Türkiyədə lirəyə postseçki zərbəsi - Ərdoğanı sevməyən dünya güclərinin işi, ya...

Türkiyə lirəsi dollara nisbətən yenidən dəyər itirib. Yeni həftənin ilk günü sərbəst bazarda dollar 21,15 Türk lirəsinə bərabər oldu. Son 1 ayda 8 faiz ucuzlaşan Türkiyə valyutasının çarpaz olaraq digər əksər valyutalara nisbətən dəyərinin azalması həyəcan doğurur.

Bu amil Ərdoğanın seçilməsini istəməyən beynəlxalq dairələrin Türkiyəyə maliyyə təzyiqidir, yoxsa ölkənin öz daxilindən qaynaqlanan prosesdir?

İqtisadçı Elçin Qurbanov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, bu barədə seçkidən öncə proqnoz verib: “ Bu,  Qərbin və ABŞ-ın layihəsidir. Rusiya Ukraynada tələyə düşdüyü kimi, Ərdoğanı da seçki saxtakarlığı ilə tələyə salmaq istədilər, amma alınmadı. Maliyyə və iqtisadi alətlərdən istifadə etmək həmişə qüvvədə olan “B planı”nın  tərkib hissəsidir . Mən bir gerçəyi bildirmək istəyirəm, bəlkə də sensasiya kimi anlaşılar. Ərdoğanın hakimiyyətinin davamiyyəti üçün 4 ay müddət müəyyənləşdirilib . Türkiyəyə qarşı çox ciddi maliyyə böhranı və daxili qarşıdurma planı hazırlanır. Seçki prosesi (47,93 faiz) daxili  qüvvələrin nisbətini hesablamağa imkan verdi. Maliyyə sabitliyinin pozulması daxili siyasi qüvvələrin güc nisbətinin müxalifətin xeyrinə kəskin dəyişməsinə ölçülüb. İnflyasiya və devalvasiya da  qaçılmazdır. Türkiyədə dalğalanma sentyabr ayı üçün proqnozlaşdırılır. Ərdoğanın hakimiyyətdən kənarlaşdırılması üçün iqtisadi böhran və siyasi gərginliyin artırılması əsas hədəfdir. Mən bu məsələni Türkiyədə bir sıra dairələrlə də müzakirə etmişəm. Ümumiyyətlə, lirənin məlum rəqəmdə dəyərdən düşməsi ilk növbədə Türkiyənin özü üçün təhlükəli hədd sayılır. Əgər yerli istehsal məhsullarının qiyməti dövlət nəzarəti altına alınsa, əlbəttə proseslər nəzarətdən çıxmayacaq. Lirənin mövqeyinin dəyişməsində əsas təhlükə nədir? Qiymət artımı. Yerli istehlakçılar, vətəndaşlar bahalığı hiss etməməlidirlər. Vətəndaşlar bahalıqdan əziyyət çəkir, yerli məhsulların qiymətinin qalxması onlara təsir edir. Çünki nəzərə almaq lazımdır ki, yerli məhsulların istehsalında idxal amilləri var. Türklərin istehsal etdikləri məhsullarda mütləq idxaldan asılı olan hansısa detallar olur və s. Bu xırda detallar da məhsulu bahalaşdırır. Belə olan halda istehlak olunan məhsulların qiyməti dəyişir və insanlar sosial narazılıqlarını büruzə verir”.

Bəzi ekspertlər hesab edir ki, seçkidən sonra formalaşan Türkiyə hökuməti kəskin dönüş edəcək. Hətta yeni nazir tərəfindən bunun anonsu da verildi. Təbii ki, bu cür anonslar lirəyə olan təzyiqi azalda bilməz. Beynəlxalq, xarici investorların davranışları Türkiyə lirəsinə qarşı ciddi təzyiq faktoru yaradan əsas amillərdən biridir. Əgər Türkiyə kəskin  dönüşü etsə, yəni sərt iqtisadi  siyasət davranışları sərgiləsə, biz bir qədər stabilləşmə görə bilərik. Bunun üçün isə çox iş görülməlidir. Məlum proseslərə ən azından aylar lazım olacaq. Əgər iqtisadi siyasət düzgün qurularsa, ilin sonuna doğru lirə ilə bağlı müsbət nəticələri müşahidə edilə bilər.

Məhəmmədəli QƏRİBLİ