Maliyyə vəsaitlərinin cəlb edilməsində bu gün ən çox istifadə olunan vasitələrdən biri istiqraz buraxılışlarının həyata keçirilməsidir. Son dövrlərə qədər bu xüsusda ən çox istifadə edilən alətlərdən biri dollarla istiqrazların, qiymətli kağızların buraxılışı olub. Amma ABŞ-ın iqtisadi siyasəti fonunda dollarla edilən buraxılışların həcmində artıq ciddi azalmalar qeydə alınır. Əvəzində, avro və digər valyutalarda istiqraz buraxılışlarının həcmi durmadan artır.
Hesablamalar göstərir ki, bu ilin əvvəlindən dünyada avro ilə buraxılan dövlət istiqrazları hesabına 51,2 milyard avro vəsait cəlb edilib ki, bu da 2016-cı ildən bəri rekord həddir. Həmin il avro istiqrazları ilə 39,9 milyard avro borc alınmışdı. "Bloomberg" agentliyi bildirir ki, bu ilin əvvəlindən avro ilə istiqraz tədarükü 80% artıb. ABŞ dolları üzrə artım isə cəmi 3%-dir. Qarşıdakı dövr ərzində vəziyyətin avro və digər valyutaların lehinə daha böyük sürətlə dəyişməsi gözlənilir. Yaranmış vəziyyət Azərbaycana da təsirsiz ötüşmür. Ölkədə bu durumda manatla buraxılan istiqrazların həcmi artır. Belə ki, cari ilin yanvar-sentyabr aylarında Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası ümumi dəyəri 12 milyard 835 milyon manat olan 152 yeni qiymətli kağızı dövlət qeydiyyatına alıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə müvafiq olaraq 4,6% və 7,8% çoxdur. Hesabat dövründə qeydiyyata alınmış korporativ istiqrazların sayı isə 19 olub. Bunun 4-ü kredit, 15-i isə digər təşkilatlara məxsus olub.
Amma manat istiqrazları təkcə daxili bazarla məhdudlaşmır. İndi beynəlxalq miqyasda tanınmış maliyyə qurumlarının da manat istiqazları artır. Hətta bu arada bəlli olub ki, Qara Dəniz Ticarət və İnkişaf Bankı (QDTİB) gələn il ikinci dəfə manat istiqrazları buraxmaqla bağlı məsələni araşdırır. QDTİB-nin prezidenti Dmitri Pankin Azərbaycanda qiymətli kağızlar bazarının davamlı inkişafını dəstəkləmək, yerli bazarın, o cümlədən kiçik sahibkarların manat ehtiyaclarını çevik ödəmək niyyətində olduqlarını açıqlayıb: “Milli valyutada maliyyələşdirməyin konkret ehtiyacından asılı olaraq 2020-ci ildə ikinci istiqraz tranşı buraxmaq imkanlarını müzakirə edirik”. Xatırladaq ki, cari ilin avqustunda QDTİB 10 milyon manat məbləğində, hərəsi 1000 manat dəyərində 10 min istiqraz buraxaraq Bakı Fond Birjasında yerləşdirib. Sərmayədarlar tərəfindən isə bütövlükdə 81 milyon manat məbləğində 63 ərizə verilib, yəni tələb təklifi 8 qat üstələyib. Tədavül müddəti 730 gün olan istiqrazlar illik 9,25 faiz gəlir gətirib, sahiblərinə faiz ödəmələri hər rüb həyata keçirilir. İstiqrazların xitam verilmə günü 31 iyul 2021-ci il tarixidir.
Qeyd edək ki, QDTİB Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının üzv ölkələri - Albaniya, Azərbaycan, Bolqarıstan, Ermənistan, Gürcüstan, Moldova, Rumıniya, Rusiya, Türkiyə, Ukrayna, Yunanıstan tərəfindən yaradılan beynəlxalq maliyyə kredit təsisatıdır. Nizamnamə kapitalı 3,45 milyard avro olan QDTİB-də Azərbaycan öz payını 2008-ci ildə 2 faizdən 5 faizədək artırıb. Qurumun manat istiqrazlarının buraxılışını həyata keçirməsi isə ilk növbədə Azərbaycan valyutasının etibarlılıq dərəcəsinin yüksək olmasının təzahürü sayılır.
Xatırladaq ki, manatla istiqraz məsələsi təkcə adıçəkilən bankın maraq dairəsində deyil. Artıq digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən Asiya İnkişaf Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası tərəfindən yerli bazarda istiqraz buraxılışlarının həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Yayılan məlumatlardan belə bəlli olur ki, artıq Asiya İnkişaf Bankı Azərbaycan manatı ilə ilk istiqrazlarını 2020-ci ildə tədavülə buraxa bilər. İndilikdə isə bu qurum tərəfindən manat istiqrazlarının buraxılması borcalanların seçiminə görə yubanır. Belə ki, bu seçim zamanı başlıca meyarlardan biri beynəlxalq maliyyə hesabatları standartlarına uyğun həyata keçirilən auditor rəyinin mövcudluğu sayılır.
Gözlənir ki, Asiya İnkişaf Bankı mövcud tələblərə uyğun gələn məqbul sayda borcalanın seçilməsindən sonra 50 milyon manat məbləğində istiqraz buraxılışı həyata keçirilsin. Həmin vəsaitin də məhdud sayda bankların və qeyri-bank kredit təşkilatlarının maliyyə dəstəyinə sərf olunacağı güman edilir. Mikromaliyyə təşkilatları da həmin vəsaitləri təkrar kredit vasitəsilə əldə edə biləcək. Qeyd edək ki, Asiya İnkişaf Bankı postsovet regionunda milli valyutalarda istiqraz buraxmaq təcrübəsinə malikdir. Azərbaycanda isə, əslində, Asiya İnkişaf Bankının istiqrazlarına tələbin böyük olması gözlənir. Ən azı o baxımdan ki, ortada Qara Dəniz Ticarət və İnkişaf Bankının təcrübəsi var. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, bu bankın rəqabətli hərrac üsulu ilə yerləşdirilmiş istiqrazlarına tələb təklifi 8 dəfə üstələyib. Eyni prosesin Asiya İnkişaf Bankının istiqrazlarında da qeydə alınması gözlənir. Elə bu durum da, öz növbəsində, manat istiqrazlarına tələbin bundan sonra yüksələcəyini deməyə əsas verir. Belə vəziyyət isə manatın valyuta olaraq artıq dünya miqyasında da nüfuzunun yüksəlməsinə şərait yaradır. Ekspertlər də hesab edir ki, manat istiqrazları ilə buraxılış beynəlxalq müstəvidə həyata keçirilən uzunmüddətli strategiya, əməkdaşlıq nəticəsində əldə olunmuş mühüm nailiyyətdir. Beynəlxalq maliyyə institutları tərəfindən yerli bazarda buraxılan istiqrazlar isə ölkədə sahibkarlığın inkişafına da mühüm dəstək sayılır. Eyni zamanda, proseslərin gedişi Azərbaycan maliyyə sektorunda daha dayanıqlı bir vəziyyətin formalaşmasını şərtləndirir. Hesab olunur ki, bu durumda manatın xarici ticarətdə tətbiq ehtimalı da əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir. Bu isə manata artan inam sayəsində onun tədricən regional valyutaya çevrilə biləcəyini də istisna etmir.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)
.jpg)
