Avropa enerji bazarlarında Azərbaycan üçün ideal şərait formalaşır...
Son bir neçə gündə Avropada təbii qazın qiymətinin durmadan artması dünya miqyasında ən çox müzakirə edilən mövzulardan birinə çevrilib. Avropada isə qazın qiyməti həqiqətən də böyük intensivliklə bahalaşır. Hətta iş o yerə gəlib çatıb ki, son hərraclar zamanı Avropada qazın min kubmetrinin qiyməti 750 dolları ötüb. Belə ki, Avropanın ən likvid virtual satış mərkəzi sayılan Niderlandın "Title Transfer Facility"də (TTF) oktyabr sövdələşmələrinin qiyməti enerji ekvivalentində min kVt-saat üçün 61,565 avro təşkil edib. Bu da min kubmetr üçün təqribən 751,17 dollar deməkdir.
Məhz bu da Avropaya qaz nəql edən ölkələrin, o cümlədən Azərbaycanın “mavi yanacaq” satışından daha çox gəlir əldə etməsi deməkdir. Proseslərin təhlili isə Avropada qaz qiymətlərinin bundan sonra da yüksək olacağını deməyə əsas verir. Rusiyanın Milli Enerji Təhlükəsizliyi Fondunun aparıcı mütəxəssisi İqor Yuşkov bildirir ki, qazın Avropada bahalaşmasını şərtləndirən səbəblər var: “Avropa ilə yanaşı, Asiyada da təbii qaz qiymətləri daha yüksəkdir. Çin qazın istehlak həcmini artırır. Asiyada Yaponiya, Cənubi Koreya kimi bir sıra iri qaz istehlakçıları mövcuddur. İndi bütün sıxlaşdırılmış təbii qaz istehsalı Asiyaya gedir. Bu yanacaq növünün istehsalçıları, təbii ki, daha çox qazanmaq arzusundadırlar, odur ki bütün 2021-ci il boyunca Asiya bazarına iri partiyalarla qaz göndərirlər". O hesab edir ki, bu halda Avropa istədiyi qədər sıxlaşdırılmış qaz ala bilmir və bu da qiymətlərə təsir edir: “Bundan başqa, Avropanın özündə qaz istehsalı azalır. Artıq dördüncü ildir ki, Norveçdə qaz hasilatı azaldılır və qazı daha çox mayeləşdirib Asiyaya göndərməyə çalışırlar. Avropaya qaz satan Əlcəzair də daxili tələbatın artması səbəbindən daha az təbii qaz ixrac etməyə başlayıb”. Ekspertin sözlərinə görə, treyderlər həm də ona görə narahatdırlar ki, Avropanın yeraltı qaz anbarlarında ehtiyatların həcmi aşağıdır: "Bu niyə baş verib? Niyə qışa hazırlıq görməyiblər? Çünki qiymətlər il ərzində artdı və şirkətlər fikirləşdilər ki, birdən qiymət pik nöqtəsinə çatar, indi min kubmetri 400 dollara alaram, qışda isə 300 dollara qədər enər, ziyana düşərəm. İndi də 750 dollar olub. Bax bu, həqiqətən də qiymət pikidir! İndi isə belə bir vəziyyət yaranıb: yeraltı anbarlara qaz vurmağa qorxurlar, fikirləşirlər ki, hər şey ola bilər, birdən qışda qazın qiyməti ucuzlaşar. Bundan başqa, bir sıra ölkələr bu il anbarlardakı qazı çıxarıb mövcud tələbatı ödəmək üçün istifadə etdilər. Aydın məsələdir ki, qışda Avropa donub-eləməyəcək, amma bu qitənin Rusiyadan və başqa mənbələrdən əlavə qaz vurulmasına ehtiyacı olacaq". Yuşkovun sözlərinə görə, hazırda tədarükü artırmaq "Qazprom"a əlverişli deyil: "Ukraynadan başqa, bütün marşrutlar tam gücü ilə yüklənib. Əgər "Qazprom" Ukraynadan keçməklə müqavilədə nəzərdə tutulandan artıq həcmdə qaz ixrac etsə, artım əmsalı yaranacaq, qaz nəqli xərcləri isə onsuz da yüksəkdir. Və belə bir seçim ortaya çıxır: daha çox qaz göndərib, bununla belə, əlavə nəql üçün pul ödəmək və Avropada qazın qiymətini aşağı salmaq, yoxsa əvvəlki qaydada işləmək? Birinci variantın iqtisadi cəhətdən heç bir mənası yoxdur. Rusiya onsuz da uzunmüddətli müqavilələri yerinə yetirir. Əlavə tədarük vəziyyətində bütün qazanc Ukrayna əməliyyat şirkətinə çatacaq, çünki ona artan tranzit qiymətini ödəmək lazım gələcək. Moskva bunu istəmir".
Bu fonda qeyd edək ki, Rusiya və Azərbaycan praktik olaraq kəmər vasitəsilə qaz tədarük edən yeganə ölkələrdir ki, həm qaz hasilatını, həm də tədarükün həcmini artıra bilər. Deməli, Avropa bu ölkələrlə qaz sahəsində daha çox işləməli olacaq. SOCAR-ın marketinq və investisiyalar üzrə vitse-prezidenti Vitali Bəylərbəyov məsələ ilə bağlı bu günlərdə bildirib ki, Azərbaycan bundan sonra da Avropaya qaz tədarükünü davam etdirərək regionun enerji təhlükəsizliyinə dəstək verəcək. O, qazın hələ də baha olması səbəbindən istehlakçıların çətin vəziyyətə düşməsindən narahatlıq ifadə edib: “Qazın qiymətləri artır, bu da potensial istehlakçılar üçün müəyyən çətinliklər yaradır. Biz tərəfdaşlarımızla bir yerdə Yunanıstan, Bolqarıstan, İtaliya bazarlarına qaz tədarük etməklə Avropanın enerji təhlükəsizliyini bundan sonra da təmin edəcəyik... Hazırda regionda əhəmiyyətli qaz ixracatçısıyıq və tərəfdaşlarımızla - ABŞ və Böyük Britaniya ilə yaxından əməkdaşlıq edirik. Onlar icra etdiyimiz layihələrin müxtəlif mərhələlərində bizə kömək edirlər”. V.Bəylərbəyov qeyd edib ki, Azərbaycan qaz hasilatını və ixracatını daha da artırmaq imkanlarına malikdir: “Bundan sonrakı layihələrin icrası üçün sərmayə qoyuluşu, digər tərəflərin köməyi lazımdır. Kənardan bizə təqdim olunacaq bütün təşəbbüslər kommersiya xarakteri daşımalıdır. Bəli, böyük addımlar atır, bəhrəsini də görürük, amma enerji təhlükəsizliyinin təminatında yeni mərhələyə çıxmaq üçün sonrakı addımları dəqiq götür-qoy etmək vacibdir”.
Ramil QULİYEV
