Azərbaycan Ermənistanın Şimal-Cənub dəhlizi ilə bağlı arzusunu gözündə qoydu
Azərbaycan Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin ərsəyə gəlməsi istiqamətində çevik addımlar atdığı bir vaxtda Ermənistanda əks proses müşahidə edilir. Məsələ burasındadır ki, Ermənistan dəhlizin onun ərazisindən də keçməsinə can atır. Amma real vəziyyət göstərir ki, İrəvanın sadəcə olaraq buna imkanı yoxdur.
Məlumata görə, hazırda Ermənistan Şimal-Cənub yolunun tikintisinə maliyyə mənbəyi axtarır. Amma hökümət layihə üçün maliyyə vəsaiti tapa bilmir. Erməni mediası bu durumda etiraf edir ki, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin Ermənistan hissəsinin gələcəyi hələ qeyri-müəyyəndir. Məsələnin maraqlı tərəfi odur ki, Ermənistan yolun çəkilişinə ayrılan bir neçə kreditə görə artıq faiz ödəyir, amma proqramın gələcəyi hələ bəlli deyil. Xatırladaq ki, 2012-ci ildə 556 kilometrlik Şimal-Cənub dəhlizinin tikinti xərcinin 962 milyon dollar olduğu təxmin edilib ki, bunun da 500 milyon dollarını Asiya İnkişaf Bankı təmin etməli idi. Ermənistan tərəfinin maliyyələşdirməsi 115 milyon dollar olmalıydı. Həmçinin, layihənin maliyyələşdirilməsi üçün Avropa İnvestisiya Bankı 72 milyon avro, Avropa İnkişaf Bankı isə 100 milyon avro ayırıb. 2017-ci ildə Ermənistanın o vaxtkı nəqliyyat, rabitə və informasiya texnologiyaları naziri Vaan Martirosyan bildirib ki, yekun qiymətləndirməyə görə, investisiya proqramı təxminən 2 milyard dollara başa gələcək, bu da proqramın iqtisadi məqsədəuyğunluğunu şübhə altına alır. İndi isə bəlli olur ki, Şimal-Cənub dəhlizi üçün İran-Ermənistan dəmir yolunun tikintisi 3 milyard dollara başa gələcək. Bu vəsaiti Ermənistanın ayırmağa imkanı yoxdur, beynəlxalq təşkilatlardan isə əlavə borc almaq mümkün deyil. Erməni mediası onu da qeyd edir ki, Şimal-Cənub dəhlizinin tikintisi məsələsi Gürcüstan və İranla hələ razılaşdırılmayıb.
Bu vəziyyətdə Azərbaycanda Şimal-Cənub dəhlizi ilə bağlı vəziyyət tamam fərqlidir. Bunu Avrasiya İnkişaf Bankının Şimal-Cənub dəhlizi üzrə son hesabatı da təsdiq edir. Burada qeyd olunur ki, Azərbaycan həm nəqliyyat infrastrukturunun keyfiyyəti, həm də Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin iştirakçı ölkələrinin ÜDM faizində ticarətin həcminə görə lider mövqe tutur: “Azərbaycan Şimal-Cənub layihəsinin inkişafında maraqlı olan ölkələrdən biridir. Hazırda bu dəhliz əsasən Rusiya-Azərbaycan iqtisadi əlaqələrinə xidmət edir. XXI əsrin ilk onillikləri ərzində Azərbaycan ölkənin nəqliyyat infrastrukturunun inkişafı üzrə aktiv strategiya, o cümlədən Rusiya sərhədindən İran sərhədinədək birinci texniki kateqoriyaya daxil dördzolaqlı avtomagistralın bərpa və tikintisini gerçəkləşdirib. Həmçinin 2018-ci ildə yeni “Azərbaycan Astarası – İran Astarası” dəmir yolu xəttini tikərək istifadəyə verib, Rusiya ilə sərhəddə avtomobil və dəmir yolu keçid məntəqələrini bərpa edib, yeni Ələt dəniz limanını və eyniadlı logistika mərkəzini inşa edib. Hazırda Azərbaycan İran ərazisindəki Qəzvin-Rəşt-Astara dəmiryolunun tikintisində maliyyə cəhətdən iştirak edir. Bu yolun Qəzvinlə Rəşt arasındakı ilk hissəsi 2019-cu il martın 6-da istifadəyə verilib”.
