Havaya görə Azərbaycan enerji resurslarının satışından daha çox pul qazanacaq
Dünya enerji bazarlarında neft və qazın qiymətində yeni artım dinamikası müşahidə edilir. Bu prosesin nə qədər davam edəcəyi və dünya iqtisadiyyatına hansı formada təsir göstərəcəyi hazırda əsas müzakirə mövzularından birini təşkil edir. İndi ekspertlərin böyük əksəriyyəti bu qənaətdədir ki, enerji resurslarının qiymətinə iqlim amili daha çox təsir edir və qiymətlərin yüksəlməsinə səbəb olur.
"Saxo Bank"ın investisiyalar üzrə direktoru Stiv Yakobsen məsələ ilə bağlı bildirir ki, soyuq qış proqnozları özünü doğrultsa, qaz və neft qiymətləri bu qış yeni pik hədlərə çata bilər. Belə olan halda dünyada enerji böhranı pik həddinə çatacaq: "Düşünürəm ki, bu qış biz enerji böhranının pik nöqtəsini görəcəyik. 1973-cü ildən bəri belə bir şey görməmişik. Lakin bu il, bu qış biz enerji böhranının pik nöqtəsini görəcəyik". O bunun fonunda neftin də bahalaşacağını düşünür: "2022-ci ilin ilk rübündə neftin qiymətinin 100 dollardan yuxarı olduğunu görsək, təəccüblənmərəm". Eyni zamanda, Yakobsen hesab edir ki, pik həddi keçdikdən sonra enerji böhranı 2022-ci ildə başa çatacaq: "Təbii ki, mən meteoroloq deyiləm, lakin atmosferin yuxarı təbəqələrinin soyuma sürəti ilə bağlı əsas uzunmüddətli proqnozlara nəzər salsaq, qışın çox soyuq keçəcəyi ehtimalı olduqca yüksəkdir. Bunu eşitdiyim meteoroloji araşdırmalara əsasən deyirəm. Belə olan halda təbii qaz, neft və maye qazın qiymətləri artacaq, çünki ehtiyat həcmlərinin səviyyəsi aşağıdır. Bu bir növ ideal fırtınadır. Yəni ehtiyat həcmləri azdır və havalar da soyuqdur, bununla belə, qiymətlər də yüksəkdir. Onlar hara gedə bilər? Təbii ki, daha yuxarı". "Saxo Bank" ekspertinin fikrincə, qazın qiymətinin dəyişkənliyindəki mövcud pauza müvəqqəti xarakter daşıyır: "Biz həm Asiyada, həm də Amerika və Avropada bahalaşma perspektivini görürük".
Baş verənlər enerji məhsullarının ixracatçısı kimi Azərbaycanda da diqqətlə izlənilir. Bu fonda qeyd edək ki, cari ilin ilk 10 ayı ərzində ölkəmizin dünya bazarında satdığı “Azeri Light” markalı neftin 1 barrelinin orta qiyməti 70 ABŞ dollarına yaxın olub ki, bu da illik müqayisədə 60 faizə qədər artım deməkdir. Neftin satış qiymətləri Azərbaycana cari ilin ötən dövründə proqnozlaşdırıldığından daha çox valyutanın daxil olmasına səbəb olub. Bu ilin yanvar-oktyabr ayları ərzində Azərbaycan 11,2 milyard dollar dəyərində xam neft və xam neft məhsulları ixrac edib. Bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər ifadəsində 32,4 faiz artıb, həcm ifadəsində isə 8,5 faiz azalıb. Təbii qazın satış qiymətləri də bu il ərzində yüksələn xətt üzrə inkişaf edib və Azərbaycana daxil olan xarici valyutanın həcminin artımına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərib. Cari ilin ilk üç rübündə Azərbaycandan ümumilikdə 14 milyard 927,1 milyon kubmetr qaz ixrac edilib. İxracın