İyunun 15-də Azərbaycanla Türkiyə arasında müttəfiqlik münasibətləri haqqında imzalanan Şuşa Bəyannaməsi dünya miqyasında xüsusi diqqət mərkəzində yer alır. Çünki bu sənəd regionda artıq tamam fərqli geosiyasi mənzərə yaradır.
Qeyd edək ki, Bəyannaməni imzalayan Azərbaycan və Türkiyə prezidentləri onu tarixi sənəd və yeni dövrdəki yol xəritəsi adlandırıblar. Sənəddə siyasi, hərbi və təhlükəsizlik sahələrində əlaqələndirilmiş və birgə fəaliyyət məsələləri yer alıb. Sənədə görə, milli iqtisadiyyatların və ixracın şaxələndirilməsi üzrə səylər artırılacaq, malların sərbəst hərəkətinin təşkili mexanizmlərinin yaradılması istiqamətində zəruri tədbirlər görüləcək. Yeri gəlmişkən, iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsini 2023-cü ildə 15 milyard dollara çatdırmaq hədəf götürülüb. Bəyannamədə Azərbaycan və Türkiyəni birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin açılması, regionda nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin bərpası, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafının təşviqi kimi məsələlər də yer alır. Milli Məclisin deputatı Aydın Mirzəzadə bildirir ki, sənəd indiyə qədər mövcud olan münasibətləri daha yüksək səviyyəyə qaldırır. Onun qənaətincə, müttəfiqlik məsələsi saziş səviyyəsində həll edilib və orda bir çox məsələlər - iqtisadi, strateji, hərbi-texniki əməkdaşlıq, təhlükəsizlik şuralarının birgə iclasları, Zəngəzur dəhlizinin açılması əks olunur: "Eyni zamanda, sənəddə vaxtilə bağlanmış Qars müqaviləsinə istinad edilir. Heç də təsadüfi deyil ki, Prezident İlham Əliyev bu sənədi "yeni Qars müqaviləsi" adlandırıb". A.Mirzəzadənin fikrincə, bu sənədlə Türkiyə və Azərbaycan bir daha dostluqlarını, mütəffiqliklərini təsdiqlədilər: "Həmin sənəddə göstərilir ki, iki ölkənin ərazi bütövlüyünə hər hansı ölkə tərəfindən təhdid yaranarsa, bu iki ölkə birgə mübarizə aparacaq. Sənəddə, həmçinin, silahlı qüvvələrin eyni standartlar üzrə yenidən qurulması əksini tapır". Xatırladaq ki, Prezident İlham Əliyev iyunun 15-də deyib ki, Şuşa Bəyannaməsi 100 il əvvəl imzalanmış Qars sazişinə istinad edir. Qars sazişi Türkiyə ilə Azərbaycanın müttəfiqliyi, o cümlədən iki ölkə arasında quru yolunun yaradılmasını nəzərdə tutur. Belə bir məqam Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan arasında imzalanmış 10 noyabr sazişində də nəzərdə tutulub, amma hələ ki, icrası başlamayıb.
Türkiyəli araşdırmaçı Harun Yılmaz isə hesab edir ki, bu sənəd Türkiyə-Azərbaycan hərbi müttəffiqliyinin qanuni əsasıdır: “Bu, hərbi ittifaq müqaviləsidir. Müharibə vaxtı Türkiyənin dəstəyini formata salan bir mətndir. Eyni zamanda, Şuşa müqaviləsi qarşıdakı Qarabağ danışıqlarında Azərbaycanın mövqeyini diplomatik və hərbi cəhətdən möhkəmləndirir, bu məqsədə xidmət edən bir konsensusdur. Bölgənin önümüzdəki onilliklərdə birgə inkişafı üçün Ermənistan və Rusiya ilə əlaqəli bir razılaşma ortaya çıxmalıdır”. İrəvanda Regional Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Riçard Kirakosyan bildirir ki, bu Bəyannamə Ermənistana təhlükə yaratmır: “Səmimi desəm, bu bəyanatın əsas sınağı onun icrası zamanı olacaq. Başqa sözlə, bu Bəyannamə Ermənistan üçün təhdid kimi görünməməlidir. Ticarət və nəqliyyat əlaqələrinin bərpası regionda bütün ölkələrin birgə qələbəsidir. Qeyd edim ki, bu Bəyannamədə sürpriz bir şey yoxdur, onun bir çox detalları gözlənilən idi, normaldır və təbiidir. Amma əlbəttə ki, əsl sınaq onun icrası vaxtı olacaq. Və önəmli başqa bir məsələ Rusiyanın ona reaksiyasıdır. Bunu isə biz hələ ki, bilmirik”. Erməni akademik Ruben Safratsyanın da məsələyə münasibəti maraqlıdır: “Əliyev və Ərdoğan təkcə Ermənistana, Qarabağa deyil, bütün ermənilərə və regiona Türkiyənin Cənubi Qafqazda yeni statusda möhkəmlənməsinin, Azərbaycan-Türkiyə ittifaqının nə qədər dərin olduğunun təqdimatını etdilər”.
Safratsyan hesab edir ki, Türkiyə prezidentinin Şuşa səfəri daha çox rəmzi mahiyyət daşısa da, konkret mesajları ilə yadda qalacaq: “Bu səfəri ilə o, Türk dünyasına göstərdi ki, Türkiyə öz vədini gerçəkləşdirəcək gücdədir. Bu, xüsusilə Əliyevin Şuşanı Azərbaycanın mədəniyyət paytaxtı elan etməsi fonunda güc nümayişi kimi daha çox yadda qaldı. Türkiyə Qərbin tapşırıqlarını yerinə yetirməklə, regionda onun nümayəndəsi rolunda çıxış edir. Baydenlə görüşdən sonra Ərdoğanın səsləndirdiyi bəyanat da göstərir ki, Türkiyənin NATO və ABŞ üçün strateji əhəmiyyəti indiyədək heç vaxt bu səviyyədə olmayıb”. Safratsyanın fikrincə, Türkiyənin “Qarabağ müharibəsinə qoşulması” Qərbin maraqlarına uyğundur: “Ermənistan rəhbərliyinin reallaşacağını inkar etdiyi Zəngəzur dəhlizi, əslində gerçəklikdir və Türkiyə ilə Azərbaycanın bu layihənin reallaşması üzərində intensiv çalışması onu təsdiqləyir ki, Naxçıvanla Bakı arasında nəqliyyat dəhlizinin yaradılması uzaqda deyil”. Digər ekspertlər də bildirir ki, sözügedən Bəyannamə 44 günlük müharibədən sonra bölgədə yaranan yeni əməkdaşlıq imkanlarını reallaşdırmaq istiqamətində önəmli addımlar atan iki qardaş ölkənin sülhə, əmin-amanlığa sadiq qaldığını göstərir. Başqa sözlə, Azərbaycan və Türkiyə bütün potensial gücünü Bəyannamədən irəli gələn vəzifələrin icrasına yönəltməklə, Cənubi Qafqazı sülh regionuna çevirmək məqsədini qarşıya əsas hədəf kimi qoyur.
Nahid SALAYEV
