Uzun əsrlər boyu Azərbaycan xalqı özünün zəngin maddi-mədəni irsini yaradıb, kulturoloji düşüncəsini formalaşdırıb. Azərbaycanın tarixi mədəni irsinin əsas qaynaqlarından biri olan Qarabağda zəngin maddi-mədəni dəyərlərimiz, arxeoloji, memarlıq, təbiət abidələrimiz öz zənginliyi və qədimliyi ilə diqqəti cəlb edib.
Əlbəttə, faşist, separatçı Ermənistanın 28-30 illik işğalına qədər bizim maddi-mədəni irsimiz hər hansı bir fəlakətlə, faciə ilə üzləşməyib. Lakin düşmən işğalı dövründə tarixi, mədəni, arxeoloji dini abidələrimiz, muzeylərimiz, mədəniyyətimizi əks etdirən digər təsisatlarımız ermənilər tərəfindən vandalcasına dağıdılıb, məhv edilib, onlara divan tutulub. Azərbaycan dövləti, aidiyyəti dövlət qurumlarımız dəfələrlə erməni vandalizmi barədə beynəlxalq təşkilatlara məlumatlar versə də, israrlı müraciətlər etsə də, heç bir beynəlxalq təşkilat erməni vandalizimin qarşısının alınması, abidələrimizin xilas edilməsi istiqamətində hər hansı bir addım atmayıb.
Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyilə müzəfər ordumuz 44 günlük Vətən müharibəsində dövlətimizin ərazilərini Ermənistanın terrorçu silahlı birləşmələrindən azad etdikdən sonra biz burada daha dəhşətli mənzərə ilə üz-üzə qaldıq.
Azad edilmiş ərazilərimizə ölkəmizdə fəaliyyət göstərən diplomatik korpusun, müxtəlif təşkilatların təmsilçiləri, xarici jurnalistlər, bəzi dövlətlərin parlament missiyaları səfər etdi və erməni vəhşiliyini öz gözləri ilə gördülər.
- “ICESCO-nun texniki missiyasının hazırlayacağı hesabat çox ədalətli olacaq”
Bu günlərdə isə ICESCO-nun baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malikin rəhbərlik etdiyi missiya azad olunmuş ərazilərimizdə səfərdə olub və qurumun baş direktoru erməni vandalizminin tükürpədici mənzərəsindən dəhşətə gəldiyini açıqlayıb.
ICESCO-nun baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik Bakıda keçirilən brifinqdə deyib ki, ICESCO-nun texniki missiyasının hazırlayacağı hesabat çox ədalətli olacaq. Onun sözlərinə görə, ICESCO-nun texniki missiyası Azərbaycana səfər edəcək. Missiya işğaldan azad edilmiş ərazilərdəki vəziyyətlə bağlı hesabat hazırlayacaq.
ISESCO-nun üzə çıxardığı azad olunmuş ərazilərimizdə ermənilərin məscidlərimizə, dini və mədəni abidələrimizə qarşı həyata keçirdikləri vandalizm aktları həqiqətləti, əlbəttə, imkan verəcək ki, biz bunları Azərbaycan milli dövlətçilik tarixində faktlar kimi beynəlxalq aləmdə təbliğ edək. Dövlətçilik tariximizin bu unikal örnəkləri erməni vəhşiliklərinə, vandalizminə, dağıntısına məruz qalıb. Dövlətçilik və mədəniyyət tariximiz üçün çox önəmli olan və düşmən tərəfindən dağıdılan, məhv edilən bu abidələrin təbliği edilməsi onların beynəlxalq aləmdə tanınmasına şərait yaradacaq.
- “Bu abidələr Azərbaycanın dövlətçilik və mədəniyyət irsidir”
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix elmləri doktoru Vaqif Abışov bildirdi ki, Azərbaycan Ordusu düşməni torpaqlarımızdan qovduqdan sonra biz öz ərazilərimizə yenidən qovuşduq. V.Abışovun sözlərinə görə, torpaqlarımızla bərabər ağır vandalizm aktlarına məruz qalan maddi mədəniyyət, arxeoloji, dini abidələrimizi düşmən əsarətindən xilas etmişik. V.Abışov deyir ki, düzdür, o abidələrin arasında salamat qalanı, demək olar, yoxdur, amma biz onları restavrasiya edərək əvvəlki vəziyyətinə qaytaracağıq. Ekspert bildirir ki, ISESCO-nun missiyasının azad olunmuş torpaqlarımıza gəlməsi çox mühüm hadisədir. Onun fikrincə, biz dövlətçilik və mədəniyyət tariximizin Qarabağ örnəklərini təbliğ etmək istiqamətində işlərimizi davam etdirməliyik.
