Ermənistanda koronavirusun sürətli yayılması bu ölkədə ciddi həyəcan təbilinin çalınması, hökumətin sözügedən problemə qarşı effektiv mübarizə aparmaması ittihamının çoxalması ilə müşayiət olunur.
Belə fikirlər səslənir ki, koronavirus Ermənistan həyatının bütün sahələrinə, o cümlədən miqraisyanın genişlənməsinə yeni təkan verəcək. Çünki ölkədə problemə qarşı səmərəli mübarizə imkanları yoxdur. Bu şəraitdə koronavirus təhdidindən qorunmaq üçün əhalinin yenidən başqa ölkələrə üz tutması gözlənilir. Erməni ekspert Ruben Yeqiyanan bu xüsusda vurğulayır ki, koronavirus belə sürətlə yayılmaqda davam etsə, bir çox erməninin ilk növbədə Rusiyaya üz tutması qaçılmaz olacaq:“Rusiyada səhiyyə bizimlə müqayisədə çox yüksəkdir. Həm də erməni ailələrinin böyük əkəsriyyətinin Rusiyada yaxınları var. İmkanı daha yüksək olanların Avropaya keçməsi gözləniləndir. Yəni yaxın tezlikdə biz onsuz da ciddi problem olan miqrasiyanın miqyasının daha da genişlənməsini gözləyə bilərik“
Ekspert bildirir ki, bu halda problemli məqamlardan biri ordu ilə bağlı olacaq: “Yayda əsgərlərin tərxis olunması üçün növbəti addım atılmalıdır. Amma koronavirusun sürətli yayılması prosesi əngəlləyəcək. Başqa bir tərəfdən, koronavirus üzündən ölkəni tərk edənlərin sayının artması çağırış baxımından ciddi problem yarada bilər. Nəzərə almaq lazımdır ki, bizdə onsuz da demoqrafiya sarıdan məsələ çox ciddidir“. Hazırda real vəziyyət həm də onu göstərir ki, Ermənistanda sistemli böhran yaşanır. Rusiyalı ekspert Yevgeni Mixaylov bu fonda bildirir ki, Ermənistandakı demoqrafik və sosial böhran silahlı qüvvələrdə döyüş hazırlığının səviyyəsinə də mənfi təsir göstərir. Onun fikrincə, Ermənistandakı mövcud demoqrafik fəlakət məhz ölkə rəhbərlərinin məqsədsiz siyasəti, xüsusən də işğalçılıq siyasəti nəticəsində qonşu ölkələr arasında təklənməsi ucbatından baş verib:“Əsas məsələ əhalinin xaricə axını və doğum sayının azalmasıdır. Ermənistanın cana doymuş xalqı nə edəcəklərini, ailəni layiqincə saxlamağa imkan olmadığı bir şəraitdə necə dolanacaqlarını bilmir. Gənclər bütün ümidlərini xaricə getməyə bağlayır. Sadə ermənilər artıq hər şeyi dərk edir, rəsmi mövqe ilə üst-üstə düşməyən nəticələr çıxarırlar. Onların qənaətincə, yoxsulluq və səfalətin tüğyan etdiyi Ermənistanda uşaq sahibi olmaqdansa, baş götürüb xaricə getmək məsləhətdir”. O, hazırkı demoqrafik böhranın ordunun döyüş qabiliyyətinə də təsir göstərməsinin labüd olduğunu deyib: “Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlamasından sonra artıq bütöv bir nəsil dəyişib. Bugünkü nəslin əvvəlkilər qədər sağlam olmaması üzündən bir sıra döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirmək iqtidarında olmamasına görə erməni əsgərlərinin döyüş hazırlığında kəskin geriləmə göz qabağındadır. Bunun səbəbi də iqtisadiyyatın acınacaqlı vəziyyəti üzündən güzəranı təmin edəcək qazanc mənbələrinin olmaması nəticəsində bir çox valideynin övladlarını lazımınca qidalandırmamasıdır. Üstəlik, Nikol Paşinyan iqtidarı problemləri həll etmək iqtidarında da deyil”.
