Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həll prosesinin dalana dirənməsinin savaş ehtimalını artırmasına dair artıq beynəlxalq miqyasda da ciddi həyəcan təbili çalınır. Etiraf olunur ki, Ermənistan rəhbərliyi açıq surətdə danışıqları dalana yönəltməyə çalışır. Belə vəziyyətdə Azərbaycan ən yüksək səviyyədə xəbərdarıq edib ki, Ermənistan rəhbərliyinin bu cür davranışı və hərəkətləri gözlənilməz nəticələrə səbəb ola bilər. Yəni Azərbaycanın bu durumda istənilən an güc yolu ilə işğala son qoyması mümkündür.
Hadisələrin bu səpkidə inkiaşfının qarşısının alınmasının yeganə yolu isə Ermənistanın konstruktiv mövqeyə gəlməsi üçün ona təzyiqlərin artırılmasından keçir. Bunu avropalı hərbi ekspert Treysi German da xüsusi olaraq vurğulayır: “İrəvanın Qarabağ məsələsində mövqeyi sadəcə müharibəni tətiklməkdən başqa heç nəyə xidmət etmir. Çünki Ermənistan Azərbaycanla müqayisədə olduqca zəifdir. Təkcə hərbi xərclərə diqqət yetirməklə də bunu görmək olar. Adətən Qarabağ kimi münaqişlərin təmkini üçün tərəflər güc balansını qorumağa çalışırlar ki, tərəflərdən biri digərinə qarşı böyük üstünlük əldə etməsin. Bu, münaqişəni təmkinli etmək üçün hədsiz dərəcədə vacibdir. Əlbəttə, bu, qeyd edilən ölkənin imkanlarından, resurslarından asılıdır. Bu mənada, balans status-kvonun saxlanması zəmanətlərindən biridir. Lakin indiki vəziyyətdə Ermənistan Azərbaycanla aralarındakı fərqi qətiyyən azalda bilməz. Əksinə, Azərbaycan daha sürətlə önə çıxır.
Bir halı da müşahidə etmək lazımdır ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üçün hazırda konstruktiv danışıqlar yoxdur. Yəni danışıqlar var, lakin hansısa razılıq yoxdur, tərəflər təhdid mübadilələri aparır, cəbhə xəttində zaman-zaman qurbanlar, yaralılar qeydə alınır, gərginlik alovlanır və bu, müharibənin yenidən başlaması təhlükəsidir. Belə şəraitdə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin yenidən alovlanması Ermənistana çox ciddi zərbə olar və rəsmi İrəvan bunu nəzərə almalıdır”. Rusiyanın Hərbi Proqnozlar Mərkəzinin rəhbəri, hərbi ekspert Anatoli Tsiqanyuk isə qeyd edir ki, Ermənistan burada həm də güclü Azərbaycan qarşısında yalnız olduğunu unutmamalıdır. O, artıq Rusiyanın Ermənistiandan üz döndərdiyini və günahkarın da İrəvan özü olduğunu qeyd edir: “Ermənistanda tendensiyalar Rusiyanın xeyrinə deyil, söhbət proseslərdən gedir. Təbii ki, bu, ikitərəfli əməkdaşlıq və təhlükəsizlik münasibətlərinin xeyrinə deyil.
Belə şəraitdə Qarabağ bölgəsində dramatik inkişafların olacağı mümkündür. Bakı mövqelərini yeni geosiyasi durumda xeyli möhkəmləndirib. Danışıqlar masasında nəticələrin olmamasına görə ritorika gərginləşir”. Ekspertin sözlərinə görə, bu, həll edilməmiş münaqişənin mövcudluğu halında narahatedicidir: “Lakin mənim üçün Ermənistanın təhlükəsizliyi ilə əlaqəli olan daha narahatedici digər hallar var. Məsələ burasındadır ki, hazırkı Ermənistan hökumətində keçmişdə Vaşinqtonla əməkdaşlıq etmiş və ya hazırda əməkdaşlıq edən xadimlər var. Ermənistanda məsələ qaldırılır ki, Ermənistanda rus hərbi bazası olmamalıdır. Bu o deməkdir ki, kimsə amerikalıların problemini həll edir. Çünki amerikalılar hesab edirlər ki, Ermənistanda rus hərbi bazası olmamalıdır və bu, Ermənistan üçün son dərəcə pisdir”. Ekspert bildirib ki, Ermənistanda hökm sürən vəziyyət Rusiya üçün getdikcə daha pis olur: “Tendensiyalar Rusiyanın xeyrinə deyil, söhbət proseslərdən gedir. Təbii ki, bu, ikitərəfli əməkdaşlıq və təhlükəsizlik münasibətlərinin xeyrinə deyil. Amma Ermənistan burada Azərbaycan qarşısında çox zəif mövqeyə düşəcəyini də yaddan çıxarmamalıdır”.
