Xarici bankların Azərbaycana gəlişi niyə ləngiyir...
Azərbaycanda bank kredit faizlərinin yüksək olması uzun illərdir aktuallığını itirməyən mövzulardandır. Faiz dərəcələrinin aşağı salınması istiqamətində müvafiq dövlət qurumlarının atdığı addımlar isə bu məsələdə hələ də istənilən nəticəni vermir.
Qeyd edək ki, Azərbaycan Mərkəzi Bankı iyunun 18-də uçot dərəcəsinin 6.25 faiz səviyyəsində dəyişməz saxlanılması haqqında qərar qəbul edib. Faiz dəhlizinin aşağı həddi 5.75 faiz, yuxarı həddi isə 6.75 faiz səviyyəsində saxlanılıb. Amma buna baxmayaraq, banklarda kredit faizləri ikirəqəmlidir. Bəzi kommersiya bankları istehlak və digər növ kreditlərin faizlərini aşağı saldıqlarını söyləsələr də, onların saytlarındakı mənzərə fərqlidir. Burada kredit faizlərinin 19-25 faiz arasında dəyişdiyi görünür. Müqayisə üçün qeyd edək ki, Türkiyədə istehlak kredit faizləri illik 1.5, Almaniyada - 1.9, ABŞ-da - 3.25 faizdir, Rusiyada isə 6-9 faiz arasında dəyişir. Mərkəzi Bank bildirir ki, monetar stimullar, eləcə də dövlətin güzəştli proqramları kredit aktivliyini dəstəkləyir: "Aktivliyin artması nəticəsində 5 ayda bank sistemi üzrə kredit portfeli 3.8 faiz, o cümlədən biznes kreditləri 2.4 faiz artıb". Qurumdan qeyd olunur ki, bu dövrdə tikinti və bir sıra real sektor sahələrində iqtisadi fəallığa dəstək verən ipoteka kreditləri də 7.2 faiz çoxalıb: "İstehlak tələbinin fəallaşması fonunda istehlak kreditləri də 5.1 faiz artıb, amma bu artım pandemiyadan öncəki səviyyəni bərpa etməyib". Mərkəzi Bankdan o da deyilir ki, maliyyə bazarlarının müxtəlif seqmentlərində faizlər fərqli istiqamətlərdə dəyişir: "Ötən iclasdan sonra dövlət qiymətli kağızlarının gəlirliliyi azalıb, depozit və kredit faizlərində isə əhəmiyyətli dəyişiklik baş verməyib. Kreditlərə tələbin tədricən artması bəzi bank qrupları üzrə depozit və kredit faizlərinə artırıcı təsir edir". Qurumdan həmçinin bildirilir ki, 2018-ci ildən başlayaraq mərhələlərlə 15 faizdən 6.25 faizə endirilən uçot dərəcəsi bank faizlərinə təsir göstərən faktorlardan yalnız biridir: "Digər amillərə kredit risqləri, iqtisadiyyatın durumu, depozit faizləri aiddir. Kommersiya banklarının fəaliyyətini qanun çərçivəsində müstəqil təşkil etmək, faiz dərəcələrini formalaşdırmaq hüquqları var". Lakin bu fonda da banklar yüksək kredit faizi siyasətindən əl çəkmir. İqtisadçılar bildirir ki, Azərbaycanda kredit faizlərinin yüksək olmasının iki vacib səbəbi var. Onlardan biri odur ki, Azərbaycanda bank sistemi yüksək faizlərlə pul qazanmağa öyrəşib. Hətta Azərbaycana milyardlarla vəsait axdığı dövrdə də banklar kreditləri yüksək faizlərlə təklif edərək xeyli gəlir əldə ediblər. Banklar bu gün də bu siyasəti davam etdirir. Digər səbəb də odur ki, banklara faizlərin aşağı salınması üçün inzibati təsir mexanizmləri yoxdur. Ekspertlər bildirir ki, dünyada banklar, bir qayda olaraq, kredit dövriyyəsinin artması və əlavə investisiyalar hesabına qazanc əldə etdiklərinə görə kredit faizlərinin aşağı düşməsinə maraq göstərir. Azərbaycanda isə banklar ağır zəhmətə qatlaşmaq istəmirlər. Halbuki, 2014-cü illə müqayisədə bugünkü kredit qoyuluşlarının həcmi 15 milyard dollar azalıb, yəni 24 milyard dollardan 9 milyard dollara düşüb. Belə olan halda banklar əhəmiyyətli dərəcədə gəlirdən məhrum olublar. O dərəcədə gəlir itirən banklar başqa sahələrə investisiya etmir. Bu da onların daha az qazanc əldə etməsinə gətirib çıxarır. Az qazancı kompensasiya etmək üçün isə banklar əsas diqqəti yüksək faiz siyasəti yürütməklə daha çox pul qazanmağa yönəldir. Bu səbəbdən də kredit dərəcəsini qaldırırlar. Ekspertlərin fikrincə, Azərbaycanda bugünkü vəziyyət dəyişməsə, qarşıdakı dövrdə kredit faizlərinin artması qaçılmaz olacaq.
Onu da qeyd edək ki, bank əmanətləri üzrə faizlər də yüksəkdir. Çünki bu gün qorunan əmanətlər üzrə ödənilən məbləğ 12 faizlə hesablanır. Halbuki, xarici ölkələrdə əmanətlərə görə banklar 1-2 faiz ödəyir. Ona görə də xarici dövlətlətlərin bankları kreditləri də aşağı faizlə verir. Azərbaycanda isə banklar əmanətlərə görə 12 faiz ödədiyi üçün kreditləri də yüksək faizlə verir. İkincisi, bankların hamısı Mərkəzi Bankdan ucuz kredit ala bilmir. Bankların Mərkəzi Bankdan necə kredit ala bilməsinin vahid qaydası yoxdur. Banklar bəyan edirlər ki, bu şəraitdə onların kredit risqi yüksəkdir. Çünki problemli kreditlərin həcmi artdıqca, bankların da risqləri böyüyür. Bütün bunlara görə banklar yüksək faizlə kredit verir. Vəziyyətdən çıxış yolu kimi Mərkəzi Bank banklara daha çox həcmdə kredit verməlidir. Kommersiya banklarının mərkəzləşdirilmiş kredit resurslarına çıxış imkanları genişləndirilməlidir. Eyni zamanda, bank sektoruna xarici kapitalın daxil olmasına icazə verilməlidir. Xarici bankların yoxluğu bank sektorunda rəqabətin formalaşmasına, kredit faizlərinin düşməsinə imkan vermir. Hazırda heç bir xarici bank Azərbaycanın bank sektorundan sərbəst fəaliyyət göstərmir. Bu isə, təbii ki, həmin sektorda rəqabətin inkişafına imkan vermir. Eyni zamanda, kommersiya banklarının beynəlxalq maliyyə qurumlarından daha aşağı faizli kredit cəlb etməsinə imkan və stimul yaradılmalıdır. Bu qurumların kredit faizlərinin 4-7 faiz intervalında dəyişdiyini nəzərə alsaq, o zaman bu, kommersiya bankları üçün ucuz maliyyə resurslarının yaranmasına gətirib çıxara bilər.
Tahir TAĞIYEV
