“Azərbaycanda, xüsusən regionlarda sahibkarların maliyyə resurslarına çıxışında böyük problemlər var”. Belə bir açıqlma ilə bu günlərdə İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyinin (KOBİA) sədri Orxan Məmmədov çıxış edib.
Orxan Məmmədov kredit təminat məsələsinə də toxunub: “Biz bankları da başa düşürük ki, təminat olmadan kredit vermək istəmirlər. Bu məsələdə dövlət qurumları fikirləşməlidir nələr etmək olar ki, sahibkarlar daha asan maliyyə resurslarına çıxış əldə etsinlər”. Bundan başqa, O.Məmmədov bildirib ki, KOBİA hazırda regionlarda geniş fəaliyyət göstərir: "Biz tez-tez regionlarda görüşlər keçiririk, onlara dəstək veririk. Hazırda 40 “KOB dostu" mərkəzləri pulsuz olaraq sahibkarlara məsləhət və dəstək verir. Ancaq bizim hazırda illik büdcəmiz 20 milyon manatdır ki, bunun da 10 milyon manatı maaşların verilməsinə yönəldilir. Qalanı ilə isə nə qədər mümkünsə o qədər dəstək veririk”. Azərbaycanda biznes sektorunun kredit resursları ilə bağlı problemləri, əsasən, 2015-ci ildən bəri özünü daha qabarıq göstərir. Həmin il manatın iki dəfə dəyər itirməsi bankları çətin duruma salıb. Bu, biznesin vəziyyətini bir qədər də çətinləşdirib. Devalvasiyanın baş verməsi özəlliklə xaricdən mal gətirən biznesmenləri ciddi borc bataqlığına yuvarladıb. O biri yandan, bankların pis duruma düşməsi onların kredit əldə etmək imkanını əllərindən alıb. Amma həmin vaxtdan sonra dövlətin banklara və iş adamlarına dəstəyi genişlənib. Nəticədə bankların, iş adamlarının çoxu müflis olmaqdan xilas olub. Amma banklar elə o vaxtdan kredit tələblərini daha da sərtləşdiriblər. Nəticədə sahibkarların kredit alması daha da müşkülə çevrilib. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda kapital və maliyyə bazarları bir o qədər də inkişaf etməyib. İnkişaf etmiş ölkələrdən fərqli olaraq, Azərbaycanda biznesmenlərin qiymətli kağızlarla maliyyə cəlb etmək imkanları çox məhduddur. Bu baxımdan, ölkədə kredit resurslarına tələbat, əsasən, banklar hesabına ödənilir. Ancaq son illərdə bu istiqamətdə ciddi problemlər yaranıb. Ölkənin Mərkəzi Bankı kreditləşmə ilə bağlı bəzi sərt məhdudiyyətlər tətbiq edir. Digər tərəfdən, elə bankların özü də risq amillərini nəzərə alaraq kredit tələblərini sərtləşdirir. Bu isə sahibkarların durumunu çətinləşdirir.
Bank aktivlərinin təhlili göstərir ki, devalvasiyadan sonrakı illərdə bankların kredit portfelinin aktivlərdəki payı azalıb. Əvəzində, banklar öz vəsaitlərini daha az risqli sahələrə, məsələn, qiymətli kağızlara yatırmağı artırıb. Rəsmi rəqəmlərə görə, Azərbaycanda kreditləşmənin həcmi 2015-ci ildə maksimuma çatıb. Həmin vaxt ölkədə bank sektorunun kredit portfeli toplam 21 milyard 730 milyon manata yüksəlib. Sonrakı iki ildə bu rəqəm 9 milyard manata yaxın azalaraq 13 milyard manata enib. Daha sonra kredit portfeli nisbətən artsa da, hələ də 2015-ci ildəki səviyyəyə çata bilməyib. Mərkəzi Bankın sonuncu açıqlamasına görə, bu ilin sentyabrında ölkənin toplam kredit portfeli 19 milyard manat olub. Bir çox ölkədə biznes subyektlərinin kredit resursları ilə təminatında dövlət də çıxış edir. Belə təcrübə Azərbaycanda da var və dövlətin sahibkarlara ayırdığı güzəştli kreditlər Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu vasitəsilə gerçəkləşdirilir. Fondun açıqlamasına görə, ötən il Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu sahibkarlara 130 milyon manat güzəştli kredit verib. Elə öncəki illərdə də bu rəqəmə yaxın göstəricilər qeydə alınıb. Həmin məbləğ sahibkarların tələbi qarşısında çox cüzidir. Bu baxımdan, Sahibkarlığa Kömək Milli Fondunun da açıqladığı rəqəmlər təsdiqləyir ki, ölkədə biznesin kreditləşdirilməsi ilə bağlı əsas yük bankların üzərinə düşür. Banklar isə bunu tam qarşılamaq istəmirlər. xüsusən də regionlarda bu hal özünü qabarıq büruzə verir. Regionlarda likvidlik, təminat zəif, biznesin mənfəət norması aşağı olduğundan deyə banklar ucqar rayonlara kreditləşməyə o qədər də maraq göstərmirlər. Rayonlara daha az vəsait ayıran banklar regionlarda kreditləri yüksək faizlə təklif edirlər. Bakı və Abşeronda kredit faizlərinin regionlara nisbətən aşağı olması isə dövlətin aşağı faizli güzəştli kreditlərinin əsas hissəsinin bu ərazidə paylanmasıdır. Ekspertlərə görə, maliyyə əlçatanlığının aşağı olması iqtisadiyyatın regionlara doğru şaxələndirilməsinə mənfi təsir göstərən amillərdən ən başlıcasıdır. Hesab edilir ki, belə vəziyyətdə Mərkəzi Bankın rayonlarda fəaliyyət göstərən sahibkarlara daha ucuz kreditlərin verilməsini təşviq etməsi çox vacibdir. Bu zaman xərclərin bir hissəsinin subsidiya edilməsi, rayonlara aşağı faizli kredit ayıran banklara əlavə güzəşlərin verilməsi mexanizmdən istifadə oluna bilər. Bu vəziyyətdə hökumət regionlarda kreditləşmə səviyyəsini artırmaq, yerli sahibkarların maliyyəyə çıxış imkanlarını genişləndirmək üçün bir sıra addımlar atmaqdadır. Lakin bankların da bu prosesə dəstək verməsi çox vacibdir.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)
