Avropa xofda - Tramp Qrenlandiyanı hərblə tuta bilər...
ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Trampın Qrenlandiyaya nəzarəti ələ keçirmək planları ilə bağlı söhbətindən sonra Danimarkanın baş naziri Mette Frederiksen ölkəsinin biznes liderləri ilə görüş təyin edib. Danimarkanın xarici işlər naziri Lars Lokke Rasmussen isə parlamentin xarici siyasət komitəsinin üzvləri ilə görüş keçirib.
Bu fonda Avropa İttifaqı Trampı Danimarkanın suverenliyinə hörmət etməyə çağırıb. Avropa İttifaqı Şurasına sədrlik edən Polşa Qrenlandiya məsələsini bütün Avropa İttifaqı səviyyəsində qaldırmağa hazır olduğunu bildirib.
Danimarka baş nazirinin ofisindən verilən açıqlamada Frederiksenin Trampla söhbətinin Qrenlandiyanın statusu ilə bağlı olduğu bildirilib. O, Qrenlandiya hökumətinin başçısı Mute Egedenin adanın satılmaması ilə bağlı açıqlamalarına istinad edərək, müstəqilliklə bağlı qərarın Qrenlandiyanın özü tərəfindən verilməli olduğunu vurğulayıb. Danimarka hökumətinin başçısı ölkəsinin Arktikada təhlükəsizlik üçün daha böyük məsuliyyət daşımağa hazır olduğunu da vurğulayıb. Xatırladaq ki, Tramp keçən həftə strateji əhəmiyyətli və minerallarla zəngin bu adaya ABŞ-ın nəzarət etməli olduğunu bildirib. O, ABŞ-ın Danimarkanın yarı muxtar ərazisinə nəzarətini "mütləq zərurət" adlandırıb. Və bu ehtiyacın səbəbi Çin və Rusiya gəmilərinin Qrenlandiya ətrafında müntəzəm olaraq səyahət etməsidir. Tramp bildirir ki, onları görmək üçün binokl belə lazım deyil. O, həmçinin Qrenlandiyaya nəzarəti ələ keçirmək üçün hərbi və iqtisadi vasitələrdən istifadə etməyi də istisna etmir, baxmayaraq ki, onun vitse-prezidenti Ceyms Vens bu ehtimalı rədd edib. "Fox News"a müsahibəsində Vens bildirib ki, ABŞ-ın hərbi güc tətbiq etməsinə ehtiyac yoxdur, çünki amerikalıların artıq Qrenlandiyada hərbi kontingenti var. Eyni zamanda, onun fikrincə, Danimarka hakimiyyəti regionun təhlükəsizliyini təmin etmək üçün kifayət qədər iş görmür və bu, Birləşmiş Ştatlar üçün öz təhlükəsizliyinin təmin edilməsində və təbii ehtiyatların istismarında liderlik etmək üçün"yaxşı fürsətdir: "Donald Trampın ən yaxşı etdiyi budur. O, sövdələşmələr aparan şəxsdir və məncə, Qrenlandiyada sövdələşmə əldə oluna bilər". "Axios" nəşrinə danışan ABŞ-dan olan iki mənbə bildirib ki, Danimarka Trampın komandasına Qrenlandiyada təhlükəsizliyin artırılmasını müzakirə etməyə hazır olduğunu bildirən təkliflər göndərib. Kopenhagen həm Trampı əmin etmək istəyir ki, onun təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqları Qrenlandiyanı ABŞ-a birləşdirmədən həll edilə, həm də bu, ABŞ-ın yeni administrasiyası ilə qarşıdurmadan qaçmaq imkanı yarada bilər. Bu arada Trampın bəyanatları ABŞ-ın avropalı tərəfdaşlarını narahat etmək üçün kifayət edib. Avropa Komissiyası Aİ ölkələrinin suverenliyinə hörmət edilməsinin zəruriliyini bəyan edib. Aİ-nin Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəliyinin sözçüsü Anitta Hipper bildirib: "Üzv dövlətlərin suverenliyinə həmişə hörmət edilməlidir. Bu, diplomatik dəyərlərdən biridir və işimizdə həmişə arxalandığımız əsas prinsipdir. Bu, Danimarka məsələsinə də aiddir".