V.Abışov xatırlatdı ki, işğal dövründə 40 mindən çox muzey sərvəti, 1000-dən çox çox tarixi mədəniyyət abidəmiz, 500-ə yaxın tarixi-dini məkanımız düşmən vandalizminə məruz qalıb. O hesab edir ki, hələ hesablamalar tam başa çatmadığı və beynəlxalq missiyaların ekspert qrupu bölgədə araşdırma aparmadığı üçün bu rəqəmlər arta da bilər. “ISESCO-nun missiyasının azad olunmuş torpaqlara getməsi və bu qurumun baş katibinin gördükləri barədə ədalətli qərar qəbul edəcəklərini açıqlaması, habelə ISESCO-nun işğaldan azad edilən ərazilərimizə texniki missiya göndərəcəyini bəyan etməsi çox müsbət haldır. ISESCO-nun missiyası açıq-aydın gördü ki, ermənilər bizim ərazilərimizdə hansı cinayətlər törədiblər. Faktiki olaraq, Ermənistanın işğal dövründə Azərbaycan ərazilərində mədəni irsin məhv edilməsinə və saxtalaşdırılmasına yönələn cinayət əməlləri bəşəriyyətə qarşı mədəni soyqırımıdır. ISESCO-nun missiyası gördü ki, erməni vandalları yaşı minillərlə ölçülən tarixi-mədəni abidələrimizi, müqəddəs ocaqlarımızı, məbədlərimizi dağıdıb yerlə yeksan edib, onları ağır təhqirə məruz qoyublar. Bu abidələr Azərbaycanın dövlətçilik və mədəniyyət irsidir.
ISESCO-nun missiyası Füzulidə və Ağdamda, Cümə Məscidində olublar. Din mədəniyyəti tariximizdə xüsusi yeri olan Ağdam Cümə Məscidinin üzərində dərin yaralı izlər görən missiya üzvləri erməni vandalizmindən dəhşətə gəliblər. Ağdam Cümə Məscidi islam dünyasının bir parçasıdır”.
- “Dağıdılan bu muzeylər, məscidlər, abidələr tək Azərbaycana deyil, bütün İslam dünyasına, bəşəriyyətə məxsusdur”
Qarabağın erməni vandalizminə məruz qalan dini, tarixi, mədəni, arxeoloji abidələrinin Azərbaycanın mədəni irsinin və bəşər mədəniyyətinin ayrılmaz tərkib hissəsi olduğunu deyən V.Abışovun sözlərinə görə, Azərbaycan tarixinin unikal nümunələrinin Ermənistan tərəfindən məhv edilməsinə dünyanın bir çox təşkilatının laqeyd yanaşması çox təəssüfedicidir. “Bu gün Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad edib və dünya açıq şəkildə görür ki, Ermənistan bizim ərazilərimizdə mədəni irsə qarşı necə divan tutub, alban-xristian mədəniyyətini, abidələrini, məbədlərini saxtalaşdıraraq erməniləşdirib. Bu isə bütün beynəlxalq konvensiyalara ziddir, amma dünya birliyi bir dəfə də olsun Ermənistana beynəlxalq konvensiyaların qaydalarını tapdadığını xatırlatmayıb. Bu gün görürük ki, ermənilər tərəfindən Azərbaycanın mədəni irsini, dini abidələri, mədəniyyətimizin vacib sahələrini əhatə edən, təşkil edən mədəniyyət obyektləri qəsdən xüsusi qəddarlıqla məhv edilib. Düşmən muzeylərimizi, rəsm qalereyalarımızı, tarixi əhəmiyyət daşıyan saraylarımızı qarət edib, bütün sərvətlərini Ermənistana, oradan da dünyanın “qara bazar”larına çıxarıb satıb, bu obyektləri isə xüsusi vəhşiliklə, amansızlıqla yandırıb. Bütün bunlar Azərbaycan mədəniyyətinin, tarixinin nadir inciləri olub ki, onların əhəmiyyəti misilsizdir. Təsəvvür edin ki, 50 mindən çox muzey sərvəti və eksponatı düşmən tərəfindən talan edilib, onlarla məbəd, məscid dağıdılıb, təhqir olunub. Dağıdılan və yandırılan 1000-ə yaxın kitabxanada 5 milyona qədər kitab və misilsiz əlyazma nümunələri məhv edilib. Bu mədəni isrə qarşı terror cinayəti deyil, bəs nədir? Dediyim kimi, Qarabağda - Şuşada, Ağdamda, Füzulidə, Kəlbəcərdə, Laçında, Zəngilanda və digər yerlərimizdə dağıdılan bu muzeylər, məscidlər, abidələr tək Azərbaycana deyil, bütün İslam dünyasına, bəşəriyyətə məxsusdur, onlar bəşəriyyətin irsidir”.
