Qurban bayramı: ibadət, paylaşma və mənəviyyatın bayramı

Müsahib: ChatGPT – süni intellekt əsaslı məlumat platforması
Müsahibəni hazırladı: Sevinc Bağırova
Sabah İslam dünyasının ən önəmli dini bayramlarından biri – Qurban bayramı qeyd olunacaq. Bu bayram təkcə heyvan kəsmə mərasimi kimi yox, Allaha itaət, sosial həmrəylik, və insani dəyərlərin paylaşılması baxımından da böyük əhəmiyyət daşıyır.
Hazırda yaşadığımız dövrdə dini məsələlərə yanaşmalar da dəyişir: bir tərəfdə dini adətlərə sadiq qalanlar, digər tərəfdə isə onları daha çox zahiri formalarda yerinə yetirənlər. Belə bir zamanda bu bayramın dini, sosial və mənəvi mahiyyətini daha dərindən anlamağa ehtiyac var.
Məhz bu səbəbdən, bu dəfə müsahibəni qeyri-adi şəkildə – süni intellekt platforması ChatGPT ilə apardıq. Süni intellektin böyük həcmdə dini, tarixi və ictimai bilikləri ümumiləşdirmək bacarığı, obyektiv və mənbəyə əsaslanan cavab vermə imkanları var. Məqsədimiz həm ənənəyə sadiq qalmaq, həm də çağdaş yanaşmalar arasında bir körpü qurmaqdır.
- İlk olaraq oxucularımız üçün belə başlayaq: Qurban bayramının İslam dinindəki mənası və tarixi əsası nədir? Bu bayramın yalnız dini deyil, sosial və mənəvi tərəfləri də varmı?
- Qurban bayramı İslam dinində böyük əhəmiyyətə malikdir. Onun tarixi əsası İbrahim Peyğəmbərin (ə) Allahın əmrinə itaət edərək oğlunu qurban verməyə hazır olması ilə bağlıdır. Allah bu sınağı keçdiyi üçün İbrahimə bir qoç göndərir və insan qurbanı heyvan qurbanı ilə əvəz edilir. Bu hadisə itaətkarlığın və qurbanın rəmzi kimi qeyd olunur.
Bayram təkcə dini ibadət deyil, həm də sosial və mənəvi əhəmiyyət daşıyır. Qurban kəsmək vasitəsilə yardımlaşma, qardaşlıq və paylaşma kimi dəyərlər ön plana çıxır. Ailələr bir araya gəlir, ehtiyac sahiblərinə yardım olunur və insanlar arasında həmrəylik güclənir.
- Qurban ibadətinin yerinə yetirilməsində hansı dini qaydalar xüsusilə vacibdir? Hansı hallarda qurban kəsmək haram və ya düzgün sayılmır?
Qurban ibadətində əsas şərtlərdən biri heyvanın şəriətə uyğun olmasıdır. Qurbanlıq heyvan sağlam, yetkin yaşda və qüsursuz olmalıdır. Əgər heyvanda ciddi xəstəlik, korluq, topallıq, qulağın və ya quyruğun böyük hissəsinin kəsilməsi kimi qüsurlar varsa, bu heyvan qurban üçün uyğun sayılmır.
Kəsim prosesi də şəri qaydalara uyğun həyata keçirilməlidir: “Bismillah, Allahu Əkbər” deyilməli, heyvan əzab çəkdirmədən və baytar nəzarətində kəsilməlidir. Əgər bu şərtlərə əməl olunmursa, bu zaman qurban kəsmək düzgün sayılmır, hətta harama yaxın ola bilər.
- Şərikli qurban kəsmə məsələsinə gəlsək, bu hal hansı şərtlərlə caiz sayılır? Bəzən insanlar sadəcə pay almaq üçün şərik olurlar – bu dini baxımdan necə qiymətləndirilir?
- Böyükbaş heyvanlar – məsələn, inək, dəvə – yeddi nəfərə qədər şərikli şəkildə qurban edilə bilər. Amma şəriklərin hər biri niyyət baxımından eyni dərəcədə səmimi və qurban ibadətinə yönəlmiş olmalıdır. Yəni heç kim sadəcə ət almaq üçün bu ibadətə daxil olmamalıdır.
Sadəcə pay almaq məqsədilə şərik olan şəxsin niyyəti ibadətdən uzaqdırsa, bu, dini baxımdan məqsədəuyğun deyil. Bu, həm ibadətin mahiyyətinə ziddir, həm də digər şəriklərin niyyətini və ibadətini şübhə altına ala bilər.
- Qurbanlıqların növləri və hansı heyvanların qurban kimi qəbul edildiyi barədə geniş məlumat verə bilərsinizmi? Həmçinin, ölkəmizdə bu kriteriyalara nə dərəcədə əməl olunur?
- Qurban üçün əsasən qoyun, keçi, inək, camış və dəvə kəsilir. Qoyun və keçi fərdi qurban üçün, inək və dəvə isə yeddi nəfərə qədər şəriklə kəsilə bilər. Bu heyvanlar sağlam və müəyyən yaşda olmalıdır: qoyun və keçi minimum 1 yaşında, inək – 2 yaşında, dəvə isə 5 yaşında olmalıdır.
