Dollar kəskin ucuzlaşacaq, qızılın qiymətində fantastik artım olacaq
ABŞ-da gözlənilən defolt təhlükəsi dünya iqtisadi müstəvisində hazırda ən çox müzakirə edilən mövzulardan birinə çevrilib. Çünki defolt olarsa, qlobal iqtisadiyyatda yeni böhranın olma ehtimalı yüksəkdir. Hadisələrin inkişaf axarı ABŞ-da defoltun artıq gələn ay olmasının mümkünlüyünü göstərir.
ABŞ-ın maliyyə naziri Canet Yellen qeyd edir ki, ABŞ-da borc tavanının qaldırılması ətrafında yaranan vəziyyət səbəbindən baş verə biləcək defolt beynəlxalq arenada Vaşinqtonun iqtisadi liderliyinin sonunu gətirəcək: “Defolt ABŞ-ın qlobal iqtisadi liderliyinin sona çatması risqini artırır. O, həmçinin milli təhlükəsizlik sahəsində fəaliyyətimizi də sual altında qoyur”. Defolt ssenarisini faciə adlandıran nazirin sözlərinə görə, bu, milyonlarla amerikalının iş yerlərini və dövlətin vəd verdiyi maliyyə dəstəyini itirməsinə səbəb ola bilər. Qeyd edək ki, bundan əvvəl ölkənin borc limiti 2021-ci ilin dekabrında 2023-cü ilə qədər 2,5 trilyon dollar artırılaraq 31,4 trilyon dollara çatdırılmış və ABŞ-ın defoltunun qarşısı alınmışdı. İndi bu həddə çatıldığından borc həddinin yenidən qaldırılması vacib hesab olunur. Onu da qeyd edək ki, ki, 2001-ci ildən, yəni Əfqanıstan müharibəsindən sonra ABŞ xəzinəsi hər il orta hesabla təxminən 1 trilyon dollarlıq kəsirlə üzləşib. Başqa sözlə, hazırda mövcud olan 32 trilyon dollara qədər borc bir və ya bir neçə ilin içində formalaşmayıb, federal hökumət tərəfindən tarix boyu yığılaraq ödənilməmiş borcların ümumi məbləğini göstərir. Hər dəfə borc tavanı qaldırılmaqla bu məslə həll edilib. İndi də federal borc üzrə defoltun fəlakətli nəticələrə səbəb olacağını vurğulayan prezident Cozef Baydenin administrasiyası ABŞ Konqresini dövlət borcu tavanını qaldırmağa çağırır. Nümayəndələr palatasına nəzarət edən respublikaçılar isə ənənəvi olaraq borc limitinin qaldırılması ideyasına skeptik yanaşır və dövlət xərclərinin ixtisarında israr edir. Onu da qeyd edək ki, ilk dəfə 1917-ci ildə borc tavanı barədə Konqres tərəfindən qəbul olunan qanun hökumətin fəaliyyətinin müəyyən müddətə qədər maliyyələşməsi üçün Maliyyə Nazirliyinə yeni dövlət istiqrazları çap etməyə imkan vermir. Bu səbəbdən Bayden administrasiyası Konqresi təcili olaraq 31,4 trilyon dollar məbləğində müəyyən edilmiş borc tavanını artırmağa çağırır. Nümayəndələr Palatasına nəzarət edən Respublikaçılar Partiyası bununla razılaşmır. Ağ Ev xərclərin azaldılmasını müzakirə etməyə hazır olsa da, borc tavanı ilə bağlı respublikaçılarla məsləhətləşməyəcəyini vurğulayıb. Co Bayden etiraf edir ki, Konqres borc tavanının artırılması ilə bağlı razılığa gələ bilməsə, ABŞ-ın defoltu bütün dünyada iqtisadi problemlərə gətirib çıxaracaq: “Əgər borcumuzu yerinə yetirməsək, bütün dünyada problemlər olacaq. Amerikanın etibarlı tərəfdaş kimi zəhmətlə qazandığı reputasiyasının qorunması ilə bağlı çoxlu müzakirələr gedir”. O qeyd edib ki, defolt Amerika iqtisadiyyatı, həm də dünya üçün çox risklidir: “İndi tənəzzülə imkan vermək, milyonlarla iş yerini, Amerikanın dünya səhnəsindəki statusunu riskə atmaq vaxt deyil”. Beynəlxalq Valyuta Fondunun sözçüsü Culya Kozak da ABŞ-ın federal borcunun mümkün defoltunun qlobal iqtisadiyyat üçün çox ciddi nəticələri olacağını söyləyib: "Defolt halında, bizim hesablamalarımıza görə, bu, təkcə ABŞ üçün deyil, həm də qlobal iqtisadiyyat üçün çox ciddi nəticələrə səbəb olacaq”. Bundan əvvəl Ağ Ev ABŞ Xəzinədarlığı və Konqresin Büdcə Bürosunun ölkədəki iqtisadi vəziyyətə dair məlumatları əks etdirən, mümkün defolt halında fəlakətli nəticələri göstərən hesabat dərc edib. Sənəddə bildirilir ki, defolt 8 milyon iş yerinin itirilməsinə, ÜDM-in 6% azalmasına, fond bazarının 45% azalmasına və dolların qlobal iqtisadiyyata təsirinin azalmasına səbəb ola bilər. CNN telekanlı bildirir ki, 66 milyon təqaüdçü, əlilliyi olan amerikalı və digər sosial cəhətdən həssas qrupların üzvləri büdcə ödənişlərində gecikmə riski altındadır. 2 milyondan çox dövlət qulluqçusu və 1,4 milyona yaxın hərbi qulluqçu da maaşlarını vaxtında ala bilməyəcək. Amerikalı analitiklər hesab edirlər ki, ABŞ-da defolt iyun-avqust aylarında baş verə bilər.
Defoltun nəticələrinə gəlincə, bu xüsusda aşağıdakılara xüsusi diqqət edilir. Əvvəla, defolt halında bütövlükdə ABŞ iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərən dövlət xərclərinin avtomatik azaldılması baş verəcək. ABŞ ÜDM-də dövlət xərclərinin payı 37%-dir. Dövlət sifarişlərinin payının böyük olduğu bəzi sektorlar, məsələn, müdafiə sənayesi defolt halına çökəcək. Defolt zamanı ABŞ-ın bank sektorunda problemləri daha da dərinləşdirəcək, kreditləşməni ləngitəcək və iqtisadiyyata mənfi təsir edəcək. İqtisadi yavaşlama əmtəə qiymətlərinin aşağı düşməsinə səbəb olacaq. Söhbət burada ilk növbədə neft və metallardan gedir. Bu halda dolların kəskin ucuzlaşması da gözlənilir. Eyni zamanda investorlar ABŞ dövlət istiqrazlarından, bankların və sığorta şirkətlərinin səhmlərindən qurtulmağa çalışacaqlar. Bu halda qızıla yatrımlar yenidən artacaq. Nəticədə qızılın yenidən sürətlə baghalaşması qaçılmaz olacaq.
Ramil QULİYEV
