Neftin qiymətində sıçrayış gözlənilir - böyük hasilatçıların razılığına bağlı...
Yaxın tezlikdə dünya neft bazarında qiymətlərlə bağlı mühüm dəyişikliklər yaşanması proqnozlaşdırılır. Məsələ burasındadır ki, OPEC+ formatından kənar hasilatçı ölkələr, o cümlədən ABŞ neft istehsalını məhdudlaşdırmağa hazır olduğunu bildirir. Buna qədər böyük istehsalçılardan biri olan Rusiya bildirirdi ki, hasilatı azaltmağa hazırdır, amma bir şərtlə ki, ABŞ da analoji addımlar atsın. “Bloomberg” agentliyi bildirir ki, bu halda Kreml gündəlik neft hasilatını 1,5 milyon barrel ixtisar edə bilər. Agentlik Səudiyyə Ərəbistanının da ABŞ-ın hasilatı azaltmağa razılaşmasını gözlədiyini yazır. Ağ Evin rəhbəri Donald Tramp artıq bu istiqamətdə mühüm açıqlama verib: “ABŞ, lazım gələrsə, gələcəkdə neft hasilatını azaltmaq barədə qərar qəbul edə bilər”. Tramp belə bir qərar üçün müraciətin edilmədiyini də qeyd edib: “Bunun avtomatik olaraq baş verəcəyinə inanıram. Çünki bazarda, sadəcə olaraq, tələb yoxdur”. İraqın neft naziri Tamer əl-Qadban bildirib ki, ABŞ neft hasilatını azaltsa, qiymətlər böyük sürətlə yüksələcək. O vurğulayıb ki, İraq qlobal bazarda neft tədarükünün azalması üçün OPEC və qeyri-OPEC ölkələri arasında yeni sazişin əldə olunması imkanlarına optimist yanaşır. İraq naziri qeyd edib ki, istənilən yeni saziş üçün əvvəlki OPEC+ sazişində iştirak etməyən ABŞ, Kanada və Norveç kimi əsas neft hasilatçılarının dəstəyi vacibdir.
İndi hesab edilir ki, ABŞ-ın prosesə müsbət yanaşması neft qiymətlərini sürətlə yüksəldəcək. Bu xəbərlər fonunda artıq Londonun ICE birjasında “Brent” markalı neftin bir barrelinin qiyməti 1 dollar artaraq 34,05 dollar, Nyu-Yorkun NYMEX birjasında “Light” markalı neftin bir barrelinin qiyməti isə 0,87 dollar bahalaşaraq 26,95 dollar təşkil edib. Azərbaycan nefti də yenidən bahalaşaraq 27 dollarlıq həddə çatır. Amma bahalaşmanın davam edəcəyi, hətta ayın sonuna kimi 60 dollarlıq həddə çatacağı proqnozlaşdırılır. Bunu neft məsələləri üzrə rus ekspert İvan Danilov da xüsusi vurğulayır. O, məsələ ilə bağlı bildirir: “Donald Trampın açıqlamaları ABŞ-ın dünya neft bazarında qiymətlərdən ciddi narahat olduğunu və bahalaşma istədiyini göstərir. Bundan başqa, Tramp ABŞ-da iş yerlərinin xilası naminə neft idxalına (yəqin ki, Səudiyyə Ərəbistanı və Rusiyadan gələn neftə) qarşı rüsum tətbiq etməyə hazır olduğunu da deyib. Lakin o, eyni zamanda, hasilatın gündə 10 milyon barrel ixtisarına dair "əsrin sövdələşməsi" ehtimalını istisna etməyib.
Amerikalı liderin narahatlığını tamamilə iki faktorla əlaqələndirmək olar. Birincisi, neft bazarı iştirakçılarının konfransını tez bir zamanda təşkil etmək mümkün olmayıb. İkincisi, neft hasil edən ölkələrin az qala hamısının təmsilçiləri Vaşinqtona işarə edirlər ki, hasilatın misilsiz şəkildə azaldılması ilə bağlı ciddi bir sövdələşmə yalnız Amerika tərəfinin iştirakı ilə baş verə bilər. Cəsarətlə demək olar ki, Vaşinqton özü öz hasilatından üç və ya dörd milyon barrel "kəsəcəyini" bildirsəydi, heç bir mübahisə də olmazdı: hamı sazişlərin imzalanması və gəlirlərin hesablanması ilə məşğul olardı. Qarşılıqlı iradlara, ittihamlara və məhsuldar dialoqun qurulmasındakı mürəkkəbliklərə baxmayaraq, elə bir neft bazarı arxitekturası qurmaq mümkündür ki, orada, ABŞ da daxil olmaqla, neft hasil edən hər bir ölkə qiyməti artırmaq naminə hasilatı azaltmaqla bağlı öz üzərinə müəyyən öhdəliklər götürə biləcək. Donald Tramp Amerikanın neft şirkətlərindən hasilatı azaltmağı əmr şəklində tələb etməz və bu cür öhdəliyi öz üzərinə götürdüyünü, yəqin ki, açıq şəkildə etiraf etmək istəməz. Lakin iki vacib məqam var: Tramp üçün neftin qiymətini (sırf siyasi maraqlardan) qaldırmaq həqiqətən də çox vacibdir və onun administrasiyasının kimlərəsə hasilatla bağlı əmr vermədən lazımi nəticəni əldə etmək yolları var. İşə neft bazarının tənzimlənməsi üzrə Texas komissiyası qoşulsa, şist hasilatını iki-üç milyon barrel "kəsmək" asan olacaq. Üstəlik, ən böyük şist şirkətlərinin rəhbərlərinin özləri də Texas ştatının hökumətindən məhz bu cür tədbirləri tələb edirlər. Amerikanın neft hasilatının böyük bir hissəsi isə Meksika körfəzindəki platformaların payına düşür, federal hökumət onları sadəcə (texniki xərclər üçün müvafiq kompensasiya olmaqla) bağlaya bilər. Bu, danışıqların asan olacağı, onların mütləq uğurla bitəcəyi və xüsusilə də uğurun tezliklə əldə olunacağı anlamına gəlmir. Lakin hazırda Vaşinqtonun neft bazarının yeni kartelində iştirakda maraqlı olması artıq irəliyə doğru atılan yaxşı bir addımdır və mühüm nəticədir”. Ekspert onu da vurğulayır ki, yaxın OPEC+ görüşünün nəticələrindən asılı olmayaraq, hasilatın ciddi şəkildə ixtisarı belə neftə tələbatın azalmasını kompensasiya edə bilməyəcək. Çünki koronavirus planetin neft və neft məhsullarına tələbatını köklü şəkildə azaldıb: “Əsas məsələ isə artıq koronavirusdan sonra neft bazarlarının gələcəyidir. Epidemiya bitəcək, amma neftdən pul qazanmaq istəyi və dünya iqtisadiyyatının “qara qızıl”a olan tələbatı qalacaq. Neft hasil edən ölkələrin qlobal sazişi əldə edilsə, onlar faktiki olaraq qiymətlərə nəzarət edəcəklər. Dünya epidemiyadan belə bir yeni neft bazarı arxitekturası ilə çıxa bilsə, bu, hazırkı böhranın az sayda müsbət nəticələrindən biri hesab edilə biləcək”.
Qeyd edilənlərdən bir daha bəlli olur ki, böyük hasilatçıların razılığı ilə neft qiymətlərində sıçrayış mümkündür. Bu isə, digər hasilatçılar kimi, Azərbaycan üçün də olduqca mühümdür.
Tahir TAĞIYEV
