Dövlət dəstəyinə baxmayaraq, banklar hələ də bahalı kredit siyasətindən əl çəkmək istəmir...
Pandemiya dönəmində iqtisadi müstəvidə yaranan çətinlikləri aradan qaldırmaq məqsədilə hökumət tərəfindən müxtəlif səpkidə addımlar atılır. Bu xüsusda diqqət mərkəzində yer alan məqamlardan biri də inflyasiyanın aşağı həddə saxlanması, qiymət artımının alıcıların maddi durumuna təsirinin minimallaşdırılmasıdır. Bunun üçün uçot dərəcəsi kimi vasitədən də geniş istifadə olunur.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Mərkəzi Bankın İdarə Heyəti uçot dərəcəsinin 0,25 faiz bəndi azaldılaraq 7%-dən 6,75%-ə endirilməsi barədə qərar qəbul edib. Qurumun sədri Elman Rüstəmovun sözlərinə görə, faiz dəhlizinin yuxarı həddi 7,25%, aşağı həddi isə 6,25% müəyyən olunub. Uçot dərəcəsinin endirilməsi barədə qərar iyulun 30-da qüvvəyə minir. Mərkəzi Bankın rəhbərliyi faiz dəhlizinin parametrlərinə növbəti dəfə sentyabrın 18-də baxacaq. Dünyada mövcud pandemiya və onun iqtisadiyyatı təsiri fonunda uçot dərəcəsinin endirilməsi olduqca vacib sayılır. Hesab edilir ki, indiki halda bu qərar inflyasiyanın azalması və valyuta bazarında stabilliyin davam etməsi üçün də olduqca önəmlidir. Məsələ burasındadır ki, pandemiyanın yaratdığı böhranla bağlı olaraq ölkədə pul bazası genişlənir. 3,5 milyard manatlıq anti-böhran tədbirlərinin həyata keçirilməsinə başlanması pul bazasının genişlənməsinə zəmin yaradıb. Bu halda uçot dərəcəsinin aşağı salınması və pul bazasının genişlənməsi manatın real effektiv məzənnəsinə azaldıcı təsir göstərir. Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına görə, nisbi məhsuldarlığın 1% artımı milli valyutanın real məzənnəsini 0,2% bahalaşdırır. Azərbaycanda məhsuldarlığın azalması bu anlamda real effektiv məzənnəyə ucuzlaşdırıcı təsir göstərə bilər. Bundan isə uduzan sadə istehlakçıdır. Digər tərəfdən, uçot dərəcəsi ətrafında baş verənlər manatın sabitliyi üçün də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İqtisadiyyatın məhsuldarlığının artırılması isə indi manatın sabitliyindən də çox asılıdır. Bundan başqa, Mərkəzi Bank uçot dərəcəsi vasitəsilə kredit faizlərinə təsir etməyə çalışır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, bankların cəlb etdiyi vəsaitlərin həcmində mərkəzləşmiş kredit resurslarının payı azdır. Hətta son dövrlər banklar mərkəzləşmiş kredit resursları cəlb etmir. Bu baxımdan uçot dərəcəsindəki azalma kredit faizlərinə təsir göstərməyəcək. Bu səbəbdən indi də depozit və kredit faizləri arasında kəskin fərq var.
Kredit faizlərinin aşağı salınması, eləcə də depozit və kredit faizləri arasında əlaqənin formalaşması üçün Mərkəzi Bank tərəfindən digər sistemli addımların atılmasına ehtiyac var. Şübhəsiz ki, bu zaman kreditlərin ucuzlaşması üçün mərkəzləşdirilmiş kredit resurslarının miqdarı da artmalıdır. Amma hazırda mərkəzləşdirilmiş kredit resursları bankların cəlb etdiyi bütün mövcud vəsaitlərin cəmi 5 faizini təşkil etdiyindən, uçot dərəcəsinin aşağı salınması nəinki ciddi, hətta hissedilən faiz endirimlərinə və ya bankların ucuz vəsaitlərlə təmin edilməsinə gətirmir. O da faktdır ki, mərkəzləşdirilmiş kreditlərdən heç də bütün bankların istifadə imkanları olmadığından, bu qərar bütün bank sektorunu əhatə edə bilmir. Azərbaycanın əksər aparıcı banklarında mərkəzləşdirilmiş kreditlərin payı ya cüzidir, ya ümumiyyətlə yoxdur. İndilikdə uçot dərəcəsinin aşağı salınmasından yalnız mərkəzləşdirilmiş kreditlərə çıxış imkanları olan az sayda banklar yararlana bilər. Bu səbəbdən, uçot dərəcəsi aşağı salınsa da kreditlər ucuzlaşmır. Amma inflyasiya baxımından bu məsələdə atılan addımlar öz sözünü deyir. Ekspertlər də bildirir ki, uçot dərəcəsi, bir qayda olaraq, inflyasiya səviyyəsinə uyğun olaraq tənzimlənir. İnflyasiya səviyyəsi yüksək olarsa, onu aşağı endirmək üçün müxtəlif alətlərdən istifadə edirlər ki, onlardan biri də uçot dərəcəsinin dəyişdirilməsidir. Amma qeyd olunduğu kimi, uçot dərəcələrinin aşağı salınması nəzəri cəhətdən kreditlərin ucuzlaşmasına gətirib çıxarmalıdır. Lakin Azərbaycanda bu baş vermir. Uçot dərəcəsi qaldırılanda və ya aşağı endiriləndə kredit faizlərində hər hansı dəyişiklik olmur. Bu da iqtisadiyyatın ucuz kredit tələbinin ödənilməsində ciddi maneələrdən sayılır. Ekspertlər qeyd edir ki, əslində kredit faizlərinin aşağı düşməsi üçün bütün amillər var. Əvvəla, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanın iqtisadi inkişaf sürəti və nailiyyətlər buna imkan verir. Digər tərəfdən, problemli kreditlərin həlli ilə bağlı dövlət tərəfindən atılan addımlar banklara böyük dəstək olub. Eyni zamanda, milli valyutanın mübadilə məzənnəsi uzun müddətdir sabitdir və belə görünür, hökumət bu sabitliyi yaxın dövrdə də qorumağa çalışacaq. Rəsmi inflyasiya səviyyəsi də, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, aşağı həddədir. Mərkəzi Bankın yumşaq pul-kredit siyasəti, yəni uçot dərəcələrinin aşağı salınması, ehtiyat normalarının minimum səviyyədə olması kimi amillər də kreditlərin aşağı faizlə verilməsini stimullaşdıran faktorlar sırasında yer alır. Üstəlik, bankların cəlb etdiyi resursların ucuz olması da burada mühüm rol oynayır. Amma bunlara rəğmən, kreditlərin istənilən həddə ucuzlaşması baş vermir. Bunun bir səbəbi də bankların bahalı kredit siyasətidir. Bu səbəbdən hesab edilir ki, mərkəzləşdirilmiş kreditlərin payını artırmaqla yanaşı, kreditlərin ucuzlaşması üçün digər inzibati addımlar da atılmalıdır.
Ramil QULİYEV
