Dövlətin büdcəsindən böyük dotasiyalar qoparan Neft Şirkəti kimə lazımdır? - Prezidentin hiddətinin çox ciddi əsasları var…
Prezident İlham Əliyev yerli və xarici jurnalistlər üçün keçirdiyi mətbuat konfransında deyib ki, İnvestisiya Holdinqinin nəyə görə yarandığını hamı bilir: ”Bu mənim fərmanımda da qeyd edilib ki, idarəetmə sistemini təkmilləşdirmək üçündür. Dövlət şirkətlərində idarəetmə sistemi axsayır, müasir tələblərə cavab vermir. Bu idarəetmə sistemi büdcədən pulların “sağılması” məqsədilə istifadə olunur”.
İlham Əliyevin sözlərinə görə, demək olar ki, hazırda heç bir dövlət şirkəti özünü təmin edə bilmir: “Həmişə büdcədən dotasiyalara ehtiyac olur. Belə davam edə bilməz. Digər tərəfdən hazırkı vəziyyəti, həmçinin, Qarabağın da bərpasını nəzərə alsaq, strateji infrastruktur dövlətin əlində qalmalıdır. Bu, birmənalıdır. Əks halda biz ərazini bərpa edə bilməyəcəyik. Bu mərhələdə məqsədimiz dövlət şirkətlərinin korporativ idarəetməsini beynəlxalq normalara çatdırmaqdır. Lazım olan nəzarəti təmin etməkdir.
Bunun üçün məşvərət şuraları yaradılır, orada hökumətin nümayəndələri təmsil olunur ki, nəzarətsizlik olmasın, pullar hədər xərclənməsin. Bu gün dövlət şirkətləri əsasən dövlətin boynunda olan böyük bir yükdür. Hətta Dövlət Neft Şirkəti belə, hansı ki, Azərbaycanın ən böyük vergi ödəyicisidir. O da bu yaxınlara qədər dövlətdən qazlaşdırma üçün dotasiya alırdı. Bu belə davam edə bilməz. Təbii ki, bir neçə istisnalar var. Əksəriyyəti isə səmərəsizdir. Həm rəhbərliyin möhkəmləndirilməsi, həm də idarəetmənin təkmilləşdirilməsi baxımından kim yeni qaydalarla şəffaf işləmək istəməsə, məsuliyyətə cəlb olunacaq”. Prezident qeyd edib ki, dövlət şirkətlərinin özəlləşdirilməsi məsələsinə gəldikdə isə, ən azından 2021-ci il üçün bu dəqiq olmayacaq: “Lakin bəzi dövlət şirkətlərinin müəyyən iş sahələri özəl kapital hesabına inkişaf etməlidir. İlk növbədə enerji sahəsini qeyd etmək istəyirəm. Biz özəl investisiyalar üçün bu sahəni açmışıq”.
Dövlət büdcəsindən böyük pullar qoparan iri dövlət şirkətləri bu tənqiddən hansı nəticəni çıxarmalıdır?
İqtisadçı ekspert Günay Hüseynova “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, Azərbaycanda böyük dövlət şirkətlərinin idarəçiliyində yeni dövr başlanmaqdadır: “Prezident İlham Əliyevin bu şirkətlərin idarəçiliyi ilə bağlı səsləndirdiyi kəskin tənqidi fikirlərdən sonra Azərbaycan İnvestisiya Holdinqi yaradıldı. Prezidentin təsdiqlədiyi nizamnaməyə əsasən, AİH-ə iri dövlət şirkətləri ilə bağlı mühüm səlahiyyətlər verilib. Azərbaycan İnvestisiya Holdinqi iri dövlət şirkətləri üzərində idarəetmə və nəzarət mexanizmlərini formalaşdırmalı olan bir qurum kimi yaradılıb. Atılan addımların sürəti və ardıcıllığı onu göstərir ki, hökumət bu istiqamətdə həqiqətən də nə isə etməyə çalışır. Dövlət şirkətlərinin idarəçiliyində problemin olmaması, belə qurumların idarəçiliyinə özəl sektorun cəlb edilməsi, şəffaflığın təmin olunmasının əsas məsələlərdən biri kimi qarşıya çıxması müəyyən addımların atılmasını zəruri edir. İndiki halda əsas prioritet bu qurumların dövlət büdcəsi üçün əlavə maliyyə yükündən azad edilməsidir. Bundan sonra isə artıq gəlirdən, strateji maraqlardan danışmaq olar. Dövlət şirkətlərinin, dövlətin payı olan ASC-lərin fəaliyyətinin səmərəliliyinin təmin olunması üçün çox dəqiq və konkret, şəffaf mexanizm olmalıdır. Yəni faktiki olaraq, hər şey bu mexanizmin nə qədər təkmil olmasından asılıdır. Bilirsiniz ki, dövlət şirkətlərinin idarəetməsində çox böyük əyintilər, problemlər var. Bunu inkar etmək mümkün deyil. Dövlət başçısı da bunu qeyd etdi. Faktiki olaraq ən gəlirli sahələrdə, özü də əksər hallarda tək inhisarçı kimi fəaliyyət göstərən bu şirkətlərin, demək olar ki, hamısı zərərlə, yaxud çox cüzi gəlirlə işləyir. Bunlar dövlət büdcəsinin əsas gəlir mənbələri olmalı olduqları halda, büdcədən hər il böyük həcmdə vəsait alırlar, bütün işlərini dövlətin hesabına görürlər”.
Ekspertin sözlərinə görə, Dövlət Neft Şirkətini də bu sıraya aid edə bilərik: “Bu şirkətlər gəlirə çıxarılmalı, mövcud potensiallarına uyğun maliyyə sabitliyinə sahib olmalı, ən əsası, dövlət büdcəsinin xərc deyil, gəlir mənbəyi olmalıdırlar”.
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
