Yeni geosiyasi reallıq neftin ucuzlaşma dövrünə birdəfəlik son qoyur...
Cari il ərzində geosiyasi səbəblər üzündən dünya enerji bazarlarında qiymətlərlə bağlı çox maraqlı proseslərin cərəyan etməsi gözlənilir. Xüsusən də neft qiymətləri ilə bağlı mühüm dəyişikliklər proqnozlaşdırılır. Bu fonda “IHS Markit” şirkətinin Huystonda keçirilən illik enerji konfransında çıxış edən beynəlxalq ekspertlər də yaxın aylarda neftə olan tələbatın və qiymətlərin artacağını bildirib.
“Baker Hughes” neft xidmətləri şirkətinin icraçı direktoru Lorenzo Simonelli bildirib ki, 2020-ci ildə pandemiya səbəbindən sərmayələrdən məhrum olan neft sənayesi tezliklə dirçəliş dövrünə qədəm qoyacaq. Onun sözlərinə görə, karbohidrogen hələ uzun müddət dünyanın əsas enerji təchizatı olacaq: “Təbii olaraq, qarşıdakı illərdə xam neftin qiymətlərində də artım müşahidə ediləcək”. “Hess Corp” şirkətinin icraçı direktoru Con Hess isə qeyd edib ki, ölkələrin Paris iqlim sazişinə uyğunlaşması şəraitində də yaxın 10 ildə neftə olan tələbat artmaqda davam edəcək. O əlavə edib ki, bərpa olunan enerji mənbələri dünyanın enerji tələbatını ödəmək gücündə deyil və qiymətlərin qaldığı hazırkı şəraitdə neft-qaz sənayesinə sərmayələrin həcmi artırılmalıdır. “Tudor, Pickering, Holt & Co” investisiya bankının icraçı direktoru Maynard Holt da qlobal bazarda qiymətlərin artdığı bir şəraitdə neft sənayesinə qoyulacaq sərmayələrin çoxalacağı qənaətindədir. O, bu yaxınlarda ABŞ-da tələbatın kəskin artacağını və postpandemiya dövründə bunun pik həddə çatacağını proqnozlaşdırır. Aviasiya sənayesinin də tezliklə dirçəliş və inkişaf mərhələsinə qədəm qoyacağını bildirən “United Airlines” aviaşirkətinin icraçı direktoru Skott Kirbi isə hesab edir ki, dünyada tezliklə turizm sənayesinin yeni inkişaf mərhələsi başlayacaq, bunun fonunda isə aviasiya yanacağına olan tələbat da kəskin artacaq. O əlavə edib ki, bu sahədə bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə üçün isə hələ uzun illər lazımdır. “Royal Dutch Shell” enerji şirkətinin icraçı direktoru Van Börden hesab edir ki, cari ilin ikinci yarısında neftə tələbat normal səviyyəsinə çatacaq. O əlavə edib ki, hələ 2050-ci ilədək bu əsas yanacaq növünə olan tələbat yüksək olacaq, eyni zamanda, plastik polimerlər, elektrik avtomobilləri və müasir texnologiyanın son nailiyyətlərini istehsal etmək üçün də neftə ehtiyac var. Amma neft qiymətini artıracaq daha bir mühüm məsələ Səudiyyə Ərəbistanı - ABŞ münasibətlərində yaşanan gərginliklərdir. ABŞ kəşfiyyatı 2018-ci ildə öldürülən jurnalist Camal Qaşıqçının qətli ilə bağlı hesabat yayımlayandan sonra Ağ Ev yeni strategiyasını açıqlayıb. Buna əsasən, amerikalılar Yəməndəki müharibənin başa çatması və insan haqlarına hörmət olunmasında təkid edirlər. Vaşinqtonun bu məsələdə nə qədər uzağa gedə biləcəyi və Ər-Riyadın buna necə reaksiya verəcəyi barədə “RİA Novosti”nin təhlilində maraqlı məqamlar yer alıb. Burada qeyd edilir ki, ABŞ Dövlət Departamentinin rəhbəri Entoni Blinken Qaşıqçının öldürülməsi ilə bağlı 76 Səudiyyə Ərəbistanı vətəndaşına qarşı viza məhdudiyyəti tətbiq olunacağını bildirib: “Fərdi sanksiyalar Səudiyyə Ərəbsitanı Ümumi Kəşfiyyat Xidmətinin rəhbəri Əhməd əl-Əsiriyə də şamil olunacaq. ABŞ Kəşfiyyat Xidmətinin hesabatında bildirilir ki, Səudiyyə Ərəbistanı hakimiyyətini tənqid edən "Vashinqton Post" qəzetinin yazarından intiqam alınmasında vəliəhd Məhəmməd bin Salmanın da əli olub. Belə ki, jurnalisti məhz onun razılığı ilə Səudiyyə Ərəbistanının İstanbuldakı konsulluğuna girdiyi vaxt qaçıraraq daha sonra hissələrə parçalayıblar və indiyə kimi cəsədinin qalıqlarını görən olmayıb. Krallığın Xarici İşlər Nazirliyi ittihamları qəti şəkildə rədd edir. İki dövlət arasındakı münasibətlərin mərkəzində krallığın müdafiəsini təmin etmək öhdəliyi müqabilində Amerikanın neftə çıxış əldə etməsi dayanır. Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ silahlarının ən böyük müştərisidir. Bu əməkdaşlıq hər iki tərəfin strateji maraqlarını təmin edir. Ancaq dəyərlər məsələsində - demokratiya və insan haqlarının qorunması ilə bağlı yanaşmalar bir-birindən fərqlənir.
Bu fikir ayrılığı Barak Obamanın hakimiyyət illərində özünü daha çox büruzə verirdi. Donald Trampın Ağ Evə gəlişi ilə münasibətlər istiləşdi. Bununla belə, Tramp hakimiyyətə gəlməmişdən qabaq nəinki ərəb tərəfdaşına bir o qədər də rəğbət bəsləmir, hətta ABŞ-ın "ərəb terroristlərinə kömək etmək niyyətində olmadığını" bəyan etmişdi. Ancaq sonradan necə oldusa, Trump ilk rəsmi ziyarətini Ər-Riyada etdi və onun səlahiyyət müddətinin sonunda ABŞ Dövlət Departamenti husiləri terror təşkilatı kimi tanıdı. Keçmiş prezident vəliəhdlə yaxın münasibətlərini, əsasən, kürəkəni və xüsusi müşaviri Cared Kuşner vasitəsilə davam etdirirdi. Qaşıqçının qətlinə dair hesabat isə Tramp administrasiya dövründə hazır olsa da, dərc edilməmişdi. Qabaqcıl Amerika Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru Maksim Suçkov bildirir: "Tramp Vaşinqtonun öhdəliklərini azaltmaq üçün müttəfiqlərə investisiya yatırmağa arxalanırdı. Səudiyyə Ərəbistanı da daxil olmaqla, bütün tərəfdaşlar daha da çox silah almalı və bölgələrdə baş verənlər üçün məsuliyyət daşımalı idilər". Demokratlara görə, bütün bunlar Məhəmməd bin Salmanda Vaşinqtonla hər hansı bir məsələni pulla həll edə biləcəyinə dair inam hissi formalaşdırıb. Yeni administrasiyanın dövründə siyasi kursun dəyişməsi gözlənilirdi və artıq ilk addımlar atılıb. Bayden, silah ixracatı da daxil olmaqla, Yəməndəki hücum əməliyyatlarına dəstəyin artıq başa çatdığını bəyan etdi. Bildirdi ki, bu qərar 290 milyon dollarlıq üç min ədəd GBU-39 yüksək dəqiqlikli bomba və 478 milyon dollarlıq yeddi min “Paveway IV” bombasına da aiddir. Vaşinqton Yəmən münaqişəsini diplomatiya yolu ilə həll edəcəyini açıqladı. Bundan başqa, husilər fevral ayından etibarən terror qruplarının siyahısından çıxarıldı. Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurasının Yaxın Şərq layihələri üzrə meneceri Ruslan Məmmədov isə qeyd edir: "Münasibətlərdə düzəliş etməyə çoxdan ehtiyac var. Hələ Obamanın dövründən bəri amerikalılar energetika sahəsində xeyli irəlilədilər, dünyada neft istehsalında birinci yerə çıxdılar və Səudiyyə Ərəbistanına daha az ehtiyac duymağa başladılar. Yeni rəhbərlikdəki bəzi insanların ABŞ-ın xarici siyasətinə fərqli yanaşması var. Söhbət xarici siyasət məsələlərinin yenidən balanslaşdırılmasından gedir". Məmmədov xatırladır ki, Moskva Ər-Riyada silah da satır: ilk silah partiyasının tədarükünə 2017-ci il müqaviləsi çərçivəsində 2019-cu ildə başlanıb. Həmin vaxt krallıq Rusiya ilə TOS-1A kompleksi, "Kornet-EM" tank əleyhinə sistem, AGS-30 qumbaraatanları və Kalaşnikov AK-103 avtomatlarının alınması, eləcə də yerli istehsalın təşkili barədə memorandum imzalamışdı. 2021-ci ilin əvvəllərində isə Səudiyyə Ərəbistanının Rusiyadan həm S-400 zenit raket kompleksləri, həm də Su-35 qırıcıları ala biləcəyi açıqlandı. Məmmədov belə hesab edir ki, ölkələrin neft bazarındakı siyasətlərini əlaqələndirmələri də vacibdir: "Ər-Riyadın Moskva ilə münasibətlərində OPEC + sövdələşməsinin təsirini nəzərə almaq vacibdir. Bu hər iki tərəfin də qazanmasına imkan verdi. Çox praqmatik yanaşmadır, hamı fayda götürür - sən mənim üçün, mən də sənin üçün". Məmmədov hesab edir ki, krallıq Amerikaya bölgədə problem yaratmağa qadirdir. İndi hesab edilir ki, Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı neft hasilatında razılıq əldə etməklə qiymətlərin də yüksəlməsinə nail ola bilər. Bu halda onlar daha güclü iqtisadiyyata malik olur ki, beləliklə, ABŞ-ın həmin dövlətlərə təsir imkanları da zəifləyir. Hazırda hər iki ölkənin gedişi neft qiymətlərini dünya bazarlarında yüksək səviyyədə saxlamaqda davam edəcək.
Ramil QULİYEV