Hesabatda qeyd olunur ki, Şimal-Cənub layihəsinin inkişafında Azərbaycanın əsas prioritetləri tranzit daşımaların həcminin artırılması və ölkənin xarici ticarətinin inkişafına töhfə vermək, eləcə də bu dəhlizlə birləşən və onu digər Avrasiya dəhlizi TRASEKA ilə bağlayan Bakı-Axalkalaki-Qars dəmir yol xəttinin yüklərin daşınmasına cəlb olunmasıdır: “Şimal-Cənub dəhlizinin unikal istiqaməti şərqdən qərbə uzanan digər qlobal və regional nəqliyyat dəhlizlərinə qoşulmaq imkanı yaradır. Azərbaycan ərazisində Şimal-Cənub dəhlizi Bakıdan Xəzər dənizi sahili ilə Rusiyada Mahaçqala şəhərinədək uzanır, eləcə də Bakıdan Ələtə elektrikləşmiş iki zolaqdan ibarət yol var”. Bankın hesabatında qeyd olunur ki, hazırda Ələt-Astara dəmir yolunun modernləşdirilməsi üzrə layihə reallaşdırılır: “244,4 km uzunluqda əsas yol çəkilərək tamamilə elektrikləşdiriləcək. Göstərilən xətlər yük daşımaları üçün 80 km/saat, sərnişin daşımaları üçün 100 km/saat sürət üçün layihələndirilib, yüksək keçiricilik qabiliyyətinə malik tam avtomatik bloklama sistemi ilə təmin olunub”. Hesabata görə, 2012-ci ildə Qazaxıstan və Azərbaycanda Avrasiya İnkişaf Bankı CAREC dəhlizinin (Mərkəzi Asiya regional iqtisadi əməkdaşlıq proqramı) hissəsi olan və bu ölkələrin ərazisindən keçən yolların monitorinqini aparıb. Nəticələrə görə, Qazaxıstanda CAREC dəhlizi yollarının 20%-i, hökumətin yol infrastrukturunun yaxşılaşdırılmasına xeyli vəsait ayırdığı Azərbaycanda isə 100%-i yaxşı vəziyyətdədir.
Bankın hesabatında o da göstərilir ki, Şimal-Cənub dəhlizinin digər marşrutlarla, o cümlədən Süveyş kanalı ilə müqayisədə əsas üstünlüyü daşımaların gerçəkləşdirilməsi üçün tələb olunan vaxtın azalmasıdır: “Məsələn, Mumbaidən Sankt-Peterburqa ənənəvi marşrutla yüklərin çatdırılması 30-45 gün vaxt alır. Mumbaidən Rusiyaya quru yolu ilə yüklərin daşınması isə 15-24 gün çəkə bilər. Dəhlizin Qazaxıstan və Türkmənistandan keçən Şərq qolu ilə yüklərin daşınması isə 15-18 günədək azalır. İran ərazisində Astara-Rəşt dəmiryolu hissəsinin istismara verilməsindən sonra isə Şimal-Cənub dəhlizi ilə yüklərin daşınma vaxtı yenə də qısalacaq”. Həmçinin qeyd olunur ki, müddətin qısalması ərzaq, tekstil, məişət texnikası, elektronika və sair kimi bir sıra məhsullar üçün vacib amildir. Bahalı məhsulları istehsal edənlər üçün vacib şərtlərdən biri kapitalın dönərliliyi – yük çəkisinin yoldakı dəyərinin azalmasıdır: “Şimal-Cənub coğrafi en və uzunluqlar üzrə ticarət marşrutları şəbəkəsinin, o cümlədən Çinin təşəbbüsü olan “Bir kəmər – bir yol” marşrutunun vacib tərkib hissəsidir. Bu dəhlizin inkişafı makroregional nəqliyyat-logistika sisteminin – Avrasiya nəqliyyat karkasının formalaşmasına birbaşa təsir edir, bu isə, öz növbəsində, Avrasiya daxilində ticari və investisiya əməkdaşlığının inkişafı üçün əsasdır və Böyük Avrasiyanın drayveri rolunu oynaya bilər. Şimal-Cənub dəhlizi ilə konteynerlə yüklərin daşınması Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzv ölkələr üçün böyük maraq kəsb edir. Konteyner daşımalarının potensial həcminə əsas töhfəni qurumun Azərbaycan, İran, Hindistan və Pakistanla yükdaşımaları verir. Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzv ölkələr üçün Şimal-Cənub dəhlizinin Bakı-Tiflis-Qars dəmir yolu marşrutu ilə qovuşması da müsbət amildir. Bunun nəticəsində Avrasiya İqtisadi Birliyinə üzv ölkələr, Gürcüstan və Türkiyə arasında konteyner daşımalarının inkişafı mümkün ola bilər”.
Tahir TAĞIYEV
