Neft bazarında qiymət baxımından yaranan çaxnaşma artıq böyük hasilatçıların özünü də ciddi surətdə narahat edir. Çünki indiki halda onlar da böyük zərərlə üzləşir. Bu fonda ABŞ prezidenti Donald Tramp neft bazarını dəstəkləmək üçün Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya ilə müzakirələrə start verildiyini açıqlayıb. Tramp onu da vurğulayıb ki, razılıq əldə olunmasa, ehtiyat variantını işə salmalı olacaq. Lakin Tramp bu variantın nədən ibarət olduğunu açıqlamayıb. Buna rəğmən, görünən budur ki, ABŞ neft sənayesi qiymət ucuzluğundan ciddi əziyyət çəkir.
Məsələn, şist neftin istehsalında ixtisaslaşan ABŞ-ın “Whiting Petroleum” şirkəti enerji qiymətlərinin aşağı düşməsi fonunda çərşənbə günü iflas prosedurlarının başlandığını elan edib. “The Wall Street Journal” qəzeti yazır ki, şirkət “kapitalın restrukturizasiyası” prosesinə başlamaq niyyətindədir: “Şirkətin hesabı 585 milyon ABŞ dollarından çoxdur və təchizatçılar, tərəfdaşlar və işçilər üçün normal fəaliyyətini davam etdirəcək. “Whiting Petroleum”un borcu isə təxminən 2,2 milyard ABŞ dollarıdır”. İflasın elan edilməsindən sonra şirkətin səhmləri təxminən 45% azalaraq hər hissəyə 0,39 ABŞ dollarına düşüb. Nəşr qeyd edir ki, bu sahədə işləyən bir çox Amerika şirkətlərinin böyük borcları yaranıb.
Səudiyyə Ərəbistanı da neft ucuzlaşmasından ciddi əziyyət çəkir. Ölkə hasil etdiyi əlavə neftə müştəri tapa bilmir. Rusiya da eyni vəziyyətdədir. Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiya kimi nəhəng neft istehsalçılarının hasilat və qiymət müharibəsi, eləcə də koronavirus pandemiyasının yayılma coğrafiyasının genişlənməsi fonunda son günlər qlobal enerji bazarı yeni bir tənəzzül dövrünü yaşayır. Neftin qiymətinin 1991-ci il Körfəz müharibəsindən bəri ən böyük səviyyədə azalması, enerji şirkətlərinin milyardlarla dollar dəyər itirməsi və karbohidrogen resursdan asılı ölkələrin iqtisadiyyatlarının sürətli şəkildə geriləməsi böyük təhdid sayılır. Bu mənada, indi Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı, eləcə də ABŞ-ın bir araya gəlməsi vacib sayılır. İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli də vurğulayıb ki, bu üç ölkənin birgə fəaliyyəti neft bazarında müəyyən qədər sabitlik yarada bilər: “Lakin onların uzlaşması olduqca çətindir. Nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ həm ən böyük neft istehlakçısı, həm də istehsalçısıdır. Bu mənada, neftin qiymətinin uzun prespektivdə maksimum 35-40 dollara qədər qalxması ABŞ-ın maraqlarına uyğundur. Lakin Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanının fərqli maraqları var. Qeyd etdiyim kimi, onlar eyni bazar uğrunda mübarizə aparırlar. Bütün bunları nəzərə alaraq deyə bilərəm ki, indiki zamanda neftin qiymətinin sabitləşməsi və yüksəlməsindən danışmaq yersiz olardı. Çünki neftin qiyməti ilə bağlı bir uzlaşma olsa belə, nəticəsi koronavirus pandemiyasından sonra görünə bilər”. Amma mövcud qiymətlər bu ölkələrin razılıqdan başqa çıxış yolu olmadığını da göstərir. Xatırladaq ki, “qara qızıl”ın qiymətində tarixən bu kimi enişli-yoxuşlu dövrlər olub. Belə ki, 1973-cü ildə bir barreli 3 dollar, 1998-ci ildə 9 dollar olan neft 2008-ci ilin iyununda 134 dollaradək yüksəlib. Lakin bu qiymət dəyişkənlikləri əsasən bir neçə ay və il ərzində baş verib. Qiymətdəki böyük sıçrayış 1973-cü ilin dekabr və 1974-cü ilin yanvar aylarını əhatə edən dövrdə baş verib. Ancaq qiymətin builki kimi qısamüddətli dövrdə kəskin enməsinə tarixən rast gəlinməyib. Belə ki, cari ilin əvvəlində dünya bazarında neftin qiyməti 70 dollar, martın əvvəlində isə 50 dollar olub. Indi isə neftin qiyməti 18 illik antirekordunu təzələyərək 20 dollara enib. Hətta vəziyyət o yerə çatıb ki, hazırda 1 litr su 1 litr neftdən baha satılır. Bu isə dünya iqtisadyyatı üçün ciddi təhdid sayılır.
Nahid SALAYEV
