Rəşad Həsənov: “Son üç ilin dinamikasına baxmış olsaq, həm qeyri-neft iqtisadiyyatına ümumi investisiya qoyuluşları, həm də birbaşa investisiya qoyuluşları istiqamətində davamlı olaraq azalma müşahidə olunub”
Ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi, bu sahəyə xaricdən isvestisiya cəlb edilməsi dövlətin əsas pioritetlərindən biridir. Məlum olduğu kimi, son illər Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməsinə yönəlik mühüm işlər həyata keçirilir. Prezident İlham Əliyev öz çıxışlarında dəfələrlə qeyri-neft sektorunun inkişaf etdirilməli olduğunu önə çəkib.
Dövlət başçısı oktyabrın 22-də Şahin Mustafayevi yeni vəzifəyə - Baş nazirin müavini təyin olunması ilə əlaqədar qəbul edərkən də qeyri-neft sektorunun inkişafının əsas prioritet olduğunu və bu sahəyə xarici sərmayənin cəlb edilməsinin vacibliyini qeyd edib: “...Ancaq hesab edirəm ki, biz əldə edilmiş uğurlarla kifayətlənməməliyik. İqtisadi sahədə hələ də bir çox problemlər mövcuddur, o cümlədən, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində əlavə addımlar atılmalıdır. Xüsusilə, ölkə iqtisadiyyatının qeyri-neft sektoruna xarici sərmayənin cəlb edilməsi sahəsində hələ ki, bir çox işlər görülməlidir. Düzdür, ölkə iqtisadiyyatına 270 milyard dollardan çox sərmayə qoyulub. Bunun yarısı xarici sərmayədir. Ancaq bu sərmayənin də böyük əksəriyyəti neft-qaz sektoruna qoyulan sərmayədir. Bizim vəzifəmiz xarici investorları inandırmaqdır ki, ölkəmizin qeyri-neft sektoruna daha böyük həcmdə sərmayə qoysunlar. Eyni zamanda, yerli şirkətlər üçün elə gözəl biznes iqlimi yaradılmalıdır ki, Azərbaycan şirkətləri ölkə iqtisadiyyatına böyük həvəslə sərmayə qoysunlar.
Biz onu da bilirik ki, hazırda iqtisadi inkişafımızın artımının əsas səbəblərindən biri dövlət investisiyalarıdır. Biz bunu edirik, etməliyik, infrastruktur layihələrinə, xidmət sektoruna, digər sahələrə. Ancaq ölkəmizin uğurlu dayanıqlı iqtisadi inkişafı bundan sonra özəl sektor hesabına təmin edilməlidir. Bu vəzifəni mən doqquz ayın sosial-iqtisadi yekunlarına həsr edilmiş müşavirədə səsləndirdim. Bizim əsas vəzifəmiz qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək və məşğulluğu artırmaqdır. Bunun da çox sadə səbəbi var. Müstəqillik günündən bu günə qədər Azərbaycan əhalisi təxminən 3 milyon artıb. Bu həm böyük üstünlüyümüzdür, böyük sərvətimizdir, eyni zamanda, ölkə iqtisadiyyatına, o cümlədən, infrastruktura və sosial infrastruktura böyük yükdür. Yeni məktəblər, yeni uşaq bağçaları tikilməlidir, yeni yollar çəkilməlidir. Yolların çəkilişi üçün vaxtilə qanunsuz tikilən binalarda yaşayan vətəndaşlar köçürülməlidir. Onlara dövlət tərəfindən kompensasiya verilir. Kompensasiya onları qane etməlidir. Yəni biz bir çox xərclərlə üzləşirik”.
Azərbaycanda indiyə qədər qeyri-neft sektoruna xarici sərmayənin tam olaraq cəlb edilməməsinin səbəbi nədir, buna hansı amillər mane olub?