Beynəlxalq səviyyədə edilən bu xəbərdarlıqların nəticəsi olacağına dair Ermənistanın özündə də narahatlıqlar az deyil. Məsələn, “Mənim Addımım” fraksiyasının deputatı Tatev Hayrapetyan bildirib ki, Azərbaycan ilk fürsətdəcə onları əzməyə hazırdır: “Biz Bakının istənilən mümkün ssenarisinə hazır olmalıyıq”. O qeyd edib ki, Azərbaycan hər an əməliyyatlara başlaya bilər və Ermənistan hər halda Bakının istənilən mümkün ssenarisinə hazır olmalıdır. Amma Ermənistan Respublika Partiyasının təmsilçisi Eduard Şarmazanov bildirir ki, ölkəsi Azərbaycanla qarşıdurmaya hazır deyil və bu, Azərbaycana da yaxşı məlumdur: “Biz regionda təklənmiş vəziyyətdəyik. Baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistan-Rusiya münasibətlərinin parlaq olduğunu və Qarabağ məsələsində yeni konsepsiyanın formalaşdırılmalı olduğunu bildirib. Paşinyanın konsepsiyası nə Ter-Petrosyanın, nə Robert Köçəryanın, nə də Serj Sarkisyanın konsepsiyasının davamıdır. Biz elə də görmədik ki, onun konsepsiyası hansıdır. Bəlkə də bu, Düşənbə liftində qaranlıq razılaşmaların əldə olunmasıdır. Lakin bir şey aydındır ki, müttəfiq ölkəmiz xarici işlər nazirinin dodaqları ilə “Valday” klubunda danışıqları qeyri-konstruktiv kursla apardığı üçün Ermənistan rəhbərliyinə ittiham səsləndirir. Keçmiş üç prezident dövründə hansısa həmsədr ölkənin xarici işlər naziri Ermənistan hakimiyyətinin ünvanına birbaşa olaraq bu kimi ittiham səsləndirməyib”. Şarmazanov qeyd edib ki, Paşinyanın bəyanatından sonra həmsədr ölkələr Paşinyana sarı vərəqə göstərdi, Sergey Lavrov isə danışıqları qeyri-konstruktiv kursla aparmaqda Ermənistan hakimiyyətinin ünvanına birbaşa mətnlə ittiham səsləndirdi: “Bu, Azərbaycana kart-blanşdır və bunun günahkarı bugünkü hakimiyyətdir. Mən heç vaxt Qarabağ məsələsində birinci prezidentin tərəfdarı olmamışam, lakin düzgünlüyə hörmət edən xadiməm. Levon Ter-Petrosyan ölkəmizin ilk prezidentidir, onun öz fikri olub, Paşinyandan fərqli olaraq, xoşumuza gəlməyən fikrini ən azından açıq söyləmək cəsarəti var. Lakin Paşinyan, Ter-Petrosyandan fərqli olaraq, diametrik şəkildə fərqli şeyi deyir. Biz səhər bir şey deyən, axşam tamamilə başqa bir şey söyləyən, BMT tribunasında bir söz, Xankəndidə isə fərqli söz danışan rəhbərin dövründə yaşayırıq. Bu rüsvayçılıqdır. Dövlət xadimi proqnozlaşdıra bilən olmalıdır. Müxalif Paşinyan səhərdən axşama qədər KTMT-ni tənqid edə bilməz ki, bu gün ölkənin baş naziri olaraq KTMT konfranslarında 11 dəfə “spasipo” xərcləsin. Belə olmur - sən ya tərəfdarsan, ya dostsan, ya da qarşısan. Paşinyanın siyasətinə görə, Ermənistan təklənib. Azərbaycan isə əksinə, Rusiya ilə daha da yaxınlaşır, yeni tərəfdaşlar qazanır”.