- “ISESCO öz üzərinə düşən missiyanı layiqincə yerinə yetirir və bu istiqamətdə Azərbaycana dəstəyini ifadə edir”
V.Abışov hesab edir ki, ISESCO-nun bu həqiqətlərə göz yummaması, azad edilmiş torpaqlarımıza xüsusi missiya ilə gəlməsi digər beynəlxalq təşkilatları da yerindən tərpətməli, yuxudan oyatmalıdır. O bildirdi ki, ISESCO-nun göndərəcəyi texniki heyət və təşkil edəcəyi komissiya çox işlər görəcək. “Hesab edirəm ki, bu komissiyanın fəaliyyəti nəticəsində erməni vandalizmi ilə bağlı bütün həqiqətlər dünyaya bir daha çatdırılacaq. Bilirsiniz ki, ermənilər iki əsr ərzində bizim abidələrimizə qarşı bu cür çirkin cinayətlər törədiblər. Bütün bu faktlar dünyaya çatdırılmalıdır ki, ermənilər bizim torpaqlarımızda nələr törədiblər, onlar Qarabağda dini-mədəni abidələrimizi məhv ediblər. Onu da deyim ki, XIX əsrdə Çar Rusiyası tərəfindən Qarabağa və Qərbi Azərbaycan ərazilərinə köçürülən ermənilər müxtəlif vaxtlarda mərhələ-mərhələ abidələrimizə qarşı soyqırım cinayətləri törədiblər. Bu gün Qərbi Azərbaycanın özündə bir dənə də olsun salamat müsəlman abidəsi qalmayıb, bircə İrəvandakı Cümə məscidi qalıb, onu da “fars məscidi” olaraq qələmə verirlər. Bu, islamofobiyanın ən iyrənc formasıdır ki, biz onları ermənilərin törətdikləri cinayətlərin nümunələrində daha qabarıq formada görürük. Onlar bununla bizim dini, mədəni yaddaşımızı silməyə çalışıblar, amma bu abidələr üzərindən Azərbaycan xalqının, islam-türk mədəniyyətinin izlərini silməyi bacarmayıblar. Çünki onlar bizim tarixi irsimizdir, hər biri haqqında geniş bilgimiz, sənədlərimiz, foto və videofaktlarımız var. Bu abidələr nə qədər dağıdılsa da, məhv edilsə də, yandırılsa da, onlar özlərində xalqımızın mənəvi, ruhani yaddaşını saxlayır, qoruyur.
Ermənistanın təcavüzkar silahlı birləşmələrinin tapdağından azad etdiyimiz ərazilərimizdə terrora, vandalizmə məruz qalan tarixi-dini, mədəniyyət abidələrimizin hər birinin bu gün müfəssəl şəkildə dövlət qeydiyyatının aparldığına şübhə etmirəm. Hesab edirəm ki, əgər qeydiyyatdan kənarda qalan abidələrimiz varsa, onlar da siyahıya alınacaq və bu da bizim əlimizdə təkzibolunmaz fakt kimi olacaq.
Ermənilər tərəfindən bir çox nadir tarixi mədəniyyət abidəsinin dağıdılması, İslam dininə aid olan nümunələrin məhv edilməsi və “tarixi abidələr”in restavrasiyası adı altında Qafqaz Albaniyasına aid mədəni irsin saxtalaşdırılması, erməniləşdirilməsi prosesinin həyata keçirilməsi ayrıca bir cinayət aktıdır ki, düşmən buna görə də cavab verəcək.
İşğaldan azad edilən dini-tarixi abidələrimiz bütün dünyada Azərbaycanın dövlətçilik və mədəniyyət tarixinin nümunələri kimi təbliğ edilməkdə davam edəcək. Bir məqamı da qeyd edim ki, UNESCO ISESCO-dan fərqli olaraq, bu məsələyə qarşı ədalətli mövqe tutmadı. Amma ISESCO öz üzərinə düşən missiyanı layincə yerinə yetirir və bu istiqamətdə Azərbaycana dəstəyini ifadə edir. ISESCO-nun bu addımları UNESCO başda olmaqla, bütün beynəlxalq təşkilatlara bir nümunədir” - deyə V.Abışov qeyd etdi.
İradə SARIYEVA
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyilə çap olunur.