- “...qeyri-ədalətli rəqabət mühiti formalaşır, bu isə xarici investisiyanın cəlb edilməsində əsas maneələrdəndir”
Tanınmış iqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bunun səbəblərini açıqladı: “Bu sahədə kifayət qədər ciddi problemlər vardı. 2015-ci ildən sonra Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf etdirilməsi, şaxələndirilməsi, dayanıqlığının artırılması ilə bağlı 12 istiqamət üzrə xüsusi strategiyalar qəbul edildi. Bu strategiyalar çərçivəsində xeyli mexanizm yaradıldı, qanunvericiliyə müvafiq dəyişikliklər edildi və s. Nəticədə nə baş verdi? Azərbaycanın beynəlxalq reytinqlərdə mövqeyi xeyli irəlilədi. Yəni bu, məsələnin bir tərəfidir. İkinci tərəfi isə bunun nəticələri məsələsidir. Çünki beynəlxalq reytinqlərdə mövqenin irəliləməsi o deyil ki, hardasa piar üçün bu istifadə olunsun. Məqsəd odur ki, Azərbaycan iqtisadiyyatına investisiya qoyulsun. Yəni burada əsas indiqatorlardan biri ondan ibarətdir ki, iqtisadiyyata xarici investisiya gəlsin. Amma son üç ilin dinamikasına baxmış olsaq, həm qeyri-neft iqtisadiyyatına ümumi investisiya qoyuluşları, həm də birbaşa investisiya qoyuluşları istiqamətində davamlı olaraq azalma müşahidə olunub. Yəni biz islahat adı altında görülən tədbirlərin iqtisadiyyata transformasiya edilməsini müşahidə etmirik. Bunun da səbəbləri, təbii ki, böyükdür. Birincisi, iqtisadi islahatlar adı altında həyata keçirilən fəaliyyətlər, eyni zamanda, siyasi islahatlarla əhatə olunmalıdır. Çünki mövcud şərtlər tamamilə dəyişməlidir, məmur biznesi, himayə olunan biznes, inhisarçılıq, bu kimi problemlər tamamilə aradan qaldırılmalıdır. İqtisadiyyat liberallaşmadıqca, eyni zamanda, iqtisadiyyatda mülkiyyət hüququnun tam təmin edilməsi mümkün olmadıqca, məhkəmə sisteminin müstəqilliyi təmin edilmədikcə, biz Azərbaycan iqtisadiyyatına xarici investisiya cəlb edilməsini mümkün hesab etmirik. Bunu statistikada mövcud göstəricilər də təsdiqləyir. Bu istiqamətdə konkret addımların atılmasına ehtiyac var. Belə şərtlər daxilində də, təbii ki, inhisarçılıq və eyni zamanda, qeyri-ədalətli rəqabət mühiti formalaşır, bu isə xarici investisiyanın cəlb edilməsində əsas maneələrdəndir”.
R.Həsənovun sözlərinə görə, nəzərə almaq lazımdır ki, bu gün heç bir investor, sadəcə, bir neçə hesabatdan məlumat almır, informasiya əsrində müxtəlif mənbələrdən informasiya əldə edilməsi mümkündür. Onun dedyinə görə, sadəcə, Dünya Bankının, Dünya İqtisadi Forumunun, Beynəlxalq Valyuta Fondunun, reytinq agentliklərinin açıqladıqları hesabatlar yeganə mənbə hesab olunmur, bundan əlavə, kifayət qədər alternativ mənbədən məlumatlar alan xarici investorlar, faktiki olaraq, ölkəyə gəlmir. “Halbuki, Azərbaycan iqtisadiyyatının kifayət qədər böyük imkanları, potensialı var. Hansı ki, iqtisadiyyat xamdır, işlənməmiş iqtisadiyyatdır. Xüsusilə də qeyri-neft iqtisadiyyatı tamamilə boş sahədir. İstənilən xarici investorun Azərbaycanın qeyri-neft sektoru bazarında rəqabət aparmaq, uğur qazanmaq imkanı var. Çünki bu bazarda mənfəət norması yüksəkdir, amma bunlara baxmayaraq, qeyd etdiyimiz səbəblərtə görə xarici investorlar gəlmirlər. Bundan başqa, investisiya mühitini daha da yaxşılaşdıracaq təşviq mexanizmləri hazırlanmalıdır. Məsələn, vergi yükünün azaldılması məsələsi. Vergi yükü azaldılmaldır. Dünya Bankının hesabatına görə, Azərbaycanda kommersiya gəlirlərində vergi yükü 41 faiz ətrafında dəyişir. Gürcüstanda isə bu göstərici 16, 5 faizdir. Necə olur ki, büdcə gəlirlərinin 56-58 fazini neftdən formalaşdıran bir ölkədə vergi səviyyəsi bu qədər yüksək olur. Bu özü maraqlı suallardan biridir. Bu istiqamətdə mütləq aidiyyəti qurumlar konkret mövqe ortaya qoymalı, həmçinin, investisiyanın təminatı və rəqabətli mühitlə bağlı konkret addımlar atılmaldır. Eyni zamanda, müəyyən qədər daha əlverişli şərtlər təşkil edən Ələt Azad iqtisadi zonası ilə bağlı fəaliyyətlərin sürətlənməsinə ehtiyac var. Bu çox gecikib, hələ də bu istiqamətdə konkret nəticə ortada yoxdur. Həmçinin, məmur himayədarlığı və məmur biznesi ilə əlaqədar ciddi addımların atılmasına ehtiyac var. Birdəfəlik olaraq bu iki tərəf arasında konkret hədlər müəyyənləşdirilməlidir. Bu insanlar qərar qəbul etməkdən çəkinməlidirlər, onlar, sadəcə, bizneslə məşğul olmalıdırlar. Eyni zamanda, inhisarçılıq üçün əlavə şərait yaradan, müəyyən infrastruktur formalaşdıran bütün hüquqi mexanizmlər də yenidən gözdən keçirilməli və ləğv edilməlidir” - deyə R.Həsənov qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
