Məlumat verildiyi kimi, iyunun 20-də Vaşinqton şəhərində Azərbaycan xarici İşlər naziri Elmar Məmmədyarov və onun erməni həmkarı Zöhrab Mnatsakanyan arasında ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrlərinin vasitəçiliyi ilə görüş keçiriləcək. Görüş ərəfəsində erməni tərəfinin sərgilədiyi mövqe və cəbhədə artan düşmən təxribatları nazirlərin yenidən bir araya gəlməsindən hansısa yüksək nəticələrin əldə oluna biləcəyini hələlik ciddi sual altına alır. Buna rəğmən, Bakı görüşə ümidlə yanaşır və İrəvanın bundan sonra Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həlli istiqamətində müvafiq addımlar atacağına inamını gizlətmir.
Ermənistan rəsmilərinin real mövqeyi isə işğalçı tərəfin əslində prosesləri hələ də adekvat şəkildə qiymətləndirməkdə acizlik yaşadığını göstərir. Eyni zamanda, İrəvanın yanaşması qarşı tərəfin sülh prosesində o qədər də maraqlı olmadığını deməyə əsas verir. Bunu nazirlərin görüşü ərəfəsində "Şant" televiziyasına müsahibəsi zamanı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın dedikləri də təsdiqləyir. Azərbaycan və həmsədrlər təərfindən qətiyyətli və birmənalı mövqeyə rəğmən, Paşinyan qondarma qurumun danışıqlar masasına gətirilməsi ilə bağlı verilən suala bu şəkildə cavab verib: “Mən öncədən demişəm ki, yalnız Ermənistan adından danışıqlar apara bilərəm, Qarabağ adından isə yox". Halbuki, bundan əvvəl Azərbaycan və həmsədrlər çox açıq şəkildə bildirmişdilər ki, Qarabağ məsələsində danışıqlar formatının dəyişməsi mümkün deyil. İndi Paşinyanın yenidən bu məsələyə qayıtması danışıqlar prosesini pozmağa yönəlmiş addım olmaqla yanaşı, həm də savaşı tətikləyən faktor qismində çıxış edir. Ermənistanın müdafiə nazirinin Azərbaycan hərbi qulluqçusunu qətlə yetirənləri şəxsən mükafatlandırması da savaşa xidmət edən məqamlardan sayılır. Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat xidməti idarəsinin rəisi Leyla Abdullayeva bu xüsusda bildirir: “Ermənistanın elə özü münaqişənin guya “Azərbaycanla Dağlıq Qarabağ arasında olması” rəvayətini yox edir. Bu ölkənin müdafiə nazirinin son hərəkətləri Ermənistanın təcavüzkar siyasətini növbəti dəfə təsdiq edir. Məhz buna görə də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli üzrə danışıqlar işğalçı Ermənistanla əraziləri işğal olunan Azərbaycan arasında aparılır.
Münaqişənin həlli üzrə danışıqların mövzusuna gəldikdə, hər zaman qeyd etmişik və bir daha təkrar etmək istərdik ki, Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərinin işğalçı qüvvələrdən boşaldılması və azərbaycanlı məcburi köçkünlərin öz evlərinə geri qayıtması müzakirələrin əsas mahiyyətini təşkil edir. ATƏT-in Minsk Qrupunun 9 mart 2019-cu il tarixli bəyanatında müzakirələrin əsas prinsip və elementlərinə aydınlıq gətirilir. Əlbəttə, danışıqlar eyni çərçivədə və mövcud zəmin əsasında davam etdirilməlidir. Bundan öncəki görüşlərdə əldə edilmiş razılıqların, xüsusilə də Minsk Qrupu həmsədrlərinin təklif etdiyi kimi, iki ölkə əhalisinin sülhə hazırlanması istiqamətində səylər davam etdirilməlidir, çünki bu, prosesin irəli aparılması baxımından vacibdir. Vaşınqton görüşündən gözləntiyə gəldikdə isə, hər bir görüşdən gözlənti, əlbəttə, substantiv danışıqlarla prosesin irəli aparılmasıdır. Xarici işlər nazirlərinin Moskva görüşünün davamı olaraq, Vaşınqton görüşündə ümid edirik ki, tərəflər daha konkret nəticələr əldə edəcək. Həmçinin, fikrimizcə, Ermənistan rəhbərliyinin mövqeyindəki qeyri-müəyyənliyə son qoyulmalıdır. Yalnız aydın mövqe, qətiyyət və siyasi iradə münaqişənin Ermənistan tərəfinin hər zaman dediyi kimi “eksklüziv olaraq sülh yolu ilə həllinə” töhfə verə bilər”.
Hər halda, proseslərin hansı səpkidə inkişaf edəcəyi nazirlərin Vaşinqton görüşündən sonra daha dəqiq şəkildə bəlli olacaq. Amma yuxarıda qeyd olunduğu kimi, görüş ərəfəsində Ermənistan tərəfindən atılan addımlar sülh prosesində düşmənin maraqlı olmadığını aydın surətdə nümayiş etdirir. Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin Dağlıq Qarabağda 10 min silahlı qüvvənin iştirakı ilə hərbi təlimlər keçirməsi də düşməni yalnız güc yolu ilə başa salmaq zərurətini artırır. Bu məqamda müdafiə naziri Zakir Həsənovun son açıqlamaları da təsadüfi xarakter daşımır. Onun sözləriən görə, Azərbaycan Ermənistana yeni aprel dərsi verməyə hazırdır. O qeyd edib ki, 2016-cı ildə 3 gün ərzində Azərbaycan Ordusunun kiçik bir hissəsi bütün Ermənistan ordusunu darmadağın etdi. Nazir bildirib ki, Azərbaycan Ordusu bu qələbəni hər dəqiqə nümayiş etdirməyə hazırdır: “Müharibəni hərbiçilər başlamır, icra edir. Hələ ki, beynəlxalq vəziyyət müharibəyə imkan vermir, cənab prezident münaqişənin həlli ilə bağlı işlər aparır”. Z.Həsənov vurğulayıb ki, Azərbaycan ordusu gecə-gündüz döyüş hazırlığı ilə məşğul olur: “Azərbaycan ordusu daim inkişaf edir, döyüş qabiliyyəti, psixoloji hazırlığı daim yüksəldir. Ermənistan isə bu sahədə çox zəifdr”.
Nazir onu da deyib ki, Azərbaycan ordusunda aparılan islahatlar uğurla davam edir, ordu inkişaf edir: “Bununla bağlı sübutlar var. Orduya müasir silahlar alınır və bununla bağlı ictimaiyyət məlumatlandırılır“. Müdafiə naziri vurğulayıb ki, ötən il Azərbaycan ordusunun paradında nümayiş olunan hərbi texnikaların 90 faizi yeni və müasir olub. Azərbaycan tərəfinin silahlar barədə bu xatırlatmasını isə erməni ekspertləri ciddi təşvişlə qarşılayır. Erməni hərbi ekspert Hayk Nahapetyan bu xüsusda qeyd edir: "Azərbaycan müntəzəm şəkildə Qarabağ probleminin hərbi yolla həll olunmasından danışır və çevrəni yavaş-yavaş daraldır". Onun sözlərinə görə, Azərbaycan tərəfindən həyata keçirilən hərbi təlimlərin sayı bu il 7-dən 13-ə qaldırılacaq: "Hərbi təlimlərin kəmiyyətinin artırılması şəxsi heyətin döyüş vəziyyətinə daha hazırlıqlı olması və mənəvi-psixoloji ruhun yüksəldilməsinə gətirib çıxarır. Azərbaycanın hakimiyyət nümayəndələri tez-tez Türkiyə rəhbərliyi və NATO ölkələri ilə görüşlər təşkil edir, fəaliyyətlərini intensivləşdirir. Azərbaycanın yeni silahlar alması və bunu erməni tərəfinə xatırlatması isə təsadüfi deyil. Bakı həmin silahlardan döyüş meydanında fəal şəkildə istifadə etməyə hazırlaşır". O iddia edib ki, yeni silahların tətbiqi ilə hərbi təlimlərin intensivliyinin artırılması 2016-cı ilin fevral-mart aylarından etibarən başlayıb: "Bundan sonra isə aprel hərbi əməliyyatları baş verdi. Deyəsən, Azərbaycan sözdən işə keçməyə hazırlaşır və genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara hazırlıq mərhələsi gedir".
