Postmüharibə dövründə regionda nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələrinin bərpası, yenilərinin yaradılması Azərbaycan üçün prioritet istiqamətlər sırasında yer alır. Elə bu fonda ölkəmiz qeyd edilən istiqamətdə zəruri addımlar atır. Bunlardan biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasına hesablanan fəaliyyətdir.
Ümumiyyətlə, nəqliyyat-kommunikasiya məsələlərində ölkəmizin mövqeyi dünya miqyasında dəstəklənir. Bu, prezident İlham Əliyevin Rusiyaya səfəri zamanı həmkarı Vladimir Putinlə görüşündə səslənən fikirlər, eləcə də Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişelin ölkəmizdə olarkən verdiyi bəyanatlar kontekstində özünü qabarıq şəkildə büruzə verdi. Elə prezident İlham Əliyevin Vladimir Putinlə görüşdə bəyan etdiyi kimi Azərbaycan münaqişədən sonrakı dövrün maksimum ağrısız keçməsinə çalışır və bunun üçün əzmkarlıq göstərir. Azərbaycanın regionda əməkdaşlıq üçün vacib istiqamətlərdən biri hesab edilən nəqliyyat-kommunikasiya əlaqələrinin bərpası, o cümlədən Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı fəaliyyəti həm də bu məqsədə hesablanıb. Ölkəmizin bu yanaşması Rusiya, eləcə də Avropa İttifaqı tərəfindən də tam dəstəklənir. Azərbaycanın Avrasiyada mühüm tranzit qovşaqlarından biri olması yenə həm Rusiya, həm də Avropa İttifaqı tərəfindən nəzərə alınır. Zəngəzur dəhlizinin açılması isə Azərbaycanın tranzit imkanlarının daha da yüksəlməsinə gətirib çıxaracaq. Elə bu da Rusiya və Avropa İttifaqını Azərbaycanla nəqliyyat sektorunda daha sıx əməkdaşlıq əlaqələri qurmağa meylləndirir. Eyni zamanda Rusiya və Avropa İttifaqı Zəngəzur dəhlizinin açılmasını istəyir. Yaxın tezlikdə Rusiyadan Azərbaycana gələcək geniştərkibli nümayəndə heyətinin ölkəmizdə müzakirə edəcəyə əsas məsələlərdən biri məhz nəqliyyat və infrastrukturla bağlı olacaq. Bura Zəngəzur dəhlizinin açılması da daxildir. Sözügedən dəhliz Rusiya üçün də böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu da Ermənistanın dəhlizlə bağlı müqavimət imkanlarını heçə endirir. Bununla bağlı Azərbaycan Televiziyasına müsahibəsində prezident İlham Əliyev qeyd edir: “Biz - Rusiya və Azərbaycan hesab edirik ki, müharibə başa çatıb, münaqişə başa çatıb. Ermənistanda heç bir revanşist meyillərə yol verilməməlidir və bundan sonra bölgədə sülh olmalıdır. Müharibə riskləri minimuma endirilməlidir və aradan qaldırılmalıdır. Burada bizim aramızda heç bir fikir ayrılığı yoxdur, biz də eyni fikirdəyik. Zəngəzur dəhlizinə gəldikdə, mən cənab Putinlə görüşdə bildirdim ki, bizdə olan məlumata görə, Ermənistan bu məsələ ilə bağlı yenə də özünü səmimi aparmır. Fikir vermisinizsə, mən cənab Şarl Mişellə mətbuat konfransında dedim ki, bütün yollar paralel şəkildə açılmalıdır və selektiv yanaşma olmamalıdır, yəni ayrı-seçkilik olmamalıdır. Amma biz görürük ki, Ermənistan burada da növbəti dəfə hansısa oyun oynamaq