Natiq Cəfərli: “Geosiyasi baxımdan da Xudafərinin geri alınması olduqca əhəmiyyətlidir”
Müzəffər ordumuzun işğal altındakı ərazilərimizin azad olunması istiqamətində həyata keçirdiyi uğurlu əməliyyatlar nəticəsində oktyabrın 18-də Xudafərin körpüsü üzərində üçrəngli Azərbaycan bayrağı qaldırıldı.
Xudafərinin düşmən işğalından azad edilməsi hərbi baxımdan strateji uğur, tarixi ədalətin bərpası, xalqımızın öz mədəniyyət incilərina sahib çıxması olmaqla yanaşı, həm də İranla Azərbaycan arasında iqtisadi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi, bölgənin sosial-iqtisadi inkişafına mühüm təkan verəcək hadisədir.
Xudafərin körpüsünün işğaldan azad olunması ilə Azərbaycan tarixi torpağına qovuşmaqla yanaşı, həm də Araz çayı üzərində tikilən su elektrik stansiyasına, su anbarına nəzarət etmiş olacaq.
Qeyd edək ki, 4 il əvvəl – 2016-cı ilin fevralında Tehranda imzalanmış və həmin ilin iyununda Milli Məclisdə ratifikasiya olunmuş saziş Azərbaycanla İran arasında Araz çayı üzərində “Xudafərin” və “Qız qalası” hidroqovşaqlarının və su elektrik stansiyasının tikintisinə yol açıb. O zaman bəzi siyasi qüvvələr iddia edirdilər ki, saziş nəticəsində Araz çayı üzərində inşa olunan körpülər işğalçı Ermənistanla İran arasında kommunikasiyanı gücləndirəcək. Bu razılaşmanın mahiyyətini və strateji əhəmiyyətini dərk etməyənlər o zaman bunu, az qala, “İran-Ermənistan əməkdaşlığı”na şərait yaratması kimi qələmə verir və hakimiyyətə qarşı ittihamlar irəli sürürdülər. Layihənin birtərəfli olması, hətta milli maraqlara zidd olması barədə ittihamlar səsləndirilirdi. Bu fikirlər Azərbaycanın regional siyasətinə kölgə salan qərəzli yanaşma idi. Araz sərhəd çayıdır, onun üzərində və ətraf ərazilərində layihələrin həyata keçirilməsi iki qonşu dövlətin münasibətlərini inkişaf etdirmək niyyətindən irəli gəlirdi.
Sazişin 1-ci maddəsində deyilir ki, tərəflər hər iki ölkənin suverenliyi, ərazi bütövlüyü və mənafeləri əsasında Araz sərhəd çayı üzərində “Xudafərin” və “Qız qalası” hidroqovşaqlarının və su elektrik stansiyasının tikilməsinin davam etdirilməsi və istismarı ilə əlaqədar birgə fəaliyyət göstərəcəklər.
Hər iki tərəfin maraqları sazişdə suveren bərabərlik əsasında qorunur və saziş beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq tərtib olunub. Müqavilənin tənzimlədiyi bütün məsələlərdə Azərbaycan və İranın bərabərhüquqlu fəaliyyət göstərməsi bütün müddəalarda öz əksini tapmışdı. Belə ki, 2016-cı ilin fevral ayında imzalanmış sazişin preambulasında göstərilir ki, tərəflər BMT TŞ-nin məlum 4 qətnaməsinin tələblərinə uyğun olaraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunmasının əhəmiyyətini nəzərə alaraq, müqaviləni imzalayıblar. Bu isə o deməkdir ki, imzalanmış saziş Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə əsaslanan beynəlxalq sənəddir.
