Azərbaycanın işğaldan azad edilən ərazilərinin iqtisadi potensialı olduqca yüksəkdir. Ekspertlər də qeyd edir ki, gözəl təbiəti, zəngin yeraltı və yerüstü resursları olan Qarabağ torpaqlarının iqtisadiyyatımıza böyük dividendlər gətirəcəyi şübhəsizdir. Bu fonda regionda yeni beynəlxalq və regional nəqliyyat-logistika dəhlizinin bərpa olunması ölkəmizin qlobal bazarlara çıxış imkanlarını artırmaqla yanaşı, işğaldan azad edilmiş ərazilərin inkişafına da əhəmiyyətli təkan verəcək.
Ümumiyyətlə isə, azad olunan ərazilərdə iqtisadiyyatın altı əsas istiqamətdə inkişafı gözlənilir. Bunlar aqrar biznes, ərzaq sənayesi, dağ-mədən sənayesi, yaşıl enerji, nəqliyyat-logistika və turizmdir. Hesablamalar göstərir ki, 200 min hektar kənd təsərrüfatı sahəsi, həmçinin keçmiş cəbhə xətti boyunca istifadəsiz qalan on minlərlə hektar torpaq sahəsi aqrar biznesin resurs əsasını təşkil edəcək. Əslində, artıq bu xüsusda addımlar da atılır. Məsələn, Azərbaycan Arıçılar Assosiasiyasının sədr müavini Sabir Mustafayev BBC-yə bildirib ki, iyunun 7-dən onun arıları Kəlbəcərə gətirilib və onun özü də oradadır:
"Bizim arılar İsmayıllıdaydı və bir günə gəlib Kəlbəcərə çatdıq. Yolumuz uzun və ağır keçdi, amma gəlib çatdıq. Kəlbəcərdə tunel zonası deyilən ərazidəyik". Sabir Mustafayev bildirib ki, arı təsərrüfatının 30 il əvvəl buradan çıxandan sonra indi geri qayıda bilməsindən məmnundur. Təhlükəsizlik və mina məsələsi ilə bağlı o deyib ki, minalanmış ərazilər döyüş gedən yerlərdə, Murov dağı istiqamətinə olur: "Ərazilər yoxlanılıb, biz öz istədiyimiz yerə gəlib düşməmişik, hərbçilərin göstərişi, nəzarətilə hara təhlükəsizdir, ora gəlmişik. Təsərrüfatlarımızı qurduğumuz ərazi hərbçilərə yaxındır. Onlar təhlükəsizliyi təmin edirlər". Onun sözlərinə görə, Kəlbəcər ərazisinə getmək üçün arıçılar müraciət edib və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi pilot layihə təşkil edib.
Arıçı bildirib ki, hazırda Kəlbəcərdə "beş arıçılıq, beş-altı da maldarlıq təsərrüfatı var: "Bu pilot layihədir, ola bilsin ki, hər şey normal keçsə, daha çox təsərrüfat gəlsin. Təhlükəsizlik baxımından təsərrüfatlar yaxın yerlərdə yerləşiblər. Maldarlıq təsərrüfatları da çox uzaqda deyil. Bura müxtəlif vaxtlarda gəlmişik". Perspektivdə azad edilən ərazilərə daha çox sayda təsərrüfatın gətirliməsi gözlənilir. Bu da azad edilən ərazilərdə iqtisadiyyatın tədricən canlandırılmasında mühüm rol oynayacaq. Hesablamalar göstərir ki, orta müddətli perspektivdə təkcə Qarabağ bölgəsi ölkənin kənd təsərrüfatına 10,4 % töhfə verəcək. Bundan başqa, 167 faydalı qazıntı ehtiyatı hesabına Qarabağda dağ-mədən sənayesinin inkişafı planlaşdırılır. Xüsusən də, “Söyüdlü” yatağının hesabına Kəlbəcərin bölgədə dağ-mədən sənayesinin mərkəzinə çevrilməsi imkanları genişdir. Cəbrayıl rayonu da nəqliyyat-logistika mərkəzi olmaqla, həm Türkiyə və İran, həm də Qarabağın digər regionlarımızla əlaqə xətlərinin üzərində yerləşir. Qarabağ bölgəsinin Azərbaycanda nəqliyyat xidmətlərinə olan təsiri yüksək qiymətləndirilir. Şuşa isə, nəinki Qarabağın, bütövlükdə Azərbaycanın, gələcək illərdə isə islam və türk dünyasının mədəniyyət mərkəzi statusunda turizmin əsas təkanverici qüvvəsinə çevriləcək. Qarabağ bölgəsinin ən iri şəhəri olan Ağdam şəhəri isə bölgənin yüngül sənaye və xidmət mərkəzi funksiyasını daşıya bilər. Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Vüqar Bayramov da bildirir ki, azad olunmuş ərazilər hesabına Azərbaycanda turizm və ticarət sektorlarında iqtisadi aktivlik yüksələcək. Deputat qeyd edib ki, pandemiya səbəbindən karantin rejiminin tətbiqinə başlanıldıqdan sonra ilk dəfə olaraq Azərbaycanda iqtisadi artım qeydə alınıb. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin ilk 5 ayında 31 milyard 532 milyon manatlıq ümumi daxili məhsul istehsal olunub və bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 0,8 faiz çoxdur: “Pandemiyanın təsirlərindən ötən il Azərbaycanda ÜDM istehsalı 4.3 faiz azalmışdı. Bu ilin ilk ayında isə iqtisadiyyatımız 2,5 faiz, ilk 2 ayında 3,2 faiz, birinci rübdə 1,3 faiz və nəhayət yanvar-aprel aylarında 0,2 faiz azalmışdı. Göründüyü kimi, ötən ildən başlanan azalma tempi may ayının yekunlarında artımla əvəz olunub. Bu ilin ilk 5 ayında iqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyəri 6,7 faiz azalıb, qeyri neft-qaz sektorunda isə 4,5 faiz artıb. Qeyri-neft sektorunda iqtisadi aktivliyin yüksəlməsi, həmçinin, bu ilin yanvar ayından sonra sərt karantin tədbirlərinin tətbiq edilməməsi və bir sıra yumşalmalara gedilməsi ilə bağlıdır. Son 5 ayda Nazirlər Kabineti yanında Operativ Qərargahın sərt karantin tədbirlərinə getmədən, əksinə, real sektordakı bir sıra məhdudiyyətləri aradan qaldırmaqla yoluxma sayını optimallaşdıra bilməsi təqdirəlayiq haldır. Xüsusən nəzərə almaq lazımdır ki, əksər ölkələr, o cümlədən qardaş Türkiyə yaz aylarında sərt karantin tətbiq etmək məcburiyyətində qaldı”.
V.Bayramov qeyd edib ki, artıq iqtisadiyyatda yeni açılımlar tətbiq olunub: “Xüsusən də turizm və ticarət sektorlarında iqtisadi aktivliyin yüksələcəyi gözlənilir. Turizm neftdən sonra ölkəmizə ən çox valyuta gətirən sektordur. 2019-cu ildə Azərbaycanın gəlmə turizm gəlirləri 2.7 milyard dollardan çox olub. Pandemiyadan öncə turizm və əlaqəli sahələrdə 100 minə yaxın vətəndaşımız çalışırdı. Buna görə də, turizm sektorundakı açılımlar, həmçinin, məşğulluğun təmin edilməsi baxımdan da vacib hesab olunur. Bu baxımdan, vaksinasiya prosesini sürətləndirən və virus sayını lokallaşdıra bilən ölkələr ilə mərhələli şəkildə hava və quru əlaqələrinin bərpa edilməsi məqsədəuyğundur və bu real sektordakı canlanmaya xüsusi təkan verə bilər. Məhdudiyyətlərin azaldılması iqtisadi aktivliyə müsbət təsir göstərməklə yanaşı, həmçinin məşğulluğun təmini baxımından da vacibdir. Bu kontekstdən yoluxma sayının azalması davam edərsə, real sektordakı digər məhdudiyyətlərin də mərhələli şəkildə aradan qaldırılacağı istisna edilmir”. Təbii ki, azad edilmiş ərazilər bütün bunlar fonunda turizmin inkişafına mühüm təkan verəcək.
Ramil QULİYEV
.jpg)