Azərbaycanın milli antiplagiat sistemi hələ yaradılmayıb... İllərdir söz-söhbət gəzir...
İlqar Orucov: “Düşünürəm ki, belə bir proqramın olmasına ehtiyac var, bu faydalı ola bilər”
Azərbaycanda həm bədii, həm musiqi, həm də elmi əsərlərin plagiatlığa məruz qalması, oğurlanması iddiası geniş yayılıb. Əksər hallarda biz bu cür qarşılıqlı ittihamların şahidi oluruq. Bildiyimiz kimi, bu hal elm sahəsində daha geniş yayılıb. Əsərin plagiat olub-olmadığını müəyyən etmək üçün müxtəlif antiplagiat proqramları var, bildiyimiz qədər, biz o proqramları xaricdən alıb tətbiq edirik.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda milli antiplagiat sisteminin yaradılmasına ehtiyac günü-gündən daha çox hiss olunmağa başlayıb. Hələ bir müddət əvvəl məlumat yayıldı ki, belə bir sistem yaradılacaq. Maraqlıdır, milli antiplagiat sisteminin yaradılması istiqamətində nə iş görülür? Nəzərə alsaq ki, həm elm müəssisələrində, həm də ali məktəblərdə antiplagiat sistemindən geniş istifadə olunur, o halda bizim özümüzün niyə antiplagiat sistemimiz olmasın? Plagiatlıqla mübarizə informasiya təhlükəsizliyinin də çox mühüm hissəsidir. Bu baxımdan öz milli proqramımız olmalıdır. Bəlkə də yaradılıb, bizim bu proqramdan xəbərimiz yoxdur? Yeri gəlmişkən, 2020-ci ildə Əqli Mülkiyyət Agentliyi və Elm və Təhsil Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə “Elmi, tədris və ədəbi əsərlərin mətnlərində plagiat və onun qarşısının alınması yolları” mövzusunda keçirilən dəyirmi masada Agentliyin sədri Kamran İmanov bildirdi ki, Azərbaycanda milli antiplagiat sisteminin yaradılmasına ehtiyac var. K.İmanov belə bir sistemin yaradılmasını təklif edirdi. Həmin dövrdə o qeyd edir ki, xüsusilə də elm, dərslik və musiqi sahəsində plagiatlıq halları Azərbaycanda daha geniş yayılıb”.
Əlbəttə, plagiatlıq hallarına qarşı mübarizənin ən effektiv üsullarından biri Azərbaycanda milli antiplagiat sisteminin yaradılmasıdır.
2021-ci ildə yayılan məlumatda bildirilirdi ki, AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu tərəfindən milli antiplagiat xidmətinin yaradılması konsepsiyası işlənilir. Görülən işlər çərçivəsində plagiatlıq və piratçılıq anlayışları, plagiatlığın növləri və onu yaradan səbəblər müəyyənləşdirilib.
Plagiatlıqla mübarizə metodları, o cümlədən antiplagiat proqram vasitələri əsas göstəricilərə görə təhlil edilib. Azərbaycanda antiplagiat xidmətləri araşdırılıb və hazırda İnstitutda Plagiatlıqla Mübarizə Xidməti fəaliyyətə başlayıb.
Bu barədə institutun məlumatında qeyd edilirdi. Amma hələ milli antiplagiat sistemi haqda əlavə bir məlumat yoxdur. Yəni araşdırma nəticəsində qarşımıza hər hansı bir yeni informasiya çıxmadı.
“Milli antiplagiat proqramını yaratmaq mümkündürsə...”
Fizika-riyaziyyat elmləri üzrə fəlsəfə doktoru, Azərbaycan Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyəti adlı yerdə sədri İlqar Orucovla bu məsələni müzakirə etdik. İ.Orucov bu barədə “Bakı-Xəbər”ə “İlk növbədə bildirim ki, təkcə Azərbaycanda deyil, müxtəlif ölkələrdə plagiatlıq yayılıb. Təbii ki, bu halla bağlı həm də mübarizə tədbirləri tətbiq olunur. Mübarizə tədbirləri daha çox xüsusi antiplagiat proqramlarının tətbiqi ilə mövcuddur. Ümumilikdə, plagiatlıq başqasının əsərini olduğu kimi köçürüb öz adına çıxmaqdır. Amma təbii ki, kiminsə əsərinə istinad etmək olar. Hansısa əsərə istinad edirsənsə mütləq şəkildə istinadla bağlı mənbəni göstərmək lazımdır”-deyə bildirdi.
İ.Orucovun sözlərinə görə, görünən odur ki, bu hal mövcuddur. Bu hala qarşı mübarizə tədbirlərinin görüldüyünü qeyd edən İ.Orucov bildirdi ki, Prezident yanında Ali Attestasiya Komissiyası onlara təqdim olunan işlərə münasibətdə antiplagiat proqramından geniş istifadə edir. “Hesab edirəm ki, bu həm də uğurludur. Xeyli insan var ki, onlar bilir, tutaq ki, elmi işi plagiatdırsa yekunda Ali Attestasiya Komissiyası həmin işi təqdim edən şəxsi çağırıb qarşısına əsaslandırılmış fakt qoyacaq, yəni adam onu oğurlayıb. Plagiat, əslində intellektual məhsulun oğurlanması deməkdir. Bu həm elmi etikaya yaraşmır, alim əxlaqına ziddir, həm də biz nəzərə almalıyıq ki, elmlə məşğul olan insanlar cəmiyyətin elitasıdır. Kimsə öz tədqiqatında plagiatlığa yol verirsə deməli o adam bu işi oğurlayır. Bu nə deməkdir? Bu, alim əxalqına zidd olmaq deməkdir. Elə adam adam alim, həmin sahədə akademik mütəxəssis ola bilməz. Bununla bağlı çox ciddi mübarizə işləri görülür. Hətta Ali Attestasiya Komissiyası plagiat elmi işi ləğv edir, onu müdafiədən məhrum edir. O halda, bizim niyə milli antiplagiat proqramımız yoxdur? Mən onun səbəbini bilmirəm. Düşünmürəm ki, istifadə olunan antiplagiat proqramları effektiv işləmir. Bunu da deyə bilmərəm. Bu proqramlar effektiv işləyir. Mən bu sahənin mütəxəssisi deyiləm, amma milli antiplagiat proqramı yaratmaq mümkündürsə və o effektiv olacaqsa, əlbəttə, bu işə cavabdeh olan qurumlar bunda maraqlı olmalıdırlar. Eyni zamanda həmin proqramı yaratmaqla bağlı sifarişlər verməlidirlər. Bununla bağlı işlər görülür, yaxud görülmür, ümumlikdə belə bir iş icrasına artıq başlanılıb? Mən bunu deyə bilmərəm. Bu prosesdə iştirak etmədiyim üçün bunu deyə bilmirəm. Amma hər halda mən də düşünürəm ki, belə bir proqramın olmasına ehtiyac var, bu faydalı ola bilər. Həmçinin hesab edirəm ki, belə bir proqramın yaradılması informasiya təhülkəsizliyi ilə bağlı məsələyə də öz töhfəsini verər”-deyə İ.Orucov qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