Hazırda Ermənistan ekspertləri də həyəcan təbili çalaraq, ölkədəki demoqrafik vəziyyəti müəyyənləşdirən üç başlıca amil olan doğum, yaşlanma, əhalinin miqrasiyası ilə bağlı işlərin ürəkaçan olmadığını bildirirlər. Belə ki, Ermənistan Statistika Komitəsinin məlumatına görə, əhali sayının getdikcə azaldığı ölkədə doğum səviyyəsinin də azalma meyli davam edir. Yerli mütəxəssislərin fikrincə, mövcud sosial-iqtisadi şəraitdə gənclərin böyük əksəriyyəti ailə qurmaqda çətinlik çəkir, quranlar belə sosial çətinliklər üzündən övlad sahibi olmaq istəmir. Doğum səviyyəsinin azalması ilə yanaşı, əhalinin xaricə axını da davam edir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, koronavirus təhdidi də məsələni bir qədər tətikləyir. BMT Əhali Fondunun Ermənistandakı icraçı nümayəndəsi Tsovinar Harutyunyan ölkənin demoqrafik böhrana qədəm qoyduğunu, artıq ölüm sayının doğum sayını üstələməsi səbəbindən əhalinin azalma həddinə yaxın olduğunu açıqlayıb. O vurğulayır ki, Ermənistanda demoqrafik vəziyyət sabit deyil: ”Hətta həyəcan təbili çalmağın zamanı çoxdvn yetişib. Ölkə əhalisi son 10 ildə sürətlə azalmağa doğru gedir. Bunun bir səbəbi doğum sayının aşağı düşməsidirsə, digər səbəbi miqrasiya və əhalinin qocalmasıdır. İş qabiliyyətli əhalinin təqaüdçülərə nisbəti də təhlükəli həddədir. Ölkədə miqrasiyanın mənfi saldosu yenə yüksəkdir. Əhalinin xaricə axınının qarşısı alınmasa, bu, ciddi fəsadlarla nəticələnəcək. Bu fəsadlar bir çox istiqamətlərdə, məsələn, əmək qabiliyyətli insanların sayının daha çox azalmasında, ordunun əsgərlə təminatında və başqa istiqamətlərdə özünü göstərəcək”. Məsələ iə bağlı ”1in.am” saytı yazır ki, Ermənistanda demoqrafik problemin ciddiliyi hakimiyyət tərəfindən hələ də lazımınca qiymətləndirilmir: ”Amma əbəs yerə. Məsələ burasındadır ki, BMT araşdırmalarına görə, 2025-ci ildə Ermənistanda böyük depopulyasiya gözlənir, yəni ermənilərin ölümü doğum nisbətini üstələyəcək. Əslində isə ölkədə bu prosesin başladığını demək olar. Maraqlıdır ki, prosesin qarşısını almaq üçün hansı vasitədən istifadə edilməlidir. ”Ölkədə yeni bir inqilab edilməlidirmi ”- deyə sual yaranır. Axı ermənilərin ölkədən köç etmələri bu gün də göz önündədir. Məsələ təkcə ermənilərin ölkəni tərk edib getmələri ilə bağlı deyil. Gələcəyini öz ölkələri ilə əlaqələndirməyən, ümidsiz qalanlar üçün doğum nisbəti davamlı olaraq azalmaqdadır. Ölkədə baş verən ”məxməri inqilab”dan sonra vəziyyət yaxşılğa doğru bir qədər dəyişsə də, sən demə, bunlar da ötəri imiş. Qeyd edilməlidir ki, həmin ərəfədə erməni cəmiyyətində, eləcə də diaspor dairələrində Ermənistana gəlmək ümidi, istəyi var idi. Ancaq demoqrafik problemi həll etmək üçün yalnız ümid və arzu kifayət deyil. Bunun üçün konkret mexanizmlər lazımdır. Bunlar isə yoxdur. Üstəlik, ölkədə yenə köç dalğasının ola biləcəyinə dair xəbərdarlıqlar səngimir. Bu sahədə ən fəlakətli durum regionda məhz Ermənistandadır. Bütün bunlar həm də ölkənin təhlükəsizliyi ilə birbaşa bağlıdır. Məsələn, demoqrafiya problemi dərinləşsə, bu durumda da Azərbaycan müharibəyə başlasa, Ermənistanı