Süveyş kanalından daşınan yüklərin çox hissəsi bundan sonra Azərbaycandan keçəcək
Qarşıdakı dövr ərzində Azərbaycanın İran, Hindistan, bir çox Fars körfəzi ölkələri üçün strateji əhəmiyyətinin daha da artması gözlənir. Bunun ümdə səbəblərindən biri qeyd olunan ölkələrdən ixrac edilən məhsulların əsasən Azərbaycan üzərindən dünya bazarlarına çıxarılmasıdır. Xüsusən də qonşu İran bu sahədə Azərbaycanla əməkdaşlığını daha da dərinləşdirməkdədir.
İranın “Araz” Sərbəst Sənaye və Ticarət Zonasının baş direktoru Möhsün Nərmani bildirir ki, zonadan ixrac həcmi bu ilin ilk yarısında ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 100 faiz çoxdur. O qeyd edir ki, ticarət zonasında istehsal olunan məhsullar əsasən Türkiyə, Azərbaycan, Rusiya, Gürcüstan və digər ölkələrə ixrac edilib. Rusiya, Gürcüstan və digər MBD ölkələrinə edilən ixrac Azərbaycan üzərindən tranzit olaraq həyata keçirilib. İrandan ixrac olunan yüklər “Şimal-Cənub” beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi vasitəsilə daşınıb. Dəhlizə daxil olan dəmir və avtomobil yollarının Azərbaycandan keçməsi ölkə büdcəsinə daxil olan gömrük rüsumlarının və tranzit ödəmələrinin artmasına səbəb olub.
Təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev bu günlərdə Əfqanıstan və Türkmənistan prezidentləri ilə videokonfrans vasitəsilə keçirdiyi görüşdə tranzit daşımalara toxunaraq bildirib:“Azərbaycan, eyni zamanda, “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizinin fəal iştirakçısıdır. Dəhlizin Azərbaycan seqmentində bütün işlər başa çatdırılıb. Bu dəhliz vasitəsilə keçən il 2,1 milyon ton, bu ilin ilk dörd ayı ərzində isə 800 min ton yük daşınıb”. Dövlət başçısının səsləndirdiyi fikirdə göstərilən sadəcə rəqəmlər deyil. Bu rəqəmlərin arxasında, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Azərbaycanın büdcə gəlirlərinin artması dayanır. M.Nərmaninin dediyi kimi, İrandan Rusiya və digər MDB dövlətlərinə ixrac olunan məhsullar Azərbaycanla İranın dəmir yolları sistemlərinin birləşməsi nəticəsində həyata keçirilir. Qeyd edək ki, İranın “Araz” Sərbəst Sənaye və Ticarət Zonası Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə sərhəddə yerləşir və 56 min hektar ərazini əhatə edir. Burada Türkiyə, Almaniya, İtaliya, Azərbaycan və Ukraynadan olan şirkətlər fəaliyyət göstərir. İran dövlətinin investisiya cəlb etmək üçün vergi və qeydiyyat sistemini sadələşdirməsi biznesin inkişafına böyük təkan verib. Bu səbəbdən də burada istehsal və ixrac əməliyyatları ildən-ilə artmaqdadır. İranda Maku, Çabahar, Mazandaran, Ənzəli kimi digər böyük sərbəst ticarət zonaları da var. Burada fəaliyyət göstərən iri şirkətlər üçün əlverişli şərait yaradılıb ki, istehsal prosesi artsın. Əlbəttə ki, istehsal olunan mallar dünya bazarına çıxmalı və nəqliyyat vasitələrilə daşınmalıdır. Azərbaycan yüklərin təhlükəsiz və vaxtında çatdırılması üçün böyük infrastruktur layihələri həyata keçirib.
İran prezidenti Həsən Ruhani də Nazirlər Kabinetinin iclasında çıxışı zamanı bu məsələyə, xüsusən də Çabahar limanından yükdaşımalara toxunub. Qeyd edib ki, Çabahar limanının yenidən qurulması üçün cəlb olunan sərmayənin nəticəsində limanın yükaşırma imkanı 2,5 milyondan 8,5 milyon tona yüksəlib. O bildirib ki, Hind okeanı sahilində yerləşən Çabahar şəhərindən İranın mərkəzi vilayətlərinə dəmir yolunun çəkilişi “Şimal-Cənub” dəhlizinə böyük töhfə olacaq. Bu yol Hind okeanı ilə Qafqaz və Orta Asiya ölkələrini, Rusiyanı, Çini və Avropa qitəsini birləşdirəcək. İran Prezidenti “Şimal-Cənub”u ümummilli layihə adlandırıb və beynəlxalq əhəmiyyətini qeyd edib. Nəzərə çatdırıb ki, bu layihə ölkəsinin qonşu dövlətlərlə iqtisadi əlaqələrini daha da inkişaf etdirəcək:“Azərbaycanın da “Şimal-Cənub” dəhlizinin formalaşmasında iştirakını nəzərə alaraq deyə bilərik ki, Çabahardan İranın mərkəzi vilayətlərinə çəkiləcək dəmir yolu yaxın gələcəkdə Qəzvin-Rəşt-Astara (İran)-Astara (Azərbaycan) dəmir yoluna birləşəcək. Cənub Şərqi Asiya ölkələrindən Rusiya və Avropaya daşınan yüklər İranın Çabahar limanına daxil olacaq ki, buradan da Qəzvin-Rəşt-Astara(İran)-Astara(Azərbaycan) dəmir yolu ilə Azərbaycan ərazisindən tranzit olaraq daşınacaq”.
Həsən Ruhaninin sözlərinə görə, limanın yükaşırma imkanının 2,5 milyondan 8,5 milyona yüksəldilməsi heç də təsadüfi xarakter daşımır. Eləcə də Hindistan və Çinin bu limana maraq göstərməsi və 200 milyon dollar həcmində Çabahara sərmayə yatırmaları da təsadüfi deyil. Hindistanın Mumbay limanı Cənub Şərqi Asiyada ən böyük beynəlxalq limandır. Regionun bütün ölkələri Avropa ilə ticarət əlaqələrini bu liman vasitəsilə həyata keçirir. Yüklər Mumbay limanına cəmləşərək gəmilərlə Çabahara, buradan da Qəzvin-Rəşt-Astara dəmir yolu ilə Rusiya və Avropaya daşınacaq. Buna görə də Hindistan Çabahara sərmayə yatırmaqla yük aşırımını yüksəldib ki, məsafəni və daşıma xərclərini azaltsın. Məsafənin və daşıma xərcinin azalması isə digər dövlətlərin yükləri Avropaya məhz Çabahardan göndərməsi marağını artırır. Beləliklə, İranın Çabahar limanından Rusiya və Avropaya nə qədər çox yük daşınarsa, Azərbaycana da bir o qədər çox tranzit gəlir daxil olar. Beləliklə, Mumbay, Sankt-Peterburq və Hamburq arasındakı ticarət əlaqələri İranın Çabahar limanı vasitəsilə inkişaf edəcək. Cənub-Şərqi Asiya ölkələrindən Avropaya və əks istiqamətə göndərilən yüklər İran, Azərbaycan və Rusiya ərazisindən keçməklə daşınacaq. Çabahar Azad İqtisadi Zonasının direktoru Əbdülrəhim Kürdü qeyd edib ki, yaxın illər ərzində liman Süveyş kanalını əvəz edəcək. Asiyadan Avropaya və əks istiqamətə yüklər Süveyş kanalından keçməklə 38 gün ərzində mənzil başına çatdırılırsa, Çabahar limanı vasitəsilə daşındıqda 15 gün ərzində çatdırılacaq.
“Times of India” qəzeti yazır ki, Hindistanın böyük ixrac potensialı var və inkişaf edən iqtisadiyyat üçün nəqliyyat probleminin həlli vacibdir. İqtisadi inkişafda idxal-ixrac əməliyyatlarının tez və təhlükəsiz həyata keçirilməsi əsas amillərdən biridir. Süveyş kanalı vasitəsilə Avropa ilə nəqliyyat əlaqəsi yaratmaq olduqca baha başa gəlməklə yanaşı, həm də çox vaxt aparır. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, Hindistan “Şimal-Cənub” dəhlizi ilə Avropaya yük göndərsə, yükün hər tonunda 1200 dollar vəsaitə qənaət etmiş olacaq. İl ərzində həyata keçirilən idxal-ixrac əməliyyatları zamanı isə göndərilən və qəbul edilən yükün həcmi milyon tondan çox olacaq. Vaxt amili isə onunla sərfəlidir ki, büdcəyə gələn gəlir vaxtında daxil olacaq. Bütün bu proseslərin Azərbaycan üçün mahiyyəti heç də qatar, gəmi və yük avtomobillərinin ölkəmizin ərazisindən keçməklə ödədiyi tranzit xərci və gömrük rüsumlarından ibarət deyil. Əlbəttə ki, bunlar büdcəmizə valyuta gətirəcək. Lakin logistika elə bir sahədir ki, bunun inkişafı həm də siyasi zəmanət qazandırır. Görünür, elə bu səbəbdən proseslərin gedişindən Ermənistan narahat olur. Çünki bütün layihələrdən bu ölkə yenə Azərbaycan sayəsində kənarda qalır.
Nahid SALAYEV
