Neft və qazdan sonra Azərbaycan elektrik enerjisinin də mühüm ixracatçısı olacaq...
Aparılan hesablamalar göstərir ki, bu ilin yanvar-iyul aylarında ölkəmizin xarici ticarət dövriyyəsi 30 milyard 653,2 milyon dollar təşkil edib. Bu zaman ixracın dəyəri 23 milyard 159,4 milyon dollar, idxalın dəyəri 7 milyard 493,8 milyon dollar təşkil edib, nəticədə 15 milyard 665,6 milyon dollarlıq müsbət ticarət saldosu yaranıb.
Beləliklə, 2021-ci ilin yanvar-iyul ayları ilə müqayisədə xarici ticarət dövriyyəsi faktiki qiymətlərlə 71,7 faiz, real ifadədə isə 7,2 faiz artıb. İxrac real ifadədə 12,3 faiz artıb, idxal isə 2,3 faiz azalıb.
Sadalanan rəqəmlər Azərbaycanın iqtisadi inkişafında yeni mühüm uğurlara imza atmaqda olduğunu göstərir. İxrac dəyərinin yüksək olmasını şərtləndirən səbəblər isə enerji resurslarının yüksək qiyməti olmaqla yanaşı, həm də qeyri-neft sektoru üzrə ixracda artımdır. Daha bir mühüm məqam elektrik enerjisinin ixracı ilə bağlıdır. Azərbaycan bu ixrac üzrə gəlirlərini artırır və daah çox ölkəyə elektrik enerjisi satmağa hazırlaşır. Xüsusən də Azərbaycandan Avropaya ixrac edilən elektrik enerjisinin həcmində qarşıdakı müddət ərzində ciddi artım olacaq. Buna səbəb Azərbaycanda elektrik enerjisi istehsalının artması, bərpaedilən mənbələr hesabına daha çox həcmdə elektrik enerjisinin hasil olunmasıdır. Xatırladaq ki, Prezident İlham Əliyevin bu il iyulun 22-də təsdiqlədiyi “2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda Azərbaycanda elektrik enerjisi istehsalının qoyuluş gücündə bərpa olunan enerji mənbələrinin payı 2026-cı ilə qədər 24 %-ə çatdırılması proqnozlaşdırılır. Bu, 2030-cu ilə qədər 30 % hədəfinə uyğundur. Bərpa olunan enerji istehsalının genişləndirilməsi ölkə iqtisadiyyatının inkişafında çox mühüm məqamdır. Onu da qeyd edək ki, bərpa olunan enerji keçidi son illər qlobal energetika sistemində ən çox müzakirəyə çıxarılan məsələlərdən biridir. Söhbət bütövlükdə enerjidən yararlanarkən neft, kömür, təbii qaz kimi ənənəvi resursların payca azaldılmasından və əvəzində bərpa olunan enerji resurslarının (günəş, külək və bu kimi alternativ enerji mənbələrinin) istifadə həcminin artırılmasından gedir. Enerji keçidinə yaranan maraq məsələnin iqtisadi motivləri ilə yanaşı, həm də iqlim dəyişiklikləri və dekarbonizasiya hədəfləri ilə bağlıdır. Paris Sazişinin şərtlərinə uyğun olaraq, dünyanın ən böyük enerji idxalçısı regionu sayılan Avropa İttifaqı də 2030-cu ilədək istixana qazı tullantılarını 1990-cı illə müqayisədə 40 faiz azaltmağı hədəfləyir. 2050-ci ildə isə sıfır tullantıya nail olunması hədəflənir. Xatırladaq ki, Avropa ittifaqı Azərbaycanın başlıca enerji tərəfdaşıdır. Digər tərəfdən, Azərbaycan özü də Paris Sazişinə qoşulub. Milli Məclis 2016-cı ildə bu sazişi ratifikasiya edib və ölkə 2030-cu ilədək istixana qazı emissiyalarını 1990-cı illə müqayisədə 30 faiz azaltmaqla bağlı öhdəlik götürüb. Bir məqamı da unutmaq olmaz ki, BMT-nin Davamlı İnkişaf Məqsədlərindən biri məhz iqlim dəyişikliyinə və təmiz enerjiyə nail olmaqdır. Elə Azərbaycan da enerji keçidini özünün əsas öncəliklərindən elan edib. “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” adlı sənəddə yaşıl enerji və enerji keçidi ilə bağlı məsələlərə də yer verilib.
