Azərbaycanda vaxtaşırı gündəmə gələn məsələlərdən biri də uşaqpulunun verilməsi ilə bağlıdır. Fikirlər səslənir ki, ünvanlı dövlət sosial yardımlarının əvəzinə uşaqpulu verilməsi daha yaxşı olar.
Qeyd edək ki, Azərbaycanda ünvanlı dövlət sosial yardımlarının verilməsinə 2006-cı il yanvarın 1-dən başlanılıb. Elə həmin tarixdən də ölkədə uşaqlara aylıq müavinətlərin (uşaqpulu) verilməsi dayandırılıb. Rəsmi açıqlamalara görə, 2022-ci ilin doqquz ayında ölkədə 138 milyon manat ünvanlı yardım ödənilib. Bir ailəyə ortalama 377 manat ünvanlı yardım düşüb. Amma bunun əvəzinə uşaqpulunun verilməsinin daha məqbul olması barədə fikirlər səslənir. Elə son zamanlar Milli Məclisin bəzi üzvləri də ünvanlı dövlət sosial yardımının verilməsində qüsurların olması barədə danışırlar. Onlardan biri olan Tahir Kərimli isə ünvanlı dövlət sosial yardımını ləğv etmək və onun əvəzinə uşaq pulunun bərpasını təklif edib. O bildirib ki, hamı ünvanlı sosial yardımdan narazılıq edir: “Demək bu, ədalətsiz bir şeydir. Hamını razı salan uşaqpuluna keçmək daha yaxşı olardı”. Bəzi deputatlar isə hesab edir ki, müəyyən kateqoriya insanlara uşaqpulu verilə bilər. Məsələn, Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Zahid Oruc qeyd edir ki, “Böyük Qayıdış” layihəsi çərçivəsində azad edilmiş ərazilərə qayıdaraq məskunlaşan ailələrə uşaqpulu verilməsi yaxşı addım olardı. Onun sözlərinə görə, son dövrlər Azərbaycanda 0-19 yaş qrupu üzrə əhalinin sayı azalır: “Əvəzində isə 65 yaş üstü insanların sayı artır. Bu da bütün dünyada demoqrafik qocalmanın olduğunu göstərir. Təklif edirəm ki, azad edilmiş ərazilərdə həm məskunlaşma, həm də demoqrafik vəziyyət baxımından uşaqpulu məhz oradakı vətəndaşlara verilsin”. Deputat Məlahət İbrahimqızı isə bildirir ki, şəhidlərin və hərbçilərin övladlarına uşaqpulu verilməlidir: “Hesab edirəm ki, bu məsələyə baxıla bilər”. Lakin əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Sahil Babayev bildirir ki, dövlətdən müavinət alan 600 min uşağın olması səbəbindən uşaqpulunun verilməsi gündəmdə deyil. Onu da bildirək ki, bu gün vətəndaşlara 20-yə yaxın sosial müavinət verilir. Bunlardan 9-u uşaqların sosial müdafiəsi ilə bağlıdır. Hazırda sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşadək uşaqlar, ölkənin suverenliyi, ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olanların və müharibə əlillərinin uşaqları aylıq sosial müavinətlə təmin edilirlər. Bura çoxuşaqlı anaların (beşdən çox), müddətli həqiqi hərbi xidmət qulluqçularının uşaqları və valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlar daxildir. Üstəlik, aztəminatlı (ünvanlı dövlət sosial yardımı alan) ailələrin 1 yaşadək uşaqlarına aylıq sosial müavinət, yeni doğulan uşaqlara görə isə birdəfəlik müavinət ödənilir. Bunlar fonunda uşaqpulunun bərpası yeni mexanizmlərin hazırlanması və qanunlarda dəyişikliklər edilməsi şəraitində mümkün ola bilər. Qaydalara əsasən, ünvanlı dövlət sosial yardımı aztəminatlı ailələrə dövlətin göstərdiyi pul yardımıdır. Bu yardımı almaq hüququna orta aylıq gəliri hər bir ailə üzvü üçün ehtiyac meyarının məcmusundan aşağı olan aztəminatlı ailələr malikdir. Onun məbləği ailənin orta aylıq gəliri ilə hər bir ailə üzvü üçün ehtiyac meyarının məcmusu arasında yaranan fərq qədər hesablanır. Hazırda Azərbaycanda ehtiyac meyarının həddi 200 manatdır. “Azərbaycan Respublikasında 2023-cü il üçün ehtiyac meyarının həddi haqqında” qanun layihəsinə əsasən, növbəti ildən onun 246 manat olması təklif edilir.
Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyindən bildirilib ki, ötən il ünvanlı dövlət sosial yardımı alanların sayı 47 min ailə (202 min ailə üzvü) olub: “Bir ailəyə düşən sosial yardımın orta aylıq məbləği 280 manat təşkil edib. Bu göstərici 2020-ci illə müqayisədə 17 faiz çoxdur”. Dövlət Sosial Müdafiə Fondundan qeyd olunub ki, ünvanlı dövlət sosial yardımı almaq istəyən şəxslərin müraciətləri ilə bağlı bəzi qaydalar sadələşdirilib: “Əvvəl bank kreditləri vətəndaşların gəlirləri kimi hesablanırdısa, 2020-ci ilin noyabrından bank kreditləri müraciət üçün maneə sayılmır. Əgər ailənin istifadəsində və ya mülkiyyətində nəqliyyat vasitəsi varsa, bu, imtinanın səbəbidir. Yalnız bir istisna hal var ki, dövlət tərəfindən reabilitasiya məqsədləri üçün verilən avtomobildir”. Üstəlik, Fonddan bildirilib ki, şəxsin adına işlətmədiyi mobil nömrənin, eləcə də istifadəsində torpaq sahəsinin olması daha imtina səbəbi yaratmır: “Torpaqdan istifadə edilmirsə, bunu rəsmiləşdirmək lazımdır. 2022-ci ilin fevralından “Ünvanlı yardım” (VEMTAS) altsistemində köklü təkmilləşdirilmə işləri aparılıb və vətəndaşların bir sıra məlumatlarının daxil edilməsi tələbi ləğv olunub. Bura əmək müqaviləsi, sosial müavinətlər, pensiyalar, təqaüdlər üzrə məlumatlar aiddir”. İqtisadçı Natiq Cəfərli isə bildirib ki, ortada ciddi problemlər var: “Sosial yardımın təyinatı ilə bağlı elə tələblər var ki, o tələblərin normal şəkildə araşdırılması da mümkün deyil. Məsələn, bir ailənin adına işlətmədiyi çox köhnə maşın ola bilər və bu səbəbdən o ailəyə sosial yardım vermirlər”. Onun sözlərinə görə, gəlirlilik səviyyəsi ilə bağlı kriteriyalar da düzgün seçilməyib: “Yəni birinci növbədə qanunvericilik bazası təkmilləşdirilməlidir, kriteriyalar sadələşdirilməlidir və real həyata uyğunlaşdırılmalıdır”. Ünvanlı dövlət sosial yardımının uşaqpulu ilə əvəzlənməsi məsələsinə gəlincə, o hesab edir ki, bu həssas bir məsələdir: “Uşaqpulunun verilməsinə ictimai tələb var. Amma bunun da kriteriyalarını normal şəkildə müəyyənləşdirmək lazımdır. Azərbaycanda 2 milyon 700 min 0-18 yaş arası uşaq var. Onların hamısına uşaqpulunun verilməsi ilə bağlı hesablamalar elə aparılmalıdır ki, büdcənin bunu qaldırmağa gücü olsun”. Hesablamalara görə, il ərzində uşaq pulunu ödəməyə azı 2,5 milyard manat vəsait tələb olunur.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)