İqlim dəyişmələri ilə Azərbaycan mübarizə modelinin əsasları yaradılmağa başladı...
Akif Nəsirli: "İqlim dəyişikliklərinə qarşı Azərbaycan modeli haqda düşünmək çox səmərəlidir"
Azərbaycan bu ilin noyabr ayında BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) ev sahibliyi edəcək. Əlbəttə, Azərbaycanın belə bir nüfuzlu tədbirə ev sahibliyi etməsi çox mühüm hadisələrdən biri kimi yaddaşlarda qalacaq.
Bu gün iqlim dəyişikliyi ciddi bir problem kimi dünyanı narahat etməyə bilmir. Azərbaycan da başqa dövlətlər kimi bundan narahatdır. COP29-u Bakıda keçirməklə ölkəmiz bu istiqamətdə töhfələr verməyi hədəfləyib. Belə ki, artıq iqlim dəyişmələri ilə mübarizədə Azərbaycan modelinin əsasları yaradılmağa başlayıb.
Mətbuatda qeyd edildiyi kimi, iqlim dəyişikliyi artıq bütün dövlətlər qarşısında danılmaz reallıq kimi dayanır. Mineral yanacaq növlərindən istifadənin geniş yayılması və bunun nəticəsində atmosferə atılan istixana qazlarının həcminin artması dünyada temperaturun yüksəlməsinə səbəb olub. Temperaturun qlobal səviyyədə artması səbəbindən hava şəraiti dəyişib - ekstremal hava hadisələri və təbii fəlakətlər daha tez-tez baş verir. Meşə yanğınları, sel, tufan, torpaq sürüşmələri, quraqlıq kimi hadisələr çoxalıb. Sürətlə dəyişən iqlim insanlar üçün sağlamlıq problemləri və bir çox heyvan növlərinin nəslinin kəsilməsi təhlükəsi yaradıb. Bu səbəblərə görə deyə bilərik ki, dünyada ən irimiqyaslı tədbir olan COP-un keçirilməsi birtərəfli məsələ deyil. İqlim dəyişikliyi məsələsində beynəlxalq ictimaiyyət, dünya ölkələrinin üzərinə böyük iş və məsuliyyət düşür.
Xatırladaq ki, 2015-ci ildə imzalanmış Paris Sazişi ilk dəfə olaraq bütün dövlətləri iqlim dəyişikliyi ilə mübarizənin ümumi məqsədi ətrafında birləşdirdi. Paris Sazişi ilə ölkələr arasında qlobal istiləşməni sənaye inqilabından əvvəlki səviyyədən 2 dərəcə aşağı salmaq və həddi 1,5 dərəcədə saxlamaq üçün tarixi razılaşma əldə olunub. O vaxtdan bəri danışıqlar Paris Sazişinin müəyyən etdiyi yol xəritəsinə və məqsədlərə uyğun olaraq davam etdirilir.
Real mənzərə budur ki, hər kəs bu qlobal problemdən danışsa da, çox az ölkə bu istiqamətdə iş görür. Bir sıra ölkələr, ümumiyyətlə, bu istiqamətdə üzərinə götürdüyü öhdəliklərə əməl etmir. Lakin Azərbaycan, həmişə olduğu kimi, bu dəfə də öz üzərinə düşən missiyanı yüksək səviyyədə yerinə yetirəcək, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə yeni Azərbaycan modelini yaradacaq. Azərbaycan modeli iqtisadiyyatın düzxətli modelindən fərqli olaraq təbii sərvətlərdən və məhsullardan uzunmüddətli, təkrar istifadə və ya təkrar emal yolu ilə faydalanmanı nəzərdə tutur. Bu sirkulyar iqtisadiyyat modeli Azərbaycana imkan verəcək ki, ətraf mühitə həlledici təsir amilləri olan çirklənmə, resursların tükənməsi, biomüxtəlifliyin itirilməsi ilə mübarizə aparsın, dayanıqlı istehsal və istehlak modelləri yaratmaq, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahəsində BMT-nin dayanıqlı inkişaf göstəricilərini həyata keçirsin, innovasiyanı və yeni işgüzar fəallığı təşviq etsin. Təklif olunan modelin Ermənistanın 30 illik işğalından azad edilmiş ərazilərdə uğurlu tətbiqi mümkündür. Azərbaycan modelinin məhz işğaldan azad olunmuş ərazilərdə sınağı, iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə mühüm mərhələ ola bilər.