Litva prezidenti Gitanas Nauseda daha qətiyyətli mövqe sərgiləyib. O, Trampın Qrenlandiyaya nəzarəti ələ keçirməsi ilə bağlı şərhlərini qəbuledilməz adlandırıb və 19-cu əsrin ərazilərin alınıb-satıldığı son dövr olduğunu deyib: "Bu gün biz XXI əsrdə yaşayırıq və biz ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə, xüsusən də demokratik prinsiplərə riayət edən beynəlxalq səviyyədə tanınmış dövlətlərin suverenliyinə hörmət etməliyik". Fransanın xarici işlər naziri Jan-Noel Barrot da Qrenlandiya mövzusunda danışıb: "Aydındır ki, Aİ-nin digər ölkələrin suveren sərhədlərinə, nə olursa olsun, hücum etməsinə icazə verməsindən söhbət gedə bilməz". Bununla belə, Barrot Trampın sözlərinin real hərəkətə gətirib çıxaracağına əmin deyil. İtaliyanın baş naziri Corciya Meloni də ABŞ-ın Qrenlandiyanı güc yolu ilə ələ keçirməyə qərar verəcəyinə inanmır: "Bu, Birləşmiş Ştatların digər böyük qlobal oyunçuların ABŞ üçün strateji maraq kəsb edən ərazilərə keçməsini gözləyərək dayanmayacağını söyləmək üçün güclü bir üsuldur". İsveçin keçmiş baş naziri və xarici işlər naziri Karl Bildtin sözlərinə görə, Trampın silah gücünə irəli sürdüyü ədəbsiz təklifi təkcə absurd deyil, həm də təhlükəlidir. O hesab edir ki, mübahisənin hər iki tərəfinin maraqlarına xidmət etməyəcək daha böyük böhranın qarşısını almaq üçün Qrenlandiyanın statusuna ehtiyatla yanaşmaq lazımdır. Bildt xatırladıb ki, Kopenhagenlə 2009-cu ildə bağlanmış müqaviləyə əsasən, Qrenlandiyanın müstəqilliyi ilə bağlı referendum keçirmək hüququ var. Adanın əhalisinin əksəriyyəti etiraf edir ki, belə bir addımın vaxtı hələ çatmayıb. Lakin Trampın açıqlamaları fonunda aprelin 6-da Qrenlandiyada keçiriləcək seçkilərdə müstəqillik müzakirələri üstünlük təşkil edəcək. Bildt qeyd edib: "Qrenlandiyalılar Skandinaviya sərvət modelinə sadiqdirlər və indi ondan Amerika modelinin xeyrinə imtina etməyə hazır görünmürlər". Üstəlik, Qrenlandiya büdcəsinin yarıdan çoxu Danimarka hökuməti tərəfindən maliyyələşdirilir. İxracının 90%-i, əsasən də dəniz məhsulları, adanın bazarına imtiyazlı çıxışı olan Avropa İttifaqına gedir. Avropa Siyasi Tədqiqatlar Departamentinin tədqiqatçısı Nikita Beluxinin qeyd edir ki, keçən il Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen Frederiksen ilə birlikdə paytaxt Nuukda Aİ-nin ilk ofisini açmaq üçün Qrenlandiyaya səfər edib. O, bunun Avropa İttifaqının Qrenlandiyada və daha geniş Arktika regionunda çox konkret iştirakı ilə tərəfdaşlığın yeni dövrünün başlanğıcı olduğunu söyləyib. Hazırda Aİ Şurasına sədrlik edən Polşa isə Danimarka tərəfinin özü istəsə, artıq "Qrenlandiya məsələsini" bütün assosiasiya səviyyəsində qaldırmağa hazır olduğunu bildirib. Qrenlandiyanın Danimarka Parlamentindəki nümayəndəsi Aja Çemnitz Avropa Parlamenti və Avropa Komissiyasının üzvləri ilə danışıqlar aparmaq üçün Brüsselə gəlib. Başqa bir məsələ odur ki, Avropa İttifaqı ABŞ-la əməkdaşlığı zəiflətmək iqtidarında deyil və çətin ki, Qrenlandiya ilə bağlı Vaşinqtonla barışmaz qarşıdurmaya girsin. Polşanın baş naziri Donald Tuskun bu yaxınlarda dediyi kimi, Avropa ilə ABŞ arasındakı münasibətlər qiymətsizdir.
Nahid SALAYEV
