Dünya iqtisadiyyatına koronavirusun necə təsir göstərəcəyi, ölkələrin bundan hansı təsirlər görəcəyi getdikcə əsas müzakirə predmetlərindən birinə çevrilməkdədir. Artıq fakt budur ki, sözüdegən virus dünya iqtisadiyyatını müəyyən qədər yavaşladıb. Onun yaylması davam etsə, qlobal iqtisadiyyatın bundan əhəmiyyətli dərəcədə ciddi zərər görəcəyi də qaçılmaz sayılır.
Digər tərəfdən, koronavirus artıq bir çox strateji məhsulların qiymətini aşağı salır və bura daxil olanlardan biri də neftdir. Məhz koronavirus üzündən neft dəyərdən düşür və bu, hasilatçı ölkələrə tədricən təsir etməyə başlayır. Bir çox transmilli şirkətlərin səhmlərinin də dəyərdən düşməsi elə koronavirusun təsiridir. Yaranmış vəziyyətdə koronavirusun daha da geniş miqyasda yayıla biləcəyindən ehtiyat edənlər qızıla yatırılan sərmayələrin miqdarını artırır. Bu da, öz növbəsində, qızılı sürətlə bahalaşdırır. Ekspertlər müəyyən müddət prosesin məhz bu istiqamətdə gedəcəyini proqnozlaşdırır. Çünki artıq dünya üzrə 27 ölkədə 80 minə yaxın insanın koronavirusa yoluxma halı, 2500-dən çox insan ölümü müəyyən edilib. Hər keçən gün bu rəqəm daha da artır. Çinin şərqindəki Uhan şəhərində ötən ilin dekabrında ilk dəfə müşahidə olunan və yanvarda xəstəlik kimi qeydə alınan koronavirus və ya “COVİD-19” virusu sürətlə dünyaya yayılır. Virus artıq bizim regiona da çatıb. İranda, rəsmi məlumata görə, 80 nəfərdən çox insan bu virusa yoluxub, 12 nəfər vəfat edib. Koronavirus artıq sonuncu dəhşətli epidemiya hesab olunan SARS virusunu keçib. Belə ki, 2001-2002-ci illərdə yayılan SARS virusu yer Kürəsində cəmi 8100 nəfərə yoluxub və 774 nəfər xəstəlikdən ölüb. SARS qlobal iqtisadiyyata 40 milyard dollar zərər vurub. Hazırkı koronavirus statistikası göstərir ki, bu, SARS-dan daha dəhşətli olacaq. Mütəxəssislər, hazırkı sürətlə yayılacağı təqdirdə, koronavirusun 1918-ci ildə dünyada 50 milyon insanın ölümünə səbəb olan “ispan qripi” və ya 1957-1958-ci illərdə yayılan və 1,1 milyon insanın həyatına son qoyan “Asiya qripi” kimi dəhşətli nəticələr doğura biləcəyindən narahatdır. Digər tərəfdən, iqtisadçılar bu virusun dünya iqtisadiyyatına vuracağı zərərləri hesablayır.
Məsələn, 2001-2002-ci illərdə yayılan SARS virusu dünya iqtisadiyyatına 0,1 faiz mənfi təsir edib. Lakin indi durum daha təhlükəlidir. Belə vəziyyətdə məhz qızıla tələb sürətlə artır. Elə bu səbəbdən qızıl son yeddi ildə ən yüksək qiymətə satılır. Qızılın bir unsiyasının qiyməti 1 690 dolları keçib və artım davam edir. Bu bahalaşmanın koronavirusun dünya iqtisadiyyatı üzərində fəsad törədəcəyi ilə bağlı gözləntilərdən irəli gəldiyi bildirilir. Baş verənlər Azərbaycanın da diqqət mərkəzindədir.
Xatırladaq ki, elə bu günlərdə “AzerGold" QSC dünyanı cənginə alan koronavirusun qızıl və digər əlvan metalların qiymət artımına təsirinə münasibət bildirib. Cəmiyyətin İdarə Heyətinin sədri Zakir İbrahimov deyib ki, dünya birjalarında qızılın və digər əlvan metalların qiyməti həm tələbat, həm də başqa geosiyasi vəziyyətlərlə bağlı dəyişir:"Hazırda dünya birjalarında qızılın qiymətində artım müşahidə edilir. Buna səbəb də investorların qızılı ehtiyat üçün almasıdır. Məhz bu, tələbatı artırıb. Biz 2020-ci il üçün büdcəni formalaşdıranda bir neçə qiymət proqnozlaşdırmışdıq. Hazırda isə qızılın qiyməti bizim proqnozlarımızdan yuxarıdır". Qeyd edək ki, sözügedən qurum 2019-cu ildə 57 min unsiya saf qızılın Dövlət Neft Fonduna satışını həyata keçirib. Zakir İbrahimovun sözlərinə görə, “AzerGold” QSC tərəfindən hasil edilən metalların dünya bazarlarında ixracı ilə yanaşı, Cəmiyyət tərəfindən ölkənin qızıl ehtiyatlarının Azərbaycan qızılı hesabına da formalaşması işinin təşkili istiqamətində hasil olunan qızılın Dövlət Neft Fondu tərəfindən alışı təşkil edilib. O qeyd edib ki, bu, satışın ümumi həcminin 95%-ni təşkil edir.
Qızıla tələbin sürətlə artması fonunda isə hasil edilən qızılın hamısının bu il Dövlət Neft Fondu tərəfindən alınması gözlənilir. İndi Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun qızıl ehtiyatları davamlı artırılır. Ehtiyatlar 100 tonu keçib. Amma cari il ərzində bunun daha 50 ton artırılması gözlənilir. Qızılın qiymətinin artmasının digər səbəbi isə neft və valyuta bazarında müşahidə edilən çalxalanmalar fonunda investorların öz pullarını daha az risqli istiqamətə yönəltməsi ilə bağlıdır. Ən əsası isə, milli valyutaların mövqeyinin zəifləməsi insanların öz vəsaitlərini daha etibarlı görünən qızıla yatırmalarına səbəb olur. Hazırda bir çox ölkələrin öz valyutalarını ucuzlaşdırması fonunda dünyada müşahidə olunan da məhz budur. Digər tərəfdən, koronavirus təhdidi üzündən dünyanın maliyyə bazarlarında gərginlik də kritik həddə çatır. Bu səbəbdən qızıla tələb artır. Xarici valyutalar, xüsusən də dünyanın əsas aparıcı valyutası olan dolların kursunda kəskin dəyişikliklər fonunda da qızılın qiyməti sürətlə artır. Yeri gəlmişkən, dünya bazarında emal olunmuş qızılın deyil, daha çox külçə qızılın qiyməti qalxır. Belə ki, zərgərlik məmulatlarının qiymətində ciddi dəyişiklik yoxdur və bahalaşma xam, yəni külçə qızılın qiymətində daha çoxdur. Ekspertlər isə bunu zərgərlik məmulatlarına tələbatın azalması, külçə qızılın isə əksinə, valyuta ehtiyatlarının strukturunda ən etibarlı aktiv vasitəsinə çevrilməsi ilə əlaqələndirir. Qızılın bahalaşması Azərbaycanın valyuta ehtiyatının tərkibində onun daha yüksək dəyər kəsb etməsinə və bu ehtyiatların miqdarının yüksəlməsiən rəvac verir.
Ramil QULİYEV
