Maliyyə bazarının mərkəzləşdirilməsi bizə nə verəcək: ekspert-ictimai diskussiyalar başladı
Elxan Mikayılov: "Bu qurumun yaradılması son dövrlərdə aparılan ən ciddi struktur islahatıdır və düzgün qərardır"
"Ümumilikdə, dünyada 30-a yaxın ölkə bu modeldən istifadə edir"
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası publik hüquqi şəxsin yaradılması haqqında Fərman imzalayıb. Fərmanda deyilir:
"Son vaxtlar dünyada baş verən iqtisadi-siyasi proseslər ölkədə qiymətli kağızlar bazarının, investisiya fondu, bank və sığorta fəaliyyəti sahələrinin, habelə ödəniş sistemlərinin fəaliyyətinin çevikliyinin və şəffaflığının təmin olunmasını, həmçinin bu sahələrdə tənzimləmə və nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsini, eləcə də ictimai nəzarət sisteminin yaradılmasını zəruri edir.
Ölkənin maliyyə sisteminin daha da sabit və dayanıqlı, rəqabət qabiliyyətliliyinin isə daha yüksək olması üçün maliyyə bazarlarının fəaliyyətinin səmərəli şəkildə təmin olunması, eləcə də kreditorların, investorların və sığorta olunanların hüquqlarının qorunması tələb olunur.
Azərbaycan Respublikasının maliyyə sektorunun dayanıqlılığını təmin etmək və bu sahədə nəzarət mexanizmlərini təkmilləşdirmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq qərara alıram:
1. Azərbaycan Respublikasının qiymətli kağızlar bazarı, investisiya fondları, sığorta, kredit təşkilatları (bank, bank olmayan kredit təşkilatları və poçt rabitəsinin operatoru) və ödəniş sistemləri fəaliyyətinin lisenziyalaşdırılması, tənzimlənməsi və nəzarəti, habelə cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin qarşısının alınması sahəsində nəzarət sisteminin təkmilləşdirilməsini, həmçinin bu sahələr üzrə nəzarət sisteminin şəffaflığını və çevikliyini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası publik hüquqi şəxs yaradılsın".
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İqtisadi İslahatlar üzrə Köməkçisi Xidməti də (ARPİİKX) Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının yaradılmasına dair KİV üçün açıqlama ilə çıxış edib. Bildirilir ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin tapşırığına əsasən, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İqtisadi İslahatlar üzrə Köməkçisi Xidməti aşağıdakıları ictimaiyyətin diqqətinə çatdırır: "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin təşəbbüsü ilə biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, şəffaflığın təmin edilməsi və dövlət idarəçiliyində səmərəliliyin artırılması istiqamətində struktur islahatları davam etdirilir. Bu kontekstdə, ölkənin maliyyə-bank sisteminin səmərəli inkişafının təmin olunması, bu sahədə tənzimlənmə və nəzarətin mütərəqqi metod və mexanizmlərinin tətbiqi məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 03 fevral 2016-cı il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının yaradılması haqqında qərar qəbul edilib.
Palata qabaqcıl beynəlxalq prinsiplərə əsaslanaraq Azərbaycanda qiymətli kağızlar və sığorta bazarları, investisiya fondları, ödəniş sistemləri və kredit təşkilatları, o cümlədən milli poçt operatorunun maliyyə-bank fəaliyyətinin tənzimlənməsinin bütün aspektlərini həyata keçirəcək. Qeyd olunan sahələr üzrə lisenziyalaşdırılma, iqtisadi və hüquqi davranış normalarının müəyyən edilməsi və tətbiqinə nəzarətlə yanaşı, Palata həmçinin cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərinin və ya digər əmlakın leqallaşdırılması və terrorçuluğun maliyyələşdirilməsinin qarşısının alınması sahəsində fəaliyyəti də əlaqələndirəcək".
Açıqlamada qeyd olunur ki, şəffaflığın təmin edilməsi üçün Palata kollegial idarəçilik prinsipləri ilə idarə olunacaq, bu zaman əməliyyat və maliyyə müstəqilliyi prinsipləri əsas götürüləcək: "Fərmana müvafiq olaraq 1 ay ərzində Palatanın nizamnaməsi, strukturu və idarəetmə tərkibi ölkə başçısı tərəfindən müəyyən ediləcək və bu andan Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi, Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Sığorta Nəzarəti Xidməti və Mərkəzi Bank yanında Maliyyə Monitorinqi Xidmətinin fəaliyyətinə xitam veriləcək. Bu da müvafiq sahələrdə vahid tənzimlənmənin davamlı və ardıcıl tətbiqini təmin edəcək.