istəyir. Dəmir yolunun Zəngəzur dəhlizindən keçməsinə razılıq verib, halbuki müharibədən dərhal sonra buna etiraz edirdi. Mən deyirdim ki, biz onları məcbur edəcəyik, bəziləri bunu təhdid kimi qəbul edirdi. Amma mən nəzərdə tuturdum ki, biz onları o mənada inandıracağıq. Ancaq avtomobil yolunun çəkilişinə etiraz edir. Bu da 10 noyabr tarixində imzalanmış bəyannaməyə ziddir. Çünki orada 9-cu maddədə göstərilir: yollar açılır - dəmir yolu, avtomobil yolları. Necə ola bilər dəmir yolu açılsın ki, Ermənistan İranla, Rusiya ilə dəmir yoluna malik olsun, amma biz avtomobillə Naxçıvana gedə bilməyək? Belə şey olar? Belə şey ola bilməz. Bu məsələ ilə bağlı Rusiya prezidenti ilə fikir mübadiləsi apardıq və hesab edirəm ki, növbəti mərhələdə İrəvandan daha ümidverici xəbərlər gələcək. Üçtərəfli işçi qrupuna Ermənistan elə bil ki, müvəqqəti olaraq son qoydu. İyunun əvvəlindən bu işçi qrup yığışmır. Rusiyanın Baş nazirinin müavini Ermənistana, Azərbaycana səfərlər edir və məsələləri ikitərəfli formatda müzakirə edir. Hər halda bizim mövqeyimiz dəyişməz olaraq qalır və Zəngəzur dəhlizi mütləq açılmalıdır. Ermənistan bunu nə qədər tez dərk etsə, onlar üçün o qədər də yaxşıdır”. Erməni politoloq Suren Sarkisyan qeyd edir ki, Bakı yenə istəyinə çatacaq: “Zəngəzurdan keçən, Azərbaycanı Naxçıvan, xüsusən də Türkiyə ilə birləşdirəcək dəhliz regional təhlükəsizlik baxımından ciddi təsirə malik olacaq. Burada ən vacibi odur ki, bu dəhlizin təhlükəsizliyinin zəmanətçisi kim olacaq. Çətin ki, biz olaq. Ya ruslar, ya da türklər olacaqlar. Və bu dəhliz hələlik olmadığı üçün düşünürəm ki, hələlik bunu kimin qoşununun edəcəyinə dair son razılaşma yoxdur.
Putinin bizi ağrılı güzəştlərə hazırlaması bu və ya digər şəkildə demarkasiya işlərinə paralel olaraq dəhliz olacağı deməkdir”. Digər ekspert Emma Beqidcanyan isə qeyd edir: “Üçtərəfli bəyanatı ilk gün oxuyanda bir şey gözümə sataşdı, orada Rusiyanın 5 illik nəzarəti altında polifunksional yolun çəkilməsi və açılmasından bəhs edilirdi. Türkiyə və Azərbaycan bunun dəhliz olduğunu bəyan edirlər. Əgər bu, Mqer Qriqoryanın (baş nazirin müavini) dediyi kimi Ermənistandan Azərbaycan vasitəsilə Rusiyaya gedən yoldursa, o zaman belə çıxır ki, Rusiya maşın və qatarların təhlükəsizliyini həm də Azərbaycan ərazisində təmin etməlidir. Amma əgər sən dəhliz verirsənsə, demək ki, öz ərazini başqasının nəzarətinə verirsən. Yeganə qəbul olunan variant yolun Ermənistanın yurisdiksiyasında və nəzarətində olmasıdır. Bax bu, yol deməkdir, amma bəyanatda yazılan yol deyil. İran bu dəhlizdən narahatdır və onlar bizdən çox bilirlər. Onlar dəfələrlə bəyan ediblər ki, bu, onlar üçün qırmızı xəttdir, amma İranın özü belə bu istiqamətdə ciddi addımlar atmaq vəziyyətində deyil. İndiki situasiyada edə biləcəyimiz yeganə şey bizim nəzarətimizdə tranzit yoluna yükləri yoxlamaq haqqı ilə izn vermək ola bilər”.
Tahir TAĞIYEV
