.jpg)
Avropada "mavi yanacağın" qiymətləri uzun müddət yüksək səviyyədə qala bilər. Belə bir açıqlama ilə "Saxo Bank"ın xammal bazarı üzrə strategiyalar şöbəsinin müdiri Ole Hansen çıxış edib.
Onun sözlərinə görə, Avropa İttifaqında (Aİ) son həftələr qaz anbarlarının doldurulması yaxşı templərlə gedir və qış mülayim keçəcəyi təqdirdə, çox güman ki, mövcud qaz ehtiyatları istilik mövsümünün problemsiz keçməsinə imkan yaradacaq: "Bununla belə, adi qışdan daha soyuq bir hava şəraiti, alternativ enerji mənbələrindən elektrik enerjisi istehsalının aşağı olması yenə də çətin bir vəziyyət yarada bilər. Bunu nəzərə alsaq, qazın qiymətinin uzun müddət ərzində yüksək olması risqi qalır". Dünya Enerji Şurasının baş katibi Anjela Uilkinsonun da məsələyə münasibəti olduqca maraqlıdır: "Avropa və dünyadakı enerji böhranı geosiyasətlə deyil, tələbin gözlənilmədən bərpası ilə şərtlənir". Onun sözlərinə görə, vəziyyətə tələbin gözlənilmədən bərpa olunması və ölkələrin enerji bazarı uğrunda mübarizəsi təsir edib: “Bundan başqa, təbii qaz tədarükçüləri daha yüksək qiymətlərin olmasından dolayı Asiya bazarına yönəliblər”. Baş katib diqqətə çatdırıb ki, enerji böhranın inkişafında ekstremal hava şəraitinin də payı olub. Uilkinsona görə, hazırki vəziyyət keçmişdə olan enerji böhranlarına bənzəmir və yeni bir fenomendir. Bu yeni fenomen fonunda diqqət çəkən əsas məqamlardan biri elektrik enerjisininin sürətli qiymət artımıdır. Bu hal dünyanın əksər ölkələrində, xüsusən də Avropada özünü qabarıq büruzə verir. Belə ki, tələb-təklif tarazlığının pozulması səbəbindən təbii qaz və kömür qiymətlərinin rekord həddə çatması Avropanın aparıcı bazarlarında elektrik enerjisi qiymətlərinin artmasına şərait yaradıb. Yeni növ koronavirus epidemiyasından sonra Avropada enerji təchizatının tələbatı təmin edə bilməməsi, təbii qaz və kömürün rekord qiymətləri fonunda elektrik enerjisi bazarlarında sürətlə artan qiymətlər qitə ölkələri üçün problem yaratmaqda davam edir. Elektrik enerjisi istehsalının təxminən 20 faizini təbii qazdan təmin edən Avropada bəzi ölkələr təbii qaz qiymətlərinin rekord səviyyəyə yüksəlməsi səbəbindən yenidən kömürə keçməyə məcbur olub. Lakin ənənəvi enerji mənbələrindən elektrik enerjisi istehsalını məhdudlaşdırmaq üçün karbon emissiyası üzrə verginin dərəcələrinin bir ton üçün 65 avroya qədər artırılması elektrik enerjisi qiymətlərinin artımına səbəb olub. Belə ki, cari ilin yanvar-sentyabr aylarında İtaliyada 1 meqavat-saat elektrik enerjisinin bazar qiyməti 157 faiz artaraq 60 avrodan 154 avroya yüksəlib. Enerji böhranının ən böyük təsir göstərdiyi ölkələrdən Böyük Britaniyada isə yanvarda orta hesabla 90 avro olan 1 meqavat-saat elektrik enerjisinin bazar qiyməti 146 faiz artaraq sentyabr ayında 221 avroya çatıb. Eyni dövrdə Almaniyanın enerji bazarında 1 meqavat-saat elektrik enerjisinin orta qiyməti 148 faiz artımla 52 avrodan 129 avroya, İspaniyada 157 faiz artaraq 60 avrodan 154 avroya, Fransada 123 faiz artımla 60 avrodan 134 avroya yüksəlib. Beləliklə ilin 9 ayında Avropanın aparıcı enerji bazarlarında elektrik enerjisi qiymətlərində orta hesabla 150 faizlik artım müşahidə olunub. Bu hal bəzi Avropa ölkələrinin iqtisadi inkişafı üçün təhdidə çevrilib. Məsələn, koronavirus pandemiyası dövründə bir qədər dirçəlməyə başlamış İspaniya iqtisadiyyatının bərpası prosesi elektrik enerjisinin bahalaşması səbəbindən ləngiyə bilər.
Qeyd edək ki, İspaniyada elektrik enerjisinin qiyməti hələ yayda artmağa başlayıb və o vaxtdan azalmır. İberiya Enerji Bazarı Operatorunun (OMIE) məlumatına görə, iyun ayında 1 meqavat-saat elektrik enerjisinin orta qiyməti 83,30 avro olduğu halda, oktyabrın 7-də bu göstərici rekord qiymətə, yəni 288,53 avroya çatıb. Müqayisə üçün xatırladaq ki, bir il əvvəl müvafiq rəqəm 40 avrodan aşağı idi. Elektrik enerjisinin tarixdə görünməmiş dərəcədə bahalaşması sənaye müəssisələrinə ziyan vurur. Əslində, onların hesablarındakı vəsait pandemiya səbəbindən onsuz da kəskin azalmışdı. Bu durumda ispaniyada bir neçə zavod öz istehsal planlarında ixtisarlar aparmağı və ya istehsal xətlərini vaxtaşırı dayandırmağı qərara alıb. Elektrik enerjisinin qiymətinin görünməmiş dərəcədə artması ev təsərrüfatlarına da ziyan vurur. Hökumət əlavə dəyər vergisini azaltmaqla bu zərbəni zəiflətməyə çalışsa da ailələr bahalaşmanın mənfi nəticələrini hiss edir. Ekspertlər əmindir ki, hökumət fiziki şəxslər üçün elektrik enerjisinin qiymət artımını dayandıra bilməsə, vəziyyət xərclərin azalması, son illərdə misli görünməmiş inflyasiyanın artması, istehsal ehtiyatlarının bahalaşması ilə nəticələnəcək. Eyni vəziyyət bir çox digər Avropa ölkələrində də müşahidə edilir.
Belə vəziyyətdə BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının sentyabr ayı üzrə açıqladığı Qlobal Ərzaq Qiymətləri İndeksində bildirilir ki, enerji qiymətlərinin artımı dünyada, o cümlədən Avropada ərzaq qiymətlərini də yüksəldir. Qlobal Ərzaq Qiymətləri İndeksinə görə, ötən ay qida qiymətləri ortalama 130 bənd təşkil edib ki, bu da 2011-ci ilin sentyabrından ən yüksək göstəricidir. Avqustda isə bu göstərici 128,5 bənd təşkil edib. Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı hesab edir ki, bu ilin sentyabrında qlobal əraq qiymətləri illik 33%, aylıq isə 3% yüksəlib. Ekspertlər qlobal ərzaq qiymətlərində olan artımın səbəblərini müxtəlif məsələlərlə əlaqələndirir. Bunlar, əsasən yanacaq qiymətlərinin yüksəlməsi, pis ekoloji şərait və koronavirus pandemiyasıdır.
Tahir TAĞIYEV
