AMEA-da ayrıca Elm Tarixi İnstitutu yaratmaq hansı “dahinin” qərarı olub?
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının yeni strukturu təsdiq edilib. Nazirlər Kabinetinin “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturunun və işçilərinin say həddinin təsdiq edilməsi haqqında” qərarında 22 elmi müəssisənin adı var. Bu siyahıda Elm Tarixi İnstitutunun adı yer almayıb.
Məlumat üçün bildirək ki, Elm Tarixi İnstitutunun yaradılması barədə qərarı AMEA Rəyasət Heyəti 2014-cü il 27 fevral tarixində verib. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 noyabr 2015-ci il tarixli 363 nömrəli “Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturunun və işçilərinin say həddinin təsdiq edilməsi haqqında” qərarına müvafiq olaraq AMEA-nın strukturunda Elm Tarixi İnstitutu yaradılıb, 25 may 2016-cı il tarixli 8/3 saylı qərarı ilə isə AMEA-nın Elm Tarixi İnstitutunun strukturu təsdiq edilib.
İndi isə, göründüyü kimi, Elm Tarixi İnstitutu ləğv edilib. Doğrudur, bu barədə hələ AMEA-dan rəsmi məlumat verilməyib, amma ortada olan təsdiqlənən siyahıda bu institutun adı yoxdur.
Məlumat üçün bildirək ki, AMEA-nın Elm Tarixi Muzeyi hələ fəaliyyətə başlayarkən müəyyən narazılıqlar vardı. Əsas narazılıq da ondan ibarət idi ki, AMEA-nın A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu olduğu halda Elm Tarixi İnstititu niyə yaranıb. Bu fikirdə olanlar qeyd edirdi ki, bu bir şöbə, yaxud mərkəz kimi Tarix İnstitutunun nəzdində də fəaliyyət göstərə bilərdi.
Ekspertlər hesab edir ki, Elm Tarixi İnstitutunun ləğvi yerində olub. Onlar qeyd edirlər ki, elm ocağında elmin tarixini Tarix İnstitutunda da öyrənmək olardı. Ekspertlərin fikrincə, Tarix İnstitutunun nəzdində ayıca elm tarixi şöbəsi, mərkəzi yaratmaq fürsəti var ikən kiminsə xətrinə ayrıca bir institut təsis etmək AMEA-da səmərəsiz idarəçiliyin əlamətidir.
AMEA-nın Elm Tarixi İnstitutu hansı akademiya prezidentinin dövründə yaradılıb?
Məlumatımıza görə, AMEA-nın Elm Tarixi İnstitutu akademik Akif Əlizadənin AMEA-ya rəhbərliyi dövründə yaradılıb. 2013-cü ildən 2019-cu ilə qədər AMEA-ya rəhbərlik edən A.Əlizadənin dövründə bir sıra “yeniliklər” baş verib.
- “Elm Tarixi İnstitutu nə deməkdir?”
Azərbaycan Gənc Alim, Doktorant və Magistrlər Cəmiyyətinin (AGADMC) sədri, fəlsəfə doktoru İlqar Orucov “Bakı-Xəbər”ə şərhində bildirdi ki, hər zaman AMEA-da baş verən bu kimi “yeniliklərə” qarşı əks fikir bildirib. “Biz hər zaman Elmlər Akademiyasında bir-birini təkrarlayan, eyni zamanda oxşar profilli institutların olmasına etirazımızı bildirmişik. Amma təəssüflər olsun ki, AMEA-da elmə bu cür münasibət ortaya qoyulub. Təbii ki, bu, akademiyanın keçmiş rəhbərliyi dövründə olub. Akademiyanın Rəyasət Heyətinin ştat cədvəli kifayət qədər şişirdilirdi. Eyni zamanda elmə heç bir aidiyyəti olmayan, müxtəlif qurumlarda çalışan və həmin qurumlarda pis nümunələr qoyan, əvvəlki iş yerində neqativ iş üsulu ilə yadda qalan şəxslərin akademiyaya gətirilməsi və onların hökmranlığının elm adamlarının üzərində bərqərar olunması, görünür ki, kimlərəsə sərf edirdi. Açığını deyim, AMEA-nın əvvəlki rəhbərliyinin dövründə, çox təəssüf ki, bu cür hallar yaşanıb. Həmçinin burada vacib məqamlardan biri də ondan ibarətdir ki, akademiyaya sanki bir iaşə müəssisəsi gözü ilə baxıblar. Biz hər zaman bilmişik ki, müəyyən elmi müəssisələr fundamental elmi tədqiqatlarla məşğul olub vəsait qazanmalıdır, onlar dövlət büdcəsinin vəsaitindən asılı olmamalıdırlar, gəirlər əldə etməlidirlər, onların tədqiqatlarının nəticələri iqtisadiyyatda tətbiqini tapmalıdır. Yoxsa görüntü xatirinə tədqiqat aparmaq, ölkəmiz üçün heç bir əhəmiyyət daşımayan, ona dividendlər gətirməyən tədqiqatlar olmamalıdır. Tədqiqatlar həm də praktikada yer almalı olduğu halda bunun əksini görürük. Görün vəziyyət hansı şəkildə idi ki, dövlətimiz məcbur olub elmin idarəedilməsinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etdi. Faktiki olaraq, AMEA-nın strukturları Elm və Təhsil Nazirliyi ilə AMEA arasında bölüşdürüldü. Nəzərə alsