(Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin əziz xatirəsinə ithaf edilir...)
Saatlar günləri, günlər həftələri, həftələr ayları qova-qova bir il gəlib yetişdi. 20 oktyabr 2021-ci il... Zəngilanın qayıdışından artıq bir il ötür.
Bu münasibətlə nə yazacağımı götür-qoy elədim. Zəngilanın zəngin torpağını, zümrüd meşələrini, əzəmətli dağlarını, gur sulu çaylarını və.s. sətirlərə köçürmək mənimçün çətin olmazdı. Amma mən Zəngilanın təbii çinarlarından yazmaq qərarına gəldim. Niyə məhz çinar?
İnsan həyatında ağac əvəzolunmaz rola malikdir. Ağac var ki, budağından yüyürüyümüz asılıb, beşiyimiz yellənib, kölgəsində nəfəsimizi dərmişik. Ağac var ki, çiçəyi, yarpağı, meyvəsi, qabığı ilə dərdimizə məlhəmdir. Ağac var ki, onu doğmalarımız uyuyan torpaqda əkmişik.
Yaradılmışlar içərisində yer üzünün əşrəfi adlandırılan insanın mərdanəliyini, əzəmətini, ucalığını, onun polad iradəsini xarakterizə edəndə təbiətdə də nişanələr axtarmaq fikrinə düşürsən.
O zaman çinarın dəyanəti, böyüklüyü, vüqarı göz önünə gəlir. Hərdən deyirik ki, filankəs çinar ömrü yaşadı, filankəsdə çinar əzəməti var. Çinar böyüklük, ucalıq, əzəmət kimi rəmzi mənalar ifadə edir. Elə buna görə də ona "Xan Çinar" deyirlər. Çinarın başı göylərin qatında, kökü ana torpağın qoynundadır. Əslində, çinara vüqarı, əzəməti və ucalığı bəxş edən də elə budur, məncə.
Xalqımız ağaca həm də inanc yeri kimi baxır. Bunu "Kitabi-Dədə Qorqud" eposunda Uruzun ağaca xitabən dediyi sözlər sübut edir:
Sənə "Ağac!" "Ağac!" deyirəmsə, çəkinmə, ağac!
Məkkə ilə Mədinənin qapısı ağac!
Museyi-kəlimin əsası ağac!
Kim bilir, bəlkə də, Uruzun danışdığı ağac elə çinar imiş!
El dilində çinarın yerini həmişə yuxarı başda, ucalarda görmüşük. İnsanlar alqış edəndə bir-birinə "Çinar qədər ömrün olsun", "Çinar qədər müqəddəs ol" deyiblər. Zəngilanlılar and içəndə bəzən “Çinar haqqı” deyir. "Ocaq çinar“ deyilən, müqəddəs sayılan and yerimiz də var. Rəvayətə görə həmin çinarın yaxınlığında yadelli düşmənə qarşı döyüşdə xeyli gənc şəhid olub.
Bundan əlavə, Azərbaycan xalqı ilə çinar arasında müəyyən bənzərlik də görmək olar. Zənnimcə, bu, bənzərlikdən daha çox, bir taleyin iki üzüdür. Hər ikisinin sinəsində əsrlərin sirri yatır. Azərbaycan xalqı da çinar kimi öz kökü, ruhu ilə torpağa möhkəm bağlıdır, torpaqdan güc alır. Azərbaycan xalqı da neçə-neçə qanlı-qadalı günlər görmüş, amma şux durmuş, əyilməmiş xan çinarın vüqarlı başı kimi. Əyilməz də!
Zəngilan rayonu coğrafi mövqeyinə, torpaq və iqlim xüsusiyyətinə görə füsunkar gözəlliyə,
zəngin təbiətə malikdir. Ana təbiət Zəngilandan çinar payını əsirgəməyib. Çinarlar diyarı kimi tanınan Zəngilanın simvolunun əsas elementi çinar yarpağıdır. Zəngin təbiətin bir parçası da təbii çinar meşələridir. Avropada yeganə təbii çinar meşəsi məhz Zəngilandadır. Həmin meşə Bəsitçay vadisində 117 hektar sahəni tutur. Onun 107 hektarı Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğuna məxsusdur.