Maliyyə bazarlarında vahid tənzimləyici yanaşma qlobal maliyyə mərkəzlərində uğurla tətbiq edilir və Palata öz fəaliyyətində məhz belə mütərəqqi beynəlxalq təcrübəni rəhbər tutacaq".
İndiki şəraitdə belə bir qurumun yaradılması Azərbaycanın maliyyə və biznes mühitinə hansı yenilikləri verəcək?
İqtisadçı Elxan Mikayılovun sözlərinə görə, Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının yaradılması son dövrlərdə aparılan ən ciddi struktur islahatıdır və düzgün qərardır: "Fərmana əsasən, bu qurum bundan sonra maliyyə bazarının bütün iştirakçılarına, o cümlədən banklara, qeyri-bank təşkilatlarına, sığorta şirkətlərinə, investisiya fondlarına, brokerlərə nəzarət edən vahid qurum olacaq. Fərmandan hansı qurumların ləğv ediləcəyi aydın olsa da, ən ciddi məsələ bundan sonra bankların da yaradılması, onlara nəzarət, ləvğ edilməsi səlahiyyətlərinin bu quruma keçməsidir. Bu isə Mərkəzi Bankın rolunun əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməsi deməkdir.
Qeyd edək ki, bu qurumun yaradılması beynəlxalq praktika əsasında həyata keçirilib. Maliyyə bazarlarına nəzarət edəcək vahid tənzimləyici qurumun olması Almaniya, İsveçrə, Avstriya, Xorvatiya, Danimarka, Yaponiya, Misir, Estoniya və digər inkişaf etmiş ölkələrdə mövcuddur. Ümumilikdə, dünyada 30-a yaxın ölkə bu modeldən istifadə edir. Bu ölkələr əsasən maliyyə böhranı zamanı həmin modelə keçib. Bu qurum həmin ölkələrdə əsasən aşağıdakı məsələlərlə məşğul olur:
1. Banklara və digər maliyyə bazarı iştirakçılarına lisenziyaların verilməsi və ləğv edilməsi.
2. Maliyyə istehlakçılarının hüquqlarının qorunması.
3. Banklara və digər qurumlara maliyyə nəzarətinin aparılması.
4. Böhran şəraitində maliyyə tənzimlənməsinin həyata keçirilməsi və s.
Maraqlı olan odur ki, bundan sonra Mərkəzi Bankın və yeni yaradılan Nəzarət Palatasının bank sektoru ilə bağlı funksiyaları necə bölünəcək və bundan sonra Mərkəzi Bankın bu sistemdə rolu nədən ibarət olacaq? Maliyyə bazarına nəzarət qurumu olan ölkələrdə adətən mərkəzi banklar maliyyə stabilliyi, monetar siyasət, prudensial siyasət və bank rezolyusiyası ilə məşğul olur, maliyyə nəzarəti qurumu isə maliyyə istehlakçıların hüquqlarının qorunması, bank nəzarəti və digər funksiyaları həyata keçirir. Bu iki qurum arasında konfliktlərin aradan qaldırılması və düzgün koordinasiyanın təmin edilməsi üçün bəzi ölkələrdə nəzarət qurumu mərkəzi bankların nəzdində təsis edilir. Digər ölkələrdə isə nəzarət qurumu ilə mərkəzi bank arasında anlaşma memorandumu imzalanır və tərəflərin funksiyaları orada göstərilir.
Digər bir mühüm məsələ yeni yaradılan qurumun hüquqi statusudur. Yeni yaradılan qurumun publik hüquqi şəxs kimi təsis edilməsi də beynəlxalq təcrübədən götürülüb. Belə ki, bu modeli tətbiq edən əksər ölkələrdə də maliyyə nəzarəti qurumu dövlət orqanı kimi yox, direktorlar şurası olan və hansısa dövlət qurumu (əksər hallarda Maliyyə Nazirliyi və Mərkəzi Bank) tərəfindən təsis edilmiş hüquqi şəxs kimi təsis edilir, maliyyələşməsi əsasən maliyyə bazarı iştirakçılarının ödədiyi üzvlük haqları əsasında formalaşır. Məsələn, Almaniyada bu model mövcuddur".
Məhəmmədəli QƏRİBLİ