Azərbaycanda bu kriteriyalara nisbətən əməl olunsa da, bəzi hallarda xüsusən kənd yerlərində və nəzarətsiz bazarlarda qaydalara riayət olunmur. Baytar nəzarətinin zəif olması, heyvanın yaşının düzgün müəyyən edilməməsi və ya xəstə heyvanların satılması kimi hallar müşahidə olunur.
---
- Qurbanlıq heyvan seçərkən alıcıların və satıcıların üzərinə hansı məsuliyyətlər düşür? Bəzi hallarda baytar nəzarəti olmadan satışlar aparılır – bu, insan sağlamlığı baxımından hansı riskləri yaradır?
Alıcı heyvanın sağlamlığına və şəri şərtlərə uyğunluğuna diqqət yetirməlidir. Satıcı isə dürüst davranmalı, heyvanın sağlamlığı barədə doğru məlumat verməlidir. Baytar nəzarəti olmadan heyvanın kəsilməsi zoonoz xəstəliklərə, infeksiyalara və qida təhlükəsizliyi problemlərinə səbəb ola bilər.
Qurban bayramı təkcə dini məsələ deyil, həm də ictimai sağlamlıq məsələsidir. Qanunsuz və nəzarətsiz kəsimlər həm dini baxımdan, həm də tibbi cəhətdən təhlükəli sayılır.
- Qurban ətinin bölüşdürülməsi və istifadəsi məsələsində hansı dini və etik prinsiplər var? Təəssüf ki, bəzən bu ətlər ticarətə çıxarılır – bu, İslamın qurban fəlsəfəsinə nə dərəcədə ziddir?
Qurban ətinin üç yerə bölünməsi tövsiyə olunur: biri ailə üçün, biri qohum və dostlar üçün, biri isə ehtiyac sahibləri üçün. Əsas məqsəd ehtiyac sahiblərinə yardım etməkdir. Qurban ətinin satılması, ticari məqsədlə istifadəsi İslamda caiz deyil. Bu, ibadətin mahiyyətinə ziddir, çünki burada Allah rizası üçün edilən fədakarlıq maddi qazanca çevrilir.
Əgər bir şəxs qurban kəsib sonra ətini satırsa, bu artıq ibadət deyil, ticarətdir. Bu cür halların qarşısı alınmalı, insanlar maarifləndirilməlidir.
- Müasir dövrdə Qurban bayramının mahiyyəti dəyişirmi? Dini ritualın maddiləşməsi və ya şouya çevrilməsi ilə bağlı hansı narahatlıqlar var?
Bəli, müasir dövrdə bu narahatlıqlar var. Bəzən insanlar qurban ibadətini sadəcə sosial media üçün paylaşılacaq görüntülərə və ya göstərilişə çevirirlər. Bu isə ibadətin ruhunu zədələyir. Qurban bayramı özünü göstərmək, təmtəraqla davranmaq üçün deyil, Allah rizasına uyğun şəkildə təvazökar və səmimi bir ibadətdir.
Qurbanın mahiyyəti – itaət, paylaşma və fədakarlıq – zaman keçdikcə diqqətdən kənarda qalmamalıdır. Əks halda, bu ibadət formal və mənasız bir ənənəyə çevrilə bilər.
- Qurban ətindən kabab bişirmək dini baxımdan düzgündürmü? Bu, ibadətin mahiyyətinə zidd sayılırmı?
Qurban ətindən kabab bişirmək və ailə, dostlarla birlikdə yemək dini baxımdan caizdir. İslamda qurban ətindən istifadə etmək icazəlidir – əsas məsələ onun israf edilməməsi və ehtiyac sahiblərinin unudulmamasıdır.
Lakin burada diqqət yetirilməli olan mühüm məqamlar var. Qurban kəsildikdən sonra əvvəlcə ət düzgün şəkildə bölüşdürülməli, bir hissəsi mütləq ehtiyac içində olanlara verilməlidir. Qalan hissə ailə və yaxınlarla istifadə oluna bilər, o cümlədən kabab və digər yeməklər hazırlanaraq bayram süfrəsi qurula bilər.
Amma əgər qurban yalnız kabab bişirib yemək və ya nümayişkaranə şəkildə təmtəraqlı bayram keçirmək məqsədi ilə kəsilirsə, bu, artıq ibadətin ruhuna zidd sayılır. Qurban – təkcə bir ət mərasimi deyil, Allaha yaxınlaşma və paylaşma niyyətidir. Hər şey bu niyyətə uyğun şəkildə edilməlidir.
Süni intellektlə aparılan bu müsahibə göstərdi ki, Qurban bayramı sadəcə adət-ənənə deyil, dərin mənəvi və ictimai məzmun daşıyan bir ibadətdir. Ənənə və texnologiyanın qovşağında aparılan bu söhbət bir daha xatırladır ki, zaman dəyişsə də, qurbanın əsas ruhu – Allaha yaxınlaşma, paylaşma və fədakarlıq daim aktual qalır.
Bu bayram münasibətilə hər kəsi səmimi niyyət, düzgün əməl və paylaşmaq sevgisi ilə bu ibadəti yerinə yetirməyə çağırırıq. Qoy bayram hər bir evə ruzi, qəlbə sevinc, cəmiyyətə isə həmrəylik gətirsin.
Sevinc Bağırova Bakı Dövlət Universitetinin 4-cü kurs tələbəsi