Xatırladaq ki, Azərbaycan Nazirlər Kabineti 18 may 1992-ci ildə “Xudafərin” və “Qız qalası” hidroqovşaqlarının tikilməsi məsələləri haqqında qərar qəbul edib. Həmin il mayın 25-də imzalanmış ilkin obyektlərin müəyyənləşdirilməsi və tikintisi barədə sazişdə “Araz çayı üzərində 2 avtomobil körpüsünün tikintisi, tikinti zonasında müvəqqəti avtomobil yollarının salınması, tikinti zonasında asfalt-beton örtüklü daimi yolların salınması” əks olunub. 1993-cü ilin fevral ayında tikintisi başa çatdırılan “Xudafərin” bəndinin yardımçı körpüsünün Azərbaycan və İran rəsmilərinin iştirakı ilə açılış mərasimi keçirilib. Paralel olaraq, Azərbaycan Hökuməti “Qız qalası” layihəsi üçün də yardımçı körpünün tikintisinə başlayıb, torpaqlarımızın Ermənistan tərəfindən işğalı səbəbindən Azərbaycan şirkətləri bəndlərin tikintisində fəaliyyətlərini tamamilə dayandırıb və bundan sonra körpünün tikintisi İran tərəfindən başa çatdırılıb. Nazirlər Kabinetinin məlum qərarında “Xudafərin” və “Qız qalası” hidroqovşaqlarının tikintisi ilə bağlı tərəflərin hüquq və öhdəliklərini əks etdirən, o cümlədən, bəndlərin tikintisi, birgə istismarı və idarəçiliyi məsələlərini özündə ehtiva edən çərçivə sazişinin bağlanmasının nəzərdə tutulmasına baxmayaraq, elə həmin qərarla tikintinin başlanmasına start və səlahiyyətlər verilib. Bundan sonra bəndlər ətrafında gedən proseslər bu cür çərçivə sazişinin mövcud olmadığı şəraitdə baş verib.
- “…Azərbaycanın özünün təbii su resurslarına çıxış imkanları genişlənir”
İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli qeyd etdi ki, Xudafərinin işğaldan azad edilməsinin həm də simvolik əhəmiyyəti var: “Xudafərinin azad edilməsi tariximizin önəmli parçasıdır. 27 il idi ki, düşmən tapdağında idi və artıq azad edilib. Xudafərinin strateji önəmi də çoxdur. Çünki İranla sərhəd məntəqələrinin ən sıx olduğu yerlərdən biridir. İndi öz infrastrukturumuzu quracağıq, Ermənistanin işğalçı ordusunun oradakı narkotik ticarətinin və digər bütün qanunsuz əməllərinin qaarşısı alınacaq. Bundan əlavə, bu yaxınlarda Xudafərində su anbarı tikildi. Azərbaycanın son illər ən böyük problemlərindən biri aqrar sektorda suvarma problemidir. Təbii səbəblərə görə su çatışmazlığı yaşayırdıq. Lakin artıq Azərbaycanın özünün təbii su resurslarına çıxış imkanları genişlənir. Bu həm Suqovuşana, həm də Xudafərin bəndinə aiddir. Mən əminəm ki, yaxın gələcəkdə Sərsəng su anbarına da nəzarəti əldə edəcəyik. Bütün bunlar aqrar sektorda olan suvarma problemlərinin həllində kifayət qədər ciddi rol oynaya biləcək bir məsələdir”.
Ekspert onu da əlavə etdi ki, geosiyasi baxımdan da Xudafərinin geri alınması olduqca əhəmiyyətlidir: “İran həmin su anbarını və Xudafərin barajını tikərkən Azərbaycan tərəfindən belə bir tələb var idi ki, bu proses bir az ertələnsin. Çünki bu sahəyə həmin vaxt biz nəzarət edə bilmirdik. Tələbə baxmayaraq, İran bu prosesi həyata keçirdi. Bu gün isə Azərbaycan Ordusu həmin bölgələri işğaldan azad edərək, artıq Azərbaycan tərəfdən də öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə şərait yaratdı, yəni Xudafərin su barajına nəzarət həm də Azərbaycan tərəfdən həyata keçiriləcək. Bu, qonşu ölkələrə də pozitiv mesaj oldu ki, Azərbaycan, istənilən halda, öz strateji hədəflərinə çatmaq gücünə malikdir və o gücü tətbiq edərək, öz ərazisində bundan sonra da təmizləmə əməliyyatlarını davam etdirəcək”.
Günel CƏLİLOVA