Qoruğun ərazisi, əsas etibarilə, Bəsitçayın çay yatağı boyunca 15 km uzunluğunda olan ərazini əhatə edir. Meşə ilə örtülü sahənin əsas ağac cinsi şərq çinarıdır. Orta yaşı 170 ildən artıq olan çinar ağacları qoruq ərazisinin 93%-ni təşkil edir. Çinar ağacının əsas xüsusiyyətlərindən biri də güclü budaqlanması, ətrafda sərinlik yaratması, toz, tüstü, zəhərli maddələri özünə çəkərək havanı təmizləməsidir. Bu ağacın yaratdığı mikroiqlim 15-20 saniyə ərzində vərəm çöplərini məhv edir.
Ermənistan Qarabağda, o cümlədən Zəngilanda ekoloji terror həyata keçirmiş, bu ərazilərin təbiətinə və bioloji müxtəlifliyinə ciddi ziyan vurmuşdur. Erməni təcavüzkarları Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğunu məhv etmiş, təbii çinar meşəsinə divan tutmuşdur.
Çinarın yüngül, möhkəm cizgili oduncağından faner, parket, mebel istehsalında, gəmiqayırmada və eləcə də dekorativ ağac kimi yaşıllaşdırmada istifadə edilir. Buna görə də erməni vandalları çinar ağaclarını ucdantutma qırıb istifadə etmiş, sonra da qırılan ağacların kökünə partlayıcı maddə qoyub dağıdaraq cinayətlərinin izini itirməyə çalışmışdır. Bütün bunlara baxmayaraq, düşmən qəlbimizdə Vətən həsrətinin izini itirə bilmədi.
Gözəl Vətən, düz 27 il idi ki, sənin ayrılığının həsrəti ilə qovrulur, yanırdıq. Yatanda üzü sənə doğru yatırdıq. Yuxularımızda yaşayırdın. Kim deyir ki, zaman dərdi ovudur?! Ovutsaydı, vətən həsrətimiz günbəgün alovlanmazdı.
20 oktyabr 2020-ci ildə Rəşadətli Azərbaycan Ordusu Zəngilan şəhərini və bir çox kəndlərini düşmən əsarətindən azad etməklə həsrətimizə son qoydu.
44 günlük Vətən müharibəsində əldə etdiyimiz qələbədə xalq-dövlət-ordu birliyi müstəsna rol oynadı. Həmin günlərdə Azərbaycanın hər bir vətəndaşı əsgərə çevrildi. Cəbhədən gələn xəbərlər insanlara sevinc, qürur hissi ilə bərabər, qəhrəmanlarımızın şəhadət üzüntüsünü də yaşadırdı. Heç bir qələbə itkisiz olmur. Vətən torpağının bir qarışını belə öz canlarından üstün tutan igid oğullarımız düşmənə sübut etdilər ki, bu torpağın hər qarışı bizim üçün əziz və müqəddəsdir.
Qazandığımız Böyük Zəfər ruh yüksəkliyimizi birə-beş artırdı. Mənfur düşmən bir daha şahid oldu ki, Azərbaycan xalqındakı ruh yüksəkliyi alınmaz yüksəklikdir. Bu ruh yüksəkliyi ilə biz Zəngilana qayıdırıq. Zəngilan bizimdir! Zəngilan Azərbaycandır!
Yenə də əvvəlki kimi Bəsitçayın suları çinar meşəsinin ayağını yuyar, suların səsinə çinar
budaqları, yarpaqları səksənər.
Döyüşdən, hünərdən, zəfərdən dastanlar söylər nəsillərdən-nəsillərə çinarlar. Çinar boylu oğulların şücaətindən, qəhrəmanlığından danışar çinar yarpaqlarının xışıltısı...
Nuru İMANOV
Zəngilan rayon sakini