Dünyada ölkələrin enerji keçidinə dair fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün ən çox istinad edilən indekslərdən biri Dünya İqtisadi Forumunun hazırladığı Səmərəli Enerji Keçidinin Təşviqi indeksidir. İndeks hazırlanarkən iki amil – sistem performansı və keçid hazırlığı əsasında qiymətləndirmə aparılır. Sistem performansı deyərkən, enerji təhlükəsizliyi, ətraf mühitin davamlılığı və iqtisadi artım indikatorları nəzərdə tutulur. Keçid hazırlığı dedikdə isə, mühitin əlverişliliyi, energetika sisteminin strukturu, insan kapitalı, innovasiyalar, idarəetmə sistemi, tənzimləmə və institutlarla bağlı fəaliyyətlər anlaşılır. Adıçəkilən indeksin ötənilki sonuclarına görə, Azərbaycan 115 ölkə arasında 44-cü yeri tutub. Qiymətləndirməyə görə, Azərbaycanda indekstörədən amillərdən sistem performansı ilə bağlı vəziyyət daha yaxşıdır. Rəsmi rəqəmlərə görə, ötən il ölkədə toplam 27 milyard 856 milyon kilovat/saat elektrik enerjisi istehsal olunub. Bunun 94 faizi istilik elektrik stansiyalarının payına düşüb. Başqa sözlə, ölkədə elektrik istehsalının mütləq əksəriyyəti təbii qaz hesabına təmin edilib. Su elektrik stansiyalarında istehsal edilən elektrik enerjisi ölkənin toplam elektrik enerjisi istehsalının 4.6 faizi olub. Bərpa olunan enerji mənbələrinin (külək, günəş, biokütlə və sair) Azərbaycanda elektrik enerjisi istehsalındakı payı 1.2 faiz olub. Amma tezlikləbu göstərici əhəmiyyətli dərəcədə artacaq. Çünki hökumət bu sahəyə indi daha çox diqqət ayırır. Xüsusən də işğaldan azad edilən ərazilərdə “yaşıl enerji”yə keçid daha sürətlə həyata keçir. Enerji keçidi ilə bağlı Azərbaycanda son dövrlər diqqətçəkən daha bir məqam yeni investisiyalardır. Son dövrlər buna dair bir neçə anlaşma imzalanıb. Səudiyyə Ərəbistanının “ACWA Power” və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin “Masdar” şirkətləri Azərbaycana bərpa olunan enerji sahəsində gerçəkləşdiriləcək pilot layihələri çərçivəsində 400 milyon dollara yaxın sərmayə yatıracaq. Bu ilin yanvarında Səudiyyə Ərəbistanı şirkətinə məxsus “Xızı-Abşeron” Külək-Elektrik Stansiyasının təməlatma mərasimi keçirilib. Bu külək elektrik stansiyası 300 min evin elektrik enerjisi ilə təminatını gerçəkləşdirəcək. Nəticədə Azərbaycan ildə 220 milyon kubmetr təbii qaza qənaət edə biləcək. Eyni zamanda, BP şirkəti ilə də alternativ enerji ilə bağlı əməkdaşlığa dair sənədlər imzalanıb. Onu da qeyd edək ki, ənənəvi enerji resursları hasilatı ilə müqayisədə alternativ enerji istehsalı daha çox texnologiya tutumludur. Azərbaycanda həm innovasiyaların yaradılması, həm də iqtisadiyyatda istifadəsi ilə ciddi addımlar atılır.
Tahir TAĞIYEV