Erməni hərbi ekspert Karen Vrtanesyan da eyni mövqeni bölşür. Onun sözlərinə görə, Ermənistan rəhbərliyi vahimə içindədir: “Çünki Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanla hərbi balansı və bizim strateji tərəfdaşımız olan Rusiyanın dəstəyi və vasitəçiliyini itirib. Ermənistan ümumilikdə bütün təhlükəsizlik fəlsəfəsini itirib. Artıq bilirik ki, Azərbaycanın 2020-ci il üçün büdcə layihəsinə əsasən, müdafiə xərcləri 3 milyard 853 milyon manat, təxminən 2 milyard 267 milyon dollar təşkil etməlidir ki, bu da ötən ilin 3 milyard 187 milyon manatından 20,9 faiz çoxdur. Azərbaycanda büdcə artması rəsmi olaraq iqtisadi artımla izah olunur. Eyni format 2019-cu ilin iyununda cari ilin büdcəsində, o cümlədən müdafiə xərclərinin artırılmasında verilmişdi. Lakin müharibəyə hazırlaşan ölkə üçün hərbi büdcənin artırılması məntiqlidir. Azərbaycan heç vaxt Qarabağ problemini hərbi yolla həll etmək istəyini gizlətməyib”. Vrtanesyan qeyd edib ki, Ermənistanın hərbi xərcləri Azərbaycanın hərbi xərclərindən geri qalır: “Lakin biz ümumi büdcəmizə və iqtisadi artımımıza uyğun dərəcədə müdafiə xərclərimizi ardıcıl olaraq artırmalıyıq. Ümumi büdcə artımına paralel olaraq müdafiə xərcləri də ən azından eyni mütənasibliklə artmalı idi. Amma bunu edə bilmirik. Üstəlik, bu şəraitdə Rusiyanın da dəstəyini itirməyimiz bizi çıxılmaz vəziyyətə salır”.
Beləliklə, Rusiyanın dəstəyinin itirlməsi və Azərbaycanın hərbi xərclərini artırması indi Paşinyan iqtidarı üçün ciddi ittiham mənbəyinə çevrilib. Paşinyan və tərəfdarları bu vəziyyətdə özlərini daha çətin müdafiə edirlər. “Mənim Addımım” fraksiyasının deputatı, Ermənistan parlamentinin iqtisadi məsələlər üzrə daimi komissiyasının üzvü Hayk Sarkisyan 2020-ci il üçün dövlət büdcəsində ölkəsinin hərbi müdafiə xərclərinin 0,8% artırılması məsələsinə toxunarkən bu xüsusda bildirib: “Büdcə vəsaitləri vergi ödəyicilərinin verdiyi vergilərdən formalaşır və hərbi müdafiə xərclərinin artırılması ölçüsü hökumətdən asılı deyil. Hökumətimiz gəlirləri bərabər paylayır və onları xərclərə çevirir. Bu, yalnız bizim hökumətimizin məsələsi deyil. Əvvəlki illərdə də Azərbaycanın hərbi müdafiə büdcəsinin artırılması Ermənistanın hərbi müdafiə büdcəsinin artırılmasını üstələyib”. Erməni deputatın sözlərinə görə, hökumət vəsaitlərin qiymətləndirilməsini, xərclərin həyata keçirilməsini və büdcə paylanmasını ehtiyaclara, zərurətə görə yerinə yetirir: “Məsələn, yolların təmiri hərbi əhəmiyyətə malikdir. Elə xərclər var ki, onlar Müdafiə Nazirliyinə göndərilmir, lakin dolayı yolla ölkəmizin müdafiə möhkəmliyini yüksəldir”. Amma düşmən ölkədə bəyan edilir ki, hakimiyyət tərəfdarlarının arqumenti qətiyyən əsaslı deyil və Azərbaycanın artan üstünlüyünü belə cəfəng formada pərdələmək hakimiyyəti gülünc vəziyyətə salır. O da bildirilir ki, yaranmış vəziyyətdə Azərbaycanın istənilən an hərbi əməliyyata başlayıb lazımi nəticələr əldə etməsinə erməni cəmiyyəti hazır olmalıdır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
