COVİD-dən də öldürücü ERİS gəldi - ABŞ, Rusiya, Britaniya, Avstraliya yaxalandı....
Bu günlərdə ABŞ-da koronavirus vaksinlərinin yenilənmiş variantları təsdiqlənib. Məqsəd son koronavirus variantlarına qarşı qorumanı gücləndirmək, payız-qış aylarında yoluxmalarda kəskin artımı önləməkdir. Ərzaq və Dərman Administrasiyasının qərarı ilə “Moderna” və “Pfizer – BioNTech” şirkətlərinin ən yeni peyvəndləri hətta koronavirusa qarşı heç vaxt peyvənd olunmayan amerikalılara təklif olunur. Bütün bunlara səbəb virusun yeni ştamlarının tüğyan etməsidir.
BMT Baş Assambleyasının 78-ci sessiyasının sədri Dennis Frensis də bildirir ki, dünya ölkələri koronavirus vəziyyətindən dərs almalı və gələcək pandemiyalara hazırlaşmaq üçün ən yüksək səviyyələrdə daha yaxından işləməlidirlər: “Düşünürəm ki, pandemiyanın bizə öyrətdiyi dərslərə diqqət yetirməliyik. Alimlərin xəbərdarlıq etdiyi kimi, pandemiyaların daha çox yayılma ehtimalı var. Buna görə də biz beynəlxalq birlik olaraq ictimaiyyətin diqqətini hazırlıq və idarəetmə məsələsinə yönəltməliyik. COVID-19 pandemiyası ilə aydın oldu ki, bizim daha yüksək səviyyəli beynəlxalq əməkdaşlığa ehtiyacımız var”. O, həmçinin qeyd edib ki, beynəlxalq ictimaiyyət peyvənd məsələsində daha çox həmrəylik nümayiş etdirməlidir: “Çünki bir bölgə və ya bir nəfər peyvəndsiz qalsa, bu, dünya əhalisinin qalan hissəsi üçün təhlükə yaradacaq”. Bunlar fonunda qeyd edilməlidir ki, son zamanlar COVID-19-un yeni ştamı olan EQ.5 variantı daha çox diqqət cəlb edir. Əldə olunan məlumatlara əsasən Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) risk dəyərləndirməsi aparıb. Son nəticəyə görə, onun insan sağlamlığına olan təsiri digər COVID növlərindən fərqlənmir. Lakin həmin növün də genetik özəllikləri mövcuddur. Belə ki, EQ.5 variantı böyümə avantajına və immun sistemindən çox asanlıqla yayına bilmək qabiliyyətinə malikdir. Bu da çox riskli durum olaraq dəyərləndirilir. Odur ki, asanlıqla yayıla və xəstə sayında artıma səbəb ola bilər. Araşdırmalara görə, həmin ştama yoluxanlar arasında 65 yaşdan yuxarı olanların sayı daha çoxdur. Bu da immun sisteminin zəif olması ilə bağlıdır. Qeyd edək ki, bu ilin may ayında Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı ictimai səhiyyədə beynəlxalq narahatlıq yaradan COVID-19-la bağlı fövqəladə vəziyyətin başa çatdığını elan etsə də, son günlər bir çox ölkələrdə COVID-19-un yeni ştamına yoluxanların sayının artması problemin hələ də aktual olduğunu sübut edir. Son məlumata görə, həmin virusa dünyanın 100-dən çox ölkəsində təsadüf olunur. Bu vəziyyətdə immun sistemi zəif olanlar xəstəlikdən qorunmaq üçün sağlamlıqlarına daha ciddi yanaşmalıdırlar.
