Ölkədə həyata keçirilməkdə olan islahatlar Azərbaycanın iqtisadi inkişafını getdikcə daha dinamik hala gətirir. Xüsusən də qeyri-neft sektoruna yönəlik diqqət və burada qeydə alınan yüksəliş Azərbaycana beynəlxalq iqtisadi müstəvidə belə mühüm uğurlar qazandırır.
Digər tərəfdən, baş verənlər Azərbaycanı idxalçı ölkədən artıq mühüm ixracatçıya da çevirib. Belə ki, Dövlət Gömrük Komitəsinin statistikasına istinadən, bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycan xarici ölkələrlə 28,276 milyard dollar dəyərində ticarət əməliyyatı aparıb. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 12,1% çoxdur. Son nəticədə xarici ticarətdə 5,366 milyard dollarlıq müsbət saldo yaranıb.
İndi yaranmış vəziyyətdə gündəmə gələn məsələlərdən biri iqtisadi fəallığı daha da canlandırmaq, bu prosesdə maliyyə sektorunun iştirakını genişləndirməkdir. Bu məqsədlə, artıq yayılan məlumatlara əsasən, dekabrın 13-də Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini növbəti dəfə endirə bilər. Bununla bağlı mətbuata danışan maliyyə bazarındakı mənbə bildirib ki, hazırki iqtisadi göstəricilər uçot dərəcəsinin parametrlərində dəyişikliyə şərait yaradır: “Artıq 10 aylıq idxal-ixrac əməliyyatlarının göstəriciləri, tədiyyə balansı ilə bağlı rəqəmlər və uçot dərəcəsinə təsir edən bir çox digər faktorların göstəriciləri məlumdur. Hesab edirəm ki, bütün bunlar uçot dərəcəsinin bir qədər də endirilməsinə şərait yaradır”. Qeyd edək ki, baş bank sonuncu dəfə faiz dəhlizində dəyişikliyi oktyabrın 25-də edib. Həmin vaxt Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti uçot dərəcəsinin 8%-dən 7,75%-ə endirilməsi haqqında qərar qəbul edib. Bundan əlavə, faiz dəhlizinin aşağı həddi 6%, yuxarı həddi isə 9,5% səviyyəsində müəyyən edilib. Xatırladaq ki, Mərkəzi Bankın rəhbərliyi faiz dəhlizinin parametrlərinə növbəti dəfə dekabrın 13-də baxacaq. Ekspertlər hesab edir ki, uçot dərəcəsinin yenidən enməsi barədə qərar qəbul edilsə, bu, ilk növbədə kreditlərin müəyyən qədər ucuzlaşmasına, iqtisadiyyata banklar tərəfindən daha çox vəsait yönəldilməsinə səbəb olacaq. Burada məlumat üçün qeyd edək ki, uçot dərəcəsi Mərkəzi Bankın ölkənin digər banklarını pul kütləsi ilə təmin etməsidir. Yəni burada Mərkəzi Bank kommersiya bankları və digər maliyyə təşkilatlarına kredit verir, onlar isə öz növbəsində həm adi vətəndaşları, həm də müxtəlif şirkət və təşkilatları kreditlə təmin edir. Deməli, uçot dərəcəsi aşağı düşdükcə, kredit faizləri də uculaşmalıdır.
Bundan başqa o da faktdır ki, ölkədə inflyasiya səviyyəsi də uçot dərəcəsinin endirilməsinə imkan verir. Qeyd olunduğu kimi, uçot dərəcəsi aşağı olarsa, müvafq olaraq kredit faizləri aşağı düşür və kredit əhali üçün daha əlçatan olur. Belə vəziyyət, öz növbəsində, iqtisadi fəallığı artırır. Elə bu səbəbdən ehtimal edilir ki, dekabrın 13-də Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini növbəti dəfə endirəcək. Bundan sonra isə bank kreditlərinin ucuzlaşması mütləq şəkildə həyata keçməlidir. Amma Azərbaycan reallığında o da var ki, mərkəzi bank uçot dərəcəsini aşağı salsa da, banklar heç də kreditləri buna görə ucuzlaşdırmır. Bu səbəbdən məsələyə inzibati müdaxilə də zəruri sayılır. Ekspertlər də qeyd edir ki, əslində, kreditlərin faizlərinin aşağı düşməsi üçün bütün amillər var. Əvvəla, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanın iqtisadi inkişaf sürəti və nailiyyətlər buna imkan verir. Digər tərəfdən, problemli kreditlərin həlli ilə bağlı dövlət tərəfindən atılan addımlar banklara böyük dəstək olub. Eyni zamanda, milli valyutanın mübadilə məzənnəsi uzun müddətdir sabitdir və belə görünür, hökumət bu sabitliyi yaxın dövrdə də qorumağa çalışacaq. Rəsmi inflyasiya səviyyəsi də, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, aşağı həddədir. Mərkəzi Bankın yumşaq pul-kredit siyasəti, yəni uçot dərəcələrinin aşağı salınması, ehtiyat normalarının minimum səviyyədə olması kimi amillər də kreditlərin aşağı faizlə verilməsini stimullaşadıran faktorlar sırasında yer alır. Bankların cəlb etdikləri resursların ucuz olması da burada mühüm rol oynayır. Amma bunlara rəğmən, kreditlərin istənilən həddə ucuzlaşması baş vermir. Hazırda Azərbaycanda kommersiya banklarının depozit portfeli ilə kredit portfeli arasında faizlər baxımından kəskin fərq var. Ekspertlər hesab edir ki, fərqin yaranmasının əsas səbəbi bankların yenə də daha çox gəlir əldə etməyə çalışmasıdır. Yəni qısa müddətə daha çox gəlir əldə etmək prinsipi banklar üçün prioritet olaraq qalır. Bu da özünü kredit strukturunda da göstərir. Qeyd edilənlərdən bir daha görünür ki, bankların mövcud kredit siyasəti və bu zaman müəyyən edilən fiazlərin, əslində heç bir iqtisadi əsası yoxdur. Bundan əvvəl banklar tərəfindən belə iddialar da səslənirdi ki, ölkə iqtisadiyyatında risqlərin yüksək olması səbəbindən faizlər yüksəkdir. Amma həyata keçirilən son islahatlar bankların bu bəhanəsini də aradan qaldırıb. İqtisadiyyatda risqlərin aşağı olması və bunun beynəlxalq maliyyə qurumları tərəfindən də bəyan edilməsi verilən kreditlərin geri qayıtma ehtimalının yüksək olmasını təsdiqləyir. Bu səbəbdən belə vəziyyət də bankların kredit faizlərini aşağı salmasına təsir göstərməlidir. Hesab edilir ki, banklar könüllü şəkildə kreditlərin faizini aşağı salmasa, məsələyə baş bank tərəfindən mütləq şəkildə inzibati müdaxilə olmalıdır. Əks təqdirdə kredit faizlərinin aşağı salınması ilə bağlı bankların özlərinin müvafiq addımlar atacağı inandırıcı görünmür.
Ramil QULİYEV
.jpg)
.jpg)
