Azərbaycanda qiymətlər azalmağa doğru gedəcək, amma idxal məhsulları...
Dünya enerji bazarlarında yenidən yüksək qiymət artımı müşahidə edilir. Neftin orta satış qiyməti 80 dollarlıq həddi keçib. İstisna edilmir ki, bu gedişlə ilin ilk rübü ərzində qiymət 100 dollarlıq həddə çatacaq. Qazın qyməti də yenidən 1100 dollarlıq həddi keçir.
Hesab edilir ki, enerji məhsullarının qiymət artımı digər istiqamətlər üzrə qiymət artımının davam etməsinə səbəb olacaq. Bunu şərtləndirən daha bir səbəb koronavirus pandemiyasıdır.
BMT-nin "Dünya İqtisadiyyatının Vəziyyəti və Perspektivləri" adlı hesabatında da məsələyə qeyd edilən prizmalardan nəzərə salınır. Burada qeyd edilir ki, qlobal iqtisadiyyat 2020-ci ildə 3,4% azaldıqdan sonra 2021-ci ildə 5,5% artıb ki, bu da 1976-cı ildən bəri qeydə alınan ən yüksək artım tempidir. Qeyd olunur ki, ötən il istehsalın bərpasına, əsasən 2020-ci ildə məhdudlaşdırıcı tədbirlər fonunda dayanan ev təsərrüfatlarının xərcləri və investisiyalarının bərpası sayəsində nail olunub. Bildirilir ki, dünya iqtisadiyyatının 2022-ci ildə 4%, 2023-cü ildə isə 3,5% artacağı və 2010-2019-cu illər arasında qeydə alınan tendensiyaya yaxınlaşacağı proqnozlaşdırılır. Hesabatda bildirilir ki, COVID-19-un yüksək ötürücülü "Omikron" variantı yeni yoluxma dalğalarını ortaya çıxarmaqla, pandemiyanın insan və iqtisadi zərərini yenidən artıracaq: "COVID-19-u dayandıra biləcək və peyvəndlərə universal çıxışı ehtiva edən əlaqələndirilmiş və davamlı qlobal yanaşma olmadan, pandemiya dünya iqtisadiyyatının inklüziv və davamlı bərpası üçün ən böyük riski yaratmağa davam edəcək". Qurum bunlar fonunda ölkələr üzrə də qiymət artımının fərqli olacağını bildirib. Bildirilir ki, bu il Azərbaycanda illik inflyasiya 3,8 % səviyyəsində reallaşacaq. Sənədə əsasən, 2023-cü ildə isə Azərbaycanda inflyasiya bir qədər azalaraq 3,1 % səviyyəsində proqnozlaşdırılır. Hesabatda həmçinin qeyd edilib ki, MDB məkanın əksəriyyətində 2021-ci ildə illik inflyasiyanın ikirəqəmli səviyyələrə çatan güclü yüksəlişi müşahidə olunub. İnflyasiyanın yüksəlişi, təchizatın pozulması, ərzaq və enerji qiymətlərinin yüksəlməsi, tələbatın artması və bəzi hallarda keçmişdəki valyuta məzənnəsinin dəyərinin ucuzlaşmasının birləşməsindən qaynaqlanıb. Bu, həm də yüksək inflyasiya gözləntiləri və sürətlənmiş alışlardan irəli gəlir. Hökumətlər inflyasiyaya müxtəlif yollarla cavab veriblər. Region ölkələrindən Qazaxıstan ərzaq qiymətləri təzyiqlərini məhdudlaşdırmaq üçün qiymətlərə nəzarət və ixrac kvotaları tətbiq edib. Rusiya isə qiymət artımlarını məhdudlaşdırmaq üçün ixrac rüsumları, qiymətə nəzarət və istehsalçılarla razılaşmalar tətbiq edilib. 2021-ci ilin sonunda təbii qaz tariflərindəki artımın illik istehlak qiymətlərində ikirəqəmli artıma səbəb olacağı Moldova istisna olmaqla, regionun əksər ölkələrində inflyasiya 2022-ci ildə mülayimləşəcəyi gözlənilir. Pul tənzimləyiciləri, inflyasiya artımına siyasətləri sərtləşdirərək reaksiya veriblər. 2021-ci ildə faiz dərəcələrinin artımı faktiki olaraq bütün ölkələrdə silsilə şəkildə davam edib. Daha sərt pul siyasətinə baxmayaraq, pərakəndə kreditləşmə, xüsusən də ipoteka kreditləşməsi sürətlə artaraq bərpanı dəstəkləyib. Rusiyanın Mərkəzi Bankı, 2021-ci ilin sonunda kreditləşmə artımını cilovlamaq planlarını açıqlayıb: yüksək inflyasiya gözləntiləri ilə bağlı narahatlıqlar fonunda 2022-ci ildə sərt pul siyasətinin davam edəcəyi gözlənilir.
Xatırladaq ki, Azərbaycan hökuməti 2022-ci ildə inflyasiyanı orta hesabla 4 %, 2023-cü ildə 3,3 %, 2024-cü və 2025-ci ildə isə ildə 3,2 % səviyyəsində proqnozlaşdırır. Amma idxal inflyasiya təhlükəsi qalmaqda davam edəcək. Mütəxəssislərin fikrincə, bundan sonra da dünyada enerji sektorundakı qiymət artımı inflyasiyada əsas drayver rolunu oynayayacaq. Eləcə də, pandemiyanın səngiməsi ilə karantin rejiminin yumşaldılmasından sonra iqtisadi bərpa ərəfəsində yaranan xammal və hazır məhsul çatışmazlığı da inflyasiyaya təsir edən amillər kimi qeyd edilir. Elə bu, ötən il ərzində dünya ərzaq bazarıda qiymətləri xeyli artırıb. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatının (FAO) hesabatından məlum olurki, 2021-ci ildə dünya ərzaq qiymətləri orta hesabla 28,1% artıb. Bu son illərin ən böyük bahalaşması sayılır. Təkcə taxıl deyil, bütün əsas kənd təsərrüfatı məhsullarının maya dəyəri qalxıb. Ekspertlərin sözlərinə görə, yüksək xərclər, davam edən pandemiya və qeyri-müəyyən iqlim şəraiti səbəbindən 2022-ci ildə qiymətlərin sabitləşməsini gözləməyə dəyməz. Taxıl qiymətləri isə 2012-ci ildən bəri rekord həddə çatıb və 27,2% bahalaşıb. O cümlədən qarğıdalı və buğdanın maya dəyəri müvafiq olaraq 44,1% və 31,3% artıb. 2021-ci ildə dəyəri azalan yeganə məhsul düyü olub və 4% ucuzlaşıb. BMT nəqliyyat xərclərinin artımını istehsalçılar arasında artan rəqabətlə kompensasiya etdiyini bildirib. Digər ərzaq növləri ilə müqayisədə bitki yağları və şəkər daha çox bahalaşıb. Kərə yağının qiymətləri illik müqayisədə rekord həddə 65,8%, şəkərin qiyməti isə 37,5% artıb. Süd məhsulları 16,9%, ət məhsulları 12,7% bahalaşıb. Ən çox bahalaşma qoyun ətində, ardınca mal əti və toyuq ətində müşahidə edilib. Dünya iqtisadiyyatında istiqamətləndirici rola malik olan ölkələrdə inflyasiya göstəriciləri son onilliklərin maksimumu həddindədir. Bu səbəbdən Azərbaycan idxal inflyasiyasına qarşı mübarizəni daha gərgin müstəvidə davam etdirməli olacaq.
Ramil QULİYEV
