Ekspertlər 4-cü siniflərdə monitorinqi "artıq yük" sayırlar - "mənasızdır"...
Məlum olduğu kimi, 17 may tarixində 4-6-cı sinif şagirdləri üçün monitorinq imtahanı keçirilib. 4-cu sinif şagirdləri üçün monitorinq imtahanının keçirilməsi narazılığa səbəb olur.
Nəzərə almaq lazımdır ki, bu yaşda olan uşaqlar məktəbə yeni adaptasiya olur, imtahan, monitorinq həyacanı onların təhsilə olan marağını azaldır.
Maraqlıdır, monitorinq imtahanlarının əhəmiyyəti nədir və buna ehtiyac varmı?
Cavanşir Əliyev: “Uşaqların yaş dövrünün xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, onların psixoloji vəziyyətini nəzərə almaq vacibdir”
Təhsil eksperti Cavanşir Əliyev “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, təhsilin keyfiyyət səviyyəsinin ölçülməsi məqsədilə aparılan monitorinqlərin ibtidai təhsil səviyyəsində keçirilməsi qəbuledilməzdir: “Uşaqların yaş dövrünün xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, onların psixoloji vəziyyətini nəzərə almaq vacibdir. Yaxşı olardı ki, monitorinqlər V-XI siniflərdə aparılsın. Biz ibtidai təhsil səviyyəsində uşaqların daha çox məktəb mühitinə yiyələnməsinə önəm verməliyik. Bacarıqlarla yanaşı, biliklərə də yiyələnməsi və həmin biliklərin keyfiyyətinin ölçülməsi ilə məşğul olmalıyıq”.
Kamran Əsədov: “Monitorinq imtahanları stressiz, şəffaf, təzyiqlərdən uzaq, formativ və diaqnostik mahiyyət daşımalı, nəticələr fərdi şagirdə tətbiq olunmamalıdır”
Təhsil eksperti Kamran Əsədov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, monitorinq imtahanları ibtidai və aşağı orta təhsil pilləsində şagirdlərin qazandıqları bilik və bacarıqları diaqnostik qiymətləndirməyə xidmət edir. Bu yaş dövründə aparılan belə qiymətləndirmə vasitəsilə həm şagirdlərin fərdi inkişaf səviyyəsi, həm də ümumi təhsil mühitinin effektivliyi barədə mühüm nəticələr çıxarmaq mümkündür: “Müəllimlər bu nəticələrə əsasən tədris metodlarını tənzimləyə, zəif tərəflərə daha çox diqqət ayıra bilirlər. Valideynlər üçün də bu nəticələr uşaqlarının təhsil səviyyəsi haqqında obyektiv informasiya verir. Bu imtahanların keçirilməsi yalnız texniki tədbir kimi deyil, təhsilin erkən mərhələsində öyrənməyə yanaşma fəlsəfəsinin göstəricisi kimi qiymətləndirilməlidir. 4-6-cı siniflər üzrə keçirilən monitorinq imtahanları, ilkin olaraq, təhsilalanların bilik və bacarıqlarının qiymətləndirilməsi, tədris prosesində ortaya çıxan problemlərin müəyyənləşdirilməsi və ümumtəhsil proqramlarının icrasına nəzarət məqsədi daşıyır. Əgər təhsil sistemi bu imtahanları formativ, inkişafyönümlü və şəffaf şəkildə təşkil edirsə, bu tədbir faydalı ola bilər. Əks halda, şagirdləri erkən yaşda test mərkəzli öyrənməyə yönəltmək onların maraq və yaradıcı düşüncə imkanlarını sıxışdıracaq və təhsilin mahiyyətini sıradan çıxaracaq. Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununun 18-ci maddəsinə əsasən, ümumi təhsil sisteminin əsas məqsədlərindən biri şagirdlərdə yaradıcı təfəkkürün, müstəqil qərarvermə bacarığının, sosial və vətəndaş məsuliyyətinin formalaşdırılmasıdır. Lakin 4-cü sinifdən başlayaraq şagirdləri mərkəzləşdirilmiş monitorinq imtahanlarına hazırlamaq və nəticəyə görə sinif, müəllim, məktəb və bölgə müqayisələri aparmaq bu məqsədlə ciddi ziddiyyət təşkil edir. Bu yaş mərhələsində öyrənmənin məqsədi biliklərin sabit ölçülməsi yox, öyrənməyə marağın təşviqi və funksional savadlılığın inkişafıdır. Nəticələr tədris proqramlarının təkmilləşdirilməsi, metodik vəsaitlərin yenilənməsi, müəllimlərin ehtiyac yönümlü təlimlə təmin edilməsi üçün istifadə olunarsa, sistemli dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Lakin praktikada bu imtahanların nəticələri çox zaman formativ qiymətləndirmə aləti olaraq deyil, reytinq və sıralama vasitəsi kimi istifadə olunur. Müəllimlər və məktəb rəhbərləri təzyiq altında nəticə qazanmağa, şagirdlər isə suallara cavabı əzbərləməyə təşviq olunur. Bu isə ümumi öyrənmə motivasiyasını azaldır, məzmunun mənimsənilməsinə deyil, test strategiyalarına fokus yaradır. Beləliklə, təhsil prosesinin əsas hədəfi olan təfəkkürün inkişafı məsələsi kölgədə qalır. 2022-ci ilin təhsil hesabatlarında qeyd olunub ki, ibtidai siniflərdə keçirilən mərkəzləşdirilmiş qiymətləndirmə tədbirlərindən sonra şagirdlərdə stres, öyrənmədən uzaqlaşma və valideynlərdə narahatlıq halları müşahidə olunub. Dünya təcrübəsində bu məsələyə fərqli yanaşma mövcuddur. Məsələn, Finlandiyada aşağı siniflərdə mərkəzləşdirilmiş imtahanlara yer verilmir. Qiymətləndirmə müəllim tərəfindən fərdi şəkildə, şagirdin inkişaf dinamikasına uyğun aparılır və bu, valideynlərlə vaxtaşırı müzakirə olunur. Kanadada monitorinq qiymətləndirmələri yalnız 6-cı sinifdə həyata keçirilir və bu da sadəcə diaqnostik məqsəd daşıyır, nəticə fərd olaraq şagirdə təsir etmir, məktəbin inkişaf planının hazırlanmasında istifadə olunur. Təəssüf ki, Azərbaycanda monitorinq imtahanlarının keçirilməsində bu nüanslar çox zaman nəzərə alınmır. Bəzi hallarda bu imtahanlar kütləvi narahatlıq yaradır, valideynlərin əlavə repetitor axtarışına başlamasına səbəb olur, müəllimləri nəticə yönümlü dərsə yönəldir və şagirdlərdə özünüqiymətləndirmə ilə bağlı zərərli təsirlər yaradır”.
Ekspert hesab edir ki, monitorinq imtahanları stressiz, şəffaf, təzyiqlərdən uzaq, formativ və diaqnostik mahiyyət daşımalı, nəticələr fərdi şagirdə tətbiq olunmamalıdır.
Günel CƏLİLOVA
