Azərbaycanda uşaq ədəbiyyatının nəşri üçün senzura məsələsi gündəmdə…
Hər şairin, yazıçının uşaqlar üçün ədəbiyyat “yaratmaq” iddiasına düşməsu absurddur. Uşaq ədəbiyyatını uşaq psixologiyasını dərindən bilən yazıçı və şairlər yarada bilər. Təəssüflər olsun ki, son illər uşaq ədəbiyyatı sahəsinə, ümumiyyətlə, nəzarətin olmaması kimin gəldi bu sahədə özünü göstərməsinə şərait yaradıb.
Bu gün aktual olan məsələlərdən biri uşaq ədəbiyyatı platformasındakı “cəngəllik qanununun” tam olaraq sıfıra endirilməsi üçün bu sahədə senzuranın formalaşdırılması və tətbiq edilməsi zərurətidir.
Çağdaş dövrün tanınmış uşaq yazarları hesab edirlər ki, senzura tətbiq edilməsə, kim gəldi şeir, hekayə yazıb “uşaq ədəbiyyatı yaratmışam” deyəcək, nəşriyyatlar da pul qazanmaq naminə ağına-bozuna baxmadan onların yazdıqlarını nəşr edəcəklər.
- Sevinc Nuruqızı: “Uşaq ədəbiyyatı sahəsində güclü bir senzura olmalıdır”
Tanınmış uşaq yazıçısı Sevinc Nuruqızı hesab edir ki, bu istiqamətdə çox ciddi senzuranın yaradılmasına böyük ehtiyac var: “Uşaq ədəbiyyatı sahəsində güclü bir senzura olmalıdır. “Uşaqlar üçün yazıram” deyən insanların hər birinin əsərləri senzuradan keçməli və sonra onun nəşrinə icazə verilməlidir. Hətta dilimizə tərcümə edilən xarici uşaq ədəbiyyatı nümunələri də senzuraya cəlb edilməlidir. Bir məqamı qeyd edim, bəzi ölkələrdə dünyada məşhur uşaq yazıçısı olan Astrid Lindqrenin “Karlson” əsərinə qadağa qoyulduğu vaxtlar olub. Onun lap əvvəlki variantlarını oxuyan oxucular çox yaxşı bilirlər ki, həmin əsərdən bəzi hissələr kəsilib çıxarılıb. Əsərin əvvəlki variantlarında Karlson siqaret çəkir, amma sonrakı variantlardan bu səhnə çıxarılıb. Eləcə də bu yazıçının “Uzun corab Peppi” əsərinin uşaqlar arasında küçə həyatını, avaralığı təbliğ edən əsər ittihamı ilə bir neçə ölkədə çapına qadağa qoyulub. Yəni demək istəyirəm ki, bu cür yüksək səviyyəli bədii əsərlərin nəşrinə qadağa qoyula bilirsə, onda nə üçün bizim ölkəmizdə çox aşağı səviyyəli, uşaq psixologiyası ilə uzlaşmayan, uşaqların mənəviyyatını, əxlaqını korlayan cızma-qaralar uşaq ədəbiyyatı adı ilə çap olunub mağazalara buraxılmalıdır, evlərə gedib çıxmalıdır? Ümumiyyətlə, belə kitablar yığışdırılmalıdır. Fikrimcə, bu hala qarşı müəllimlər başda olmaqla, uşaq yazıçıları, valideynlər, ziyalılar mübarizə aparmalıdırlar. Ölkədə müəyyən olunmuş qaydalara əsasən uşaq ədəbiyyatı olduqca sivil, gözəl və şən, əlvan mövzuları əhatə etməlidir”.
- Aygün Bünyadzadə: “Uşaq ədəbiyyatının nəşri sahəsində senzuranın yaradılması hava-su kimi lazımdır”
Digər uşaq yazıçısı Aygün Bünyadzadənin sözlərinə görə də uşaq ədəbiyyatının nəşri sahəsində ciddi senzuranın tətbiq edilməsi mütləqdir. “Uşaq ədəbiyyatı bədii yaradıcılığın ən həssas sahəsidir və bu baxımdan, uşaq ədəbiyyatının nəşri sahəsində senzuranın yaradılması hava-su kimi lazımdır. Çünki uşaq ədəbiyyatı sahəsinə aid olmayan insanlar öz nəvəsinə, bacısı, qardaşı uşağına və sair yazdığı cızmaqaranı “uşaq şeiri” sanır və onu da kitab şəklində çap edirlər. Uşaq ədəbiyyatı sahəsindəki nəzarətsizliyi görüb kim gəldi özünü burada göstərmək istəyir. Amma əvvəllər belə deyildi, uşaqlar üçün xüsusi şairlər, yazıçılar yazırdılar, özü də konkret mövzular üzrə yazılırdı. Əsas ona fikir verilirdi ki, yazılan şeiri, nağılı, hekayəni uşaq qavraya bilər, yoxsa bilməz. İndi isə uşaq psixologiyasından anlayışı olmayan adamlar “uşaqlar üçün yazır”. Mən bunu qəbul edə bilmirəm. Uşaqlar üçün yazan adam, ilk növbədə, uşaq psixologiyasını dərindən bilməlidir. Ən azından, sən özünü uşağın yerinə qoymağı bacarmalısan. Hər yaşın öz psixologiyası var, amma bunu bu iddiada olanların çoxu nəzərə almır. Nə təsadüfi adamların çap etdirdiyi şeirlərin, hekayələrin məzmununda, nə də o kitablara çəkilən şəkillərdə uşaq psixologiyasına uyğunluq var. Hətta uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin çapında istifadə edilən kağız da xüsusi seçilməlidir. Elə kağızdan istifadə edilməlidir ki, 3-5 yaşında uşaq o kitabı ağzına alarsa, o materialdakı rənglər onun zəhərlənməsinə səbəb olmasın. Amma bu da nəzərə alınmır...” - deyə A.Bünyadzadə qeyd etdi.
Uşaq yazıçısı bildirdi ki, özü də daxil olmaqla, bu gün uşaqlar üçün yazıb-yaradan bir neçə şair və yazıçı var. Sevinc Nuruqızı, Reyhan Yusifqızı və başqalarının adlarını qeyd edən müsahibimizin sözlərinə görə, onların məqsədi uşaq ədəbiyyatının zərərli təsirlərdən tamamilə xilas olunmasıdır.
S.Nuruqızı və A.Bünyadzadənin fikirlərindən belə nəticə çıxardıq ki, müasir uşaq ədəbiyyatının nəşri sahəsində ciddi senzuranın formalaşdırılması bizim qarşımızda duran ən böyük vəzifədir. Fikrimizcə, ədəbiyyata nəzarət edən qurumlar bu mesajları eşitməli və əməli işlər görməlidirlər.
İradə SARIYEVA