Rus hərbi ekspert Aleksandr Xramçixin də Qarabağ münaqişəsi zonasında yaranmış vəziyyəti şərh edərkən danışıqların dalana dirənməsi fonunda yeni savaşı istisna etmir: "Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında baş verənlər klassik eskalasiyadır". Onun sözlərinə görə, münaqişə zonasında baş verən hadisələr, tərəflərin itki verməsi, daha ağır silahlanmalar, PUA və hərbi aviasiya vasitələrinin kəşfiyyat uçuşları klassik eskalasiyadır: "Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin kəskin qərarları da həmin məntiqi çərçivələrdə izlənilməlidir. Bir daha təkrar edirəm, bu kimi fəaliyyət eskalasiyadır. Mən Azərbaycan tərəfinin qlobal mənada nə istədiyini başa düşürəm, Azərbaycan öz resurslarını daha sürətli templə nəzərə alaraq silahlanmasını artırır. Zaman Azərbaycanın lehinə işləyir. Vəziyyət Ermənistanın əleyhinə dəyişir".
Rus ekspertin fikrincə, Azərbaycan, həmçinin, Ermənistan daxilində və İrəvan-Sankt-Peterburq əlaqələrində genişlənən inkişafları da izləyir: "Bu mənada, Naxçıvanda keçirilən hərbi təlimlər heç də təsadüfi deyil. Belə ki, Azərbaycan-Türkiyə tandemi iki problemi həll edir. Bu problemlərdən biri ikitərəfli hərbi əməkdaşlığın dərinləşməsi, digəri isə real ssenarilərə hazırlaşmaq və lazım gələrsə oyuna daxil olmaqdır. Ermənistan Rusiyanın dəstəyini itirməsi fonunda bunlardan nəticə çıxarmalıdır".
Beləliklə, Ermənistanın nümayiş etdirdiyi məntiqdən uzaq fəaliyyət münaqişənin yenidən alovlanması ehtimalının çox yüksək olduğunu göstərir. Çünki Ermənistan rəhbərliyi gözəl anlayır ki, ölkəsilə Azərbaycan arasında bütün parametrlər üzrə, o cümlədən insan resursları və silah sistemləri üzrə nisbət birmənalı olaraq Bakının xeyrinədir və belə bir vəziyyətdə İrəvan üçün müharibə variantı ən təhlükəli seçimdir. Amma bu şəraitdə savaşa şərait yaraıdılması ermənilərin heç də ağıl və məntiqlə hərəkət etmədyini göstərir. Baş verənlər Ermənistan daxilində ixtilafların daha sürətlə münaqişə zonasında əksini tapdığını göstərir. Amma bütün bunlar savaşı tezləşdirməkdən başqa da heç nəyə xidmət etmir. Hazırda Ermənistan üçün ən arzuolunmayan variant hərbi əməliyyatların bərpasıdır, bu isə eyni zamanda Azərbaycan üçün alternativsiz ən uyğun seçimə çevrilir. İrəvanın reallıqları görməyzliyi fonunda Azərbaycanın hərbi əməliyyatları bərpa etməkdən başqa yolu qalmır. Hər halda, hər iki ölkənin xarici işlər nazirlərinin ABŞ-da ikitərəfli görüşündə proseslərdə müsbət dinamika müşahidə edilməyəcəyi təqdirdə savaş qaçılmaz reallıq kimi çıxış edir.
Erməni ekspert Artur Sakunts isə qeyd edir ki, savaş başlasa, bu, Ermənistana heç bir fayda gətirməyəcək. Onun sözlərinə görə, qarşılıqlı məhvetmə həll yolları qəbuledilən deyil: “Rəsmi yanaşmaya müvafiq şəkildə cavab verməyən hərbi ritorikadan uzaq olmaq lazımdır. Yoxsa Bakı yeni silahlarını yenidən erməni əsgərləri üzərində sınayacaq. Bunun nəticələrini isə üç il əvvəl aprel döyüşlərində görmüşük”.
Yaranmış durum bu qənaətə gəlməyə əsas verir ki, Ermənistan rəhbərliyi Qarabağ məsələsinin dinc həlli üçün yaxın tezlikdə əməli addım atmasa, düşmənin çox qorxuduğu savaşın başlanması qaçılmaz olacaq.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