Bundan başqa, dörd ilə yaxındır ki, koronavirusla mübarizə aparan dünya indi diqqətini koronavirusun alt variantı olan BA.2.86-ya da yönəldib. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı və ABŞ Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzləri diqqətlərini yeni variantlardan yayındırmırlar. Elm adamları bir neçə aydır ki, 36 müxtəlif mutasiyaya məruz qalan koronavirusun yeni ştamını yaxından izləyirlər. Hələlik BA.2.86-nın əvvəlki variantlardan daha sürətli yayılmasına və ya daha ağır xəstəliyə səbəb olmasına dair heç bir sübut yoxdur. Qeyd edək ki, BA.2.86 ştamı da koronavirusun digər variantları ilə təxminən eyni əlamətlərə malikdir. Temperatur, mədə-bağırsaq və tənəffüs yollarında fəsadlarla müşahidə olunur. Əvvəl hər temperaturu olan xəstədən analiz götürülürdü. Amma son aylar buna əməl olunmur. Burada xatırladaq ki, ki, payızda mövsümi qrip viruslarının da fəallaşdığı dövrdür. Ona görə də temperaturu olan xəstələrin COVID analizi verməsi tövsiyyə olunur. Koronavirusdan dərhal sonra ortaya çıxan “Omicron”un alt törəməsi olan Eris və ya EG.5.1 variantı da diqqət mərkəzindədir. Eris kimi tanınan virus son zamanlar bütün dünyada sürətlə yayılmaqdadır. Xüsusilə ABŞ, Çin, Böyük Britaniya və Avropanın digər ölkələrində yeni yoluxmalara və yoluxma saylarında artıma səbəb olub. Bir çox ölkələr xəstələrin testini və koronavirus hadisələrinə səbəb olan virusların genomlarını təhlil etmək səylərini azaldıb. Genomika üzrə mütəxəssis həkim Erik Topol bu fonda qeyd edir: “Yeni halların aşkarlanma sürətini nəzərə alsaq, BA.2.86-nın gedişatı yaxşı görünmür”. Həqiqətən də Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə son ay dünya üzrə yoluxanların sayı 38% artıb. Avropada yoluxmasa artım 39%, Sakit okeanın qərbində 52%, Aralıq dənizinin şərqində isə 113% təşkil edir. Bir çox ölkələrdə yoluxma sayında kəskin artım qeydə alınıb. Hətta ABŞ-da bu virusa yoluxma 2020-ci ilin ilk pandemiyasının statistikasına yaxınlaşır. ABŞ-da gündə 650 mindən artıq amerikalıda COVİD aşkarlanır və yaxın aylarda ölkə əhalisinin 10 faizə yaxının virusa yoluxacağı proqnozlaşdırılır. Koreya, İtaliya, Böyük Britaniya, Avstraliya və Sinqapurda yoluxma sayında kəskin artım qeydə alınıb. TƏBİB-in Yoluxucu xəstəliklər və infeksion nəzarətin təşkili şöbəsinin müdiri Nəzrin Mustafayeva APA-ya açıqlamasında deyib ki, bu hal ilk dəfə deyil, daha öncə də COVID-19-un digər ştammlarında qeydə alınıb: “Tendensiya onu göstərir ki, hər bir yeni yaranmış ştamm özündən öncəki ştammdan daha yüngül simptomlara malik olur. Lakin yeni ştammlarların yoluxduruculuq qabiliyyəti əvvəlkilərdən yüksək olması ilə fərqlənir. Bu isə qısa zamanda kütləvi yoluxmalara səbəb olur. Hazırda ölkəmizdə COVID-19 xəstəliyinin yeni ştammına yoluxma hallarına rast gəlinməyib. İnsanların böyük əksəriyyəti COVID-19 xəstəliyini artıq keçirib və sağalıb. Ölkədə peyvəndlənmə faizi də qənaətbəxş hesab ediləcək səviyyədədir. COVID-19-un alt variantı olan EG.5-ə qarşı xüsusi peyvənd növünün hazırlanması və xüsusi peyvəndlənmə prosesinin başlanılması barədə beynəlxalq protokollarda tövsiyələr mövcud deyil. Hər zaman olduğu kimi, COVID-19-un bütün ştammlarına qarşı risk qrupuna daxil olan şəxslər daha diqqətli olmalıdırlar. Risk qrupuna yanaşı və xroniki xəstəlikləri olanlar, peyvənd olunmayan şəxslər daxildir”. Azərbaycanın bəzi qonşularında da vəziyyt yaxşı deyil. Məsələn, Rusiyanın Altay vilayətində COVİD-ə yoluxma artdığına görə 49 məktəbdə karantin məhdudiyyətləri tətbiq olunub, 6 məktəb isə ümumiyyətlə karantinə bağlanıb. ÜST-nin baş direktoru Tedros Gebreyesus fikirləri də bu fonda maraqlıdır: “COVID-19 yox olmayacaq və dünya onun profilaktikası, testi və müalicəsi üçün alətlərə ehtiyac duymaqda davam edəcək”. COVID-19 pandemiyası ilə əlaqədar Azərbaycanda xüsusi karantin rejimi 2020-ci ilin mart ayından etibarən tətbiq edilir. Həmin ilin aprelindən isə ölkədə bir sıra qapanmalarla yanaşı, Azərbaycanın quru sərhədləri də bağlanıb. Hazırda pandemiya ilə bağlı məhdudiyyətlər aradan qaldırılsa da, sərhədlər bağlıdır. Indi virusun yenidən tüğyan etməsi fonunda sərhədlərin bundan sonra da müəyyən müddət bağlı qalmasını dəstəkləyənlərin sayı artır.
Tahir TAĞIYEV