dəyəri 2 milyard 951,4 milyon dollar təşkil edib. Bu rəqəm proqnozlaşdırılığından çoxdur. Dünya bazarlarında təbii qazın bahalaşması fonunda Azərbaycanın bu məhsulun satışından əldə etdiyi gəlirlərin, eləcə də ölkəyə daxil olan valyutanın miqdarı daha da artacaq. Enerji resursları ilə yanaşı, qeyri-neft sektoru üzrə də ixrac artımı Azərbaycana daxil olan valyutanın həcmini yüksəldən əsas mənbələr sırasında yer alır. 2021-ci ilin ilk 10 ayı ərzində Azərbaycanın ixracı qeyri-neft sektoru üzrə 2,05 milyard dollar təşkil edib. Qeyri-neft sektoru üzrə ixrac 2020-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 607,2 milyon dollar və ya 42 faiz artıb. Cari ilin sonuna kimi qeyri-neft ixracının həcminin 2,4 milyard dolları keçməsi gözlənilir. Yüksək enerji qiymətləri, qeyri-neft sektoru üzrə ixracda artım xarici ticarətdə müsbət saldo göstəricisinin kəskin şəkildə yüksəlməsi ilə müşayiət edilir. Bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi 26 milyard 183 milyon dollara çatıb. Bu, illik ifadədə 24,7 faiz çoxdur. 2021-ci ilin ilk on ayında ixrac 16,8 milyard dollar, idxal isə 9,3 milyard dollar təşkil edib. İllik müqayisədə Azərbaycanın ixracı 37,7 faiz, idxalı isə 6,5 faiz artıb. Nəticədə, hesabat dövründə 7,5 milyard dollarlıq müsbət saldo yaranıb ki, bu da ötən ilin yanvar-oktyabr ayları ilə müqayisədə 2,2 dəfə çoxdur. Bu vəziyyətdə ölkəmizin strateji valyuta ehtiyatları cari ilin ötən dövründə əhəmiyyətli dərəcədə artaraq 53,5 milyard ABŞ dollarına çatıb, proqnozu üstələyərək ümumi daxili məhsulun 113 faizini təşkil edib. Qarşıdakı müddətdə artımın davam edəcəyi proqnozlaşdırılır və burada Azərbaycanın dünya bazarlarında satdığı enerji resursları yenə mühüm rol oynayacaq. Bu vəziyyətdə o da məlum olub ki, dünya hələ qarşıdakı onilliklər ərzində ənənəvi enerji resurslarından geniş istifadəni davam etdirəcək. Qeyd edək ki, Beynəlxalq Enerji Agentliyinə görə, 2050-ci ilədək karbon emissiyasını sıfırlamaqla bağlı inkişaf etmiş ölkələrdə qarşıya qoyulmuş hədəfə çatmaq üçün 2030-ci ilədək neft istehlakı 29 faiz, qaz istehlakı da 10 faiz ixtisar edilməli, daha sonra isə kəskin azaldılmalıdır. Amma “Saxo Bank” proqnozlaşdırır ki, gələn ildə dünya üzrə ərzaq və enerji daşıyıcılarının bahalaşması nəticəsində meydana gələn inflyasiya və sosial gərginliyin öhdəsindən gəlmək üçün yeraltı yanacağa sərmayələri dəstəkləmək xətti tutula bilər: “Yeraltı yanacaqdan imtina etmək planını təxirə salmalıyıq. Xammalın bahalaşmasından doğan inflyasiya təhlükəsini, həmçinin yaşıl enerjiyə keçmək üçün reallıqdan uzaq vaxt təyin olunması üzündən “iqtisadi lokomotiv”in qəzası ehtimalını nəzərə alan əsas qurumlar iqlimlə bağlı qarşıya qoyulan hədəfləri kənara qoyacaq. Onlar əlverişli qiymətə lazımi miqdarda ehtiyatları təmin etməyə daha çox diqqət edəcəklər”. Bu da neft və qaza yüksək tələbin qalmasını şərtləndirəcək.
Ramil QULİYEV