ciddi problemlər gözləyir. Çünki nəzərə almaq lazımdır ki, ilk növbədə ordu və demoqrafiya amili burada özünü qabarıq göstərir. Hakimiyyət problemi həll edə bilmir. İnqilab edən və demək olar ki, baş nazir Nikol Paşinyanın hər gün inkişafdan danışdığı Ermənistandan vətəndaşlar niyə qaçır və başqa ölkələrin vətəndaşlığını almağa çalışırlar? Demokratiya və insan haqlarının “qorunduğu” deyilən, hakimiyyətin “iqtisadi artım”dan danışdığı ölkənin vətəndaşlarını buna nə məcbur edir? İnsan haqlarının qorunmasının fundamental prinsiplərindən biri sosial müdafiədir. Bu gün Ermənistanın ən böyük problemi məhz budur: dağılmış iqtisadiyyat, kosmetik inkişaf və acların qaçışı. İndi ermənilərin ölkədən qaçması Ermənistanın bir dövlət kimi mövcudluğunu təhlükə altına qoyub. Bütün bunlar Ermənistanın bir dövlət kimi sonunu yaxınlaşdırır. Təbii ki, əhalinin, xüsusən də gənclərin sayının azalması təhlükəsizliyə də birbaşa təsir edir. Faktdır ki, ordunun şəxsi heyətlə təmini problemi ciddiləşir. Onda sabah Qarabağ müharibəsi yenidən başlasa, bizi nə gözləyir? Vəziyyət faciəvidir və hakimiyyət bundan, görünür, hələ də lazımi nəticə çıxara bilmir”.
Bu durumda daha bir problem şəxsi heyət sarıdan əziyyət çəkən orduda digər istiqamətlərdə də problemin miqyasının artmasıdır. Məsələn, elə bu günlərdə işğal edilmiş yaşayış məntəqələrimizdə yerləşdirilən Ermənistan silahlı qüvvələrinin bir hərbi hissəsində yoxlama zamanı dəhşətli faktlar üzə çıxıb. İşğalçı ordunun hərbi hissəsində yoxlama zamanı məlum olub ki, döyüş postlarında müşahidə cihazları yararsız, nasaz vəziyyətdədir, silah-sursatların saxlanmasında xeyli ciddi nöqsanlar mövcuddur. Eyni zamanda, yoxlama zamanı döyüş sursatlarının oğurluq faktları da aşkar edilib. Həmçinin aparılan yoxlama zamanı bölmələrdə əsgərlərdən çoxlu sayda mobil telefon müsadirə olunub. O da qeyd edilir ki, mobil telefonların əsgərlərdən müsadirə olunması prosesindən yararlanan zabitlər bu işdən gəlirli biznes qurmağa başlayıblar. Belə ki, əsgərlərdən telefonlar müsadirə edildikdən sonra komandirlər öz telefonlarından yaxşı pul müqabilində əsgərlərə valideynləri ilə danışımağa şərait yaradırlar. Erməni hüquq müdafiəçisi Larisa Alaverdyan da belə halların kütiləvi şəkil aldığını təsdiq edir: ”Ordu çox incə orqanizimdir və hərbçilər arasında şəxslərarası münasibətlərdə kök salmış qanundankənar hərəkətlər silahlı qüvvələrin yaxşılaşmasına xidmət edə bilməz. Ermənistan hakimiyyəti silahlı qüvvələrdə yaranmış qanunsuz əməllərə qarşı ciddi iş aparmalıdır. Əks halda, ordu daxildən böhranlı vəziyyətə düşə bilər. Əslində, bu böhran mövcuddur. Erməni silahlı qüvvələrinin zəifləməsi həm də ordu daxilindəki qanunsuzluqlar və psixi böhranın məntiqi nəticəsidir”. Məhz bu vəziyyətdə Qarabağ savaşının yenilənməsi halında erməni tərəfini böyük zərbələr gözləməsi düşmən ölkənin özündə də açıq şəkildə vurğulanır. Aydındır ki, danışıqlar vasitəsilə erməni tərəfi konfliktin çözümü istiqamətində müvafiq addımlar atmasa, savaşın başlanması qaçılmaz olacaq.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
