Rusiya ilə ciddi tranzit problemləri yaşayan Qazaxıstan üçün Azərbaycan əsas ümid yerinə çevrilir
Mərkəzi Asiyanın aparıcı ölkələrindən biri olan Qazaxıstan son dövrlər ərzində Rusiya vasitəsilə öz neftini dünya bazarlarına nəql etməkdə ciddi çətinliklər yaşayır. Səbəb Rusiyanın müxtəlif bəhanələrlə vaxtaşırı qazax neftinin Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu vasitəsilə daşınmasını dayandırmasıdır.
Qeyd edək ki, Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu Qazaxıstan neftinin Rusiya ərazisindən tranzitlə ixracı üçün yaradılıb. Konsorsium Qərbi Qazaxıstanı Qara dəniz sahilləri ilə birləşdirən və ümumi uzunluğu 1511 kilometr olan Tengiz-Novorossiysk boru kəmərinə sahibdir. Bu kəmər uzun illər ərzində Qazaxıstan neftinin əsas ixrac marşrutu olub. Adıçəkilən Mərkəzi Asiya ölkəsindən nəql olunan neftin 80 %-dən çoxu bu kəmər vasitəsilə ötürülür. Kəmərin illik tutumu 67 milyon ton neftdir. Belə bir vaxtda bəlli olub ki, Rusiyanın Novorossiysk şəhərinin Primorsk rayon məhkəməsi Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumunun fəaliyyətinin 30 sutkalıq dayandırılması barədə qərar qəbul edib. Məlumata görə, buna səbəb Rusiyanın Nəqliyyat Sahəsində Nəzarət Federal Xidmətinin ("Rostransnadzor") aşkar etdiyi pozuntulardır. Ötən ay da Rusiya Qazaxıstandan Novorossiysk limanı vasitəsilə Avropaya ixrac edilən neftin daşınmasını dayandırıb. İxracın dayandırılmasının rəsmi səbəbi liman sularında İkinci Dünya müharibəsindən qalan və qəfil aşkarlanan minalardır. Onların aşkarlanmasından sonra limanın akvatoriyası tamamilə bağlanıb. Nəticədə ixrac üçün Qazaxıstandan neft tədarük edən Xəzər Boru Kəməri Konsorsiumu indi bu məhsulu Avropaya göndərə bilməyib. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Qazaxıstan hər il Rusiya vasitəsilə Avropaya 67 milyon ton neft tədarük edir. Bu səbəbdən neft ixracında bir günlük dayanma belə Qazaxıstanın milyonlarla ABŞ dolları həcmində gəlirdən məhrum olması deməkdir. Xüsusən də dünya bazarlarında neft qiymətlərinin yüksək olduğu bir zamanda. Başqa bir önəmli məqam bundan ibarətdir ki, Ukraynada apardığı hərbi əməliyyatlar səbəbindən Rusiyaya qarşı tətbiq edilən Qərb sanksiyalarının miqyası genişlənir. ABŞ, Avropa ölkələri, bir sıra dünya dövlətləri qarşıdakı dövr ərzində Rusiyaya yeni sanksiyalar tətbiq etməyə hazırlaşır və yeni qadağalar daha çox enerji sektorunu əhatə edəcək. Bu şəraitdə Rusiya üzərindən neft ixracının qadağan edilməsi də perspektivdə istisna olunmur. Təbii ki, belə vəziyyətdə Qazaxıstan neftinin Rusiya ərazisindən Avropaya daşınması da mümkün olmayacaq. Bunlar, eləcə də Rusiyanın şıltaqlığı fonunda Qazaxıstan alternaiv marşrutlarla neft ixracına xüsusi diqqət edir və burada Azərbaycan Qazaxıstan üçün həlledici əhəmiyyət kəsb edir.
Son aylar ərzində qazax tərəfi öz məhsullarını Azərbaycan vasitəsilə dünya bazarlarına çatdırmağa xüsusi diqqət edir. Bu məsələ Gürcüstanın Batumi şəhərində “Neft və neft məhsullarının Cənubi Qafqaz nəqliyyat dəhlizi ilə nəqli” adlı beynəlxalq konfransda əsas diqqət mərkəzində olub. Konfransda Qazaxıstan və Türkmənistanın neft, neft məhsullarının Azərbaycan, Gürcüstan ərazisindən nəqli, bu yüklərin ötürülməsi imkanları müzakirə edilib. Aparılan müzakirələrdə Xəzər dənizindəki Qazaxıstan, Türkmənistan və Azərbaycanın limanlarının və neft terminallarının yükburaxma qabiliyyəti, onların imkanları, dəmir yollarının imkanları diqqət mərkəzində olub. Qeyd etmək lazımdır ki, son illər ərzində yükdaşımalar üçün infrastukturunu təkmiləşdirən, inkişaf etdirən Azərbaycan ərazisindən daha böyük həcmdə tranzit məhsullarını ötürməyə hazırdır. Bu, Batumi şəhərində keçirilən konfransda da diqqətə çatdırılıb. Nəticə etibarı ilə Azərbaycan vasitəsilə Mərkəzi Asiyadan daşınan enerji məhsullarının həcmində ciddi artım olması gözlənilir. Onu da qeyd edək ki, elə bu günlərdə Azərbaycan və Qazaxıstan arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlıq üzrə Birgə Hökumətlərarası Komissiyanın 18-ci iclasında iştirak məqsədilə Qazaxıstana səfər çərçivəsində energetika naziri Pərviz Şahbazovla bu ölkənin energetika naziri Bolat Akçulakov arasında görüş olub. İqtisadiyyat və Energetika nazirliklərinin, həmçinin Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirilən görüşdə enerji sahəsində ikitərəfli əməkdaşlıq münasibətləri müzakirə olunub. Karbohidrogen mənşəli yanacaqların tranziti sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi xüsusi diqqət mərkzində yer alıb. Mərkəzi Asiya-Qafqaz-Avropa marşrutu təkcə neft və neft məhsulları yox, digər yükləri daşınması baxımından da Qazaxıstan, Türkmənistan üçün olduqca cəlbedicidir. Belə ki, Azərbaycanın əsas iştirakçlılarından biri olduğu Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizi üzərindən hazırda ən müxtəlif yüklərin daşınması mümkündür. Azərbaycanın tranzit imkanlarına Qazaxıstan, eləcə də Mərkəzi Asiyanın digər ölkələri böyük töhfələr vermək iqtidarındadır. Mövcud marşrutlarlarla yanaşı, Azərbaycan yenə belə tranzit dəhlizlərinin yaradılması istiqamətində intensiv iş aparır. Bu xüsusda Zəngəzur dəhlizi, eləcə də Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında reallaşdırılan müxtəlif istiqamətli layihələr indi daha çox diqqət cəlb edir. Nəqliyyat şəbəkəsinin şaxələndirilmiş zəncirinin yaradılması, logistika imkanlarının genişləndirilməsi Azərbaycana Mərkəzi Asiya ölkəlrinin diqqətini daha da artırır.
Tahir TAĞIYEV