Ölkəmizin ev sahibliyi edəcəyi COP29 iqlim dəyişikliyi ilə bağlı yeni yanaşmaların yaranmasına və müxtəlif maraqlı tərəflər arasında əməkdaşlığa imkan verəcək. Azərbaycan kimi digər bütün ölkələr də bu problemin həllinə töhfə verməlidirlər. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə maliyyənin əhəmiyyəti ilbəil artır. Demək olar ki, uzunmüddətli danışıqlar zamanı ölkələr iqlimin təsirlərinin azaldılması, uyğunlaşma və iqlimin möhkəmləndirilməsi kimi müxtəlif sahələrdə maliyyə dəstəyi tələb edirlər. İnkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr bu problemin həlli üçün 100 milyard dollarlıq fond yaradacaqlarını bildirirlər. Lakin bu məsələ söhbət olaraq qalır. COP29 inkişaf etmiş ölkələri sözügedən maliyyə dəstəyi ilə bağlı vədlərini yerinə yetirməyə sövq edə bilər. Bu barədə mətbuatda gedən aradırmada qeyd olunub.
İqlim dəyişmələri ilə mübarizədə Azərbaycan modelindən danışmaq olarmı? Onun xüsusiyyətləri nədən ibarətdir?
"Bizim belə bir model yaratmağımız mümkündür..."
Liberal İqtisadçılar Mərkəzinin rəhbəri Akif Nəsirli "Bakı-Xəbər"ə "İqlim dəyişikliklərinə qarşı Azərbaycan modeli haqda düşünmək çox səmərəlidir. Qarşıya belə bir məqsəd qoymaq ki, biz iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə bir Azərbaycan modeli yaratmaq istəyirik, bu istiqamətdə kömək lazımdır. Məsələn, Azərbaycan modeli dedikdə gərək iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə bir fərqli məsələ ortaya qoyasan. Azərbaycanda isə, hələ ki, yalnız hazırda dünya təcrübəsində müsbət nəticələr göstərmiş ənənəvi qaydalardan istifadə edilir. Ortaya fərqli nə isə qoymaq üçün bizim ekoloqlarınız bu istiqamətdə düşünməlidirlər və belə bir model yaratmalıdırlar. Bizim belə bir model yaratmağımız mümkündür, amma hələ ki, belə bir forma ortada yoxdur, təqdim edilməyib. Məsələn, iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı mübarizədə Finlandiya modeli var. Bu modeldə bir neçə əlamət var ki, onlar dünyaya Finlandiyadan yayılıb. Orada Helsinki şəhrinin kanalizasiya suyunu dənizə içməli su halına gətirdikdən sonra buraxırlar. Helsinkidə Baltik dənizinin sahilində böyük bir qurğu var, bunu zavod da adlandırmaq olar. Bu zavod şəhərdən gələn bütün kanalizasiya sularını qəbul edir və təmizləyir..."
Finlandiya təcrübəsinin bir sıra ölkələrə yayıldığını deyən A.Nəsirli hesab edir ki, bu, iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə Finlandiya modelinin bir komponentidir.
A.Nəsirlinin fikrincə, Azərbaycanda da hər hansı bir üsul düşünüb tətbiq etmək tam mümklündür. "Məsələn, bizim ekoloqlar iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə yeni bir metod ortaya qoymalıdır. Bu metodlarla da iqlim dəyişikliklərinə qarı mübarizə aparmalıyıq. Bu halda, bəli, biz iqlim dəyişikliklərinə qarşı Azərbaycan modelini formalaşdıra bilərik. Onu da qeyd edim ki, iqlim dəyişiklikləri ilə mübarizədə Azərbaycanın çox böyük potensialı var. Yəni həm günəş enerjisindən, həm dənizdə dalğa enerjilərindən, külək enerjisindən, çaylardan istifadə etməklə yaşıl enerjiyə keçərək iqlim dəyişikliklərinə qarı ənənəvi qaydada mübarizə aparmaq potensiallarını böyüdə bilər. Amma çox təəssüflər olsun ki, bu gün ölkədə istehsal olunan ekektrik enerjisinin yalnız 6 faizi dağ çaylarının, yəni su elektrk stansiyalarının, 1 faizi digər alternativ və bərpa olunan enerjinin payına düşür. Bu günəş enerjisidir, külək enerjisidir və sair. Bioenerjidən istifadə etmək olar. Məsələn, Finlandiya modelini Azərbaycana gətirmək olar. Bilirsiz ki, Xəzər dənizində suyun çirklənmə səviyyəsi ildən ilə yüksəlir, bunun qarşısını almaqdan ötrü bu vacibdir. Finlandiya modelini Azərbaycana gətirmək və bunu Xəzər dənizi akvotoriyasında olan ölkələrə təklif etmək olar. İran, Türkmənistan, Qazaxıstan, Rusiyanın Xəzər dənizi sahilində olan şəhərlərində bu modeldən istifadə etməklə Xəzər dənizinin çirklənməsinin qarşısını alsınlar".
A.Nəsirli bir daha vurğuladı ki, Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə geniş potensialı var. O qeyd etdi ki, söhbət ənənəvi qaydalardan gedir, amma yeni modeli mütəxəssislər yaratmalıdır.
İradə SARIYEVA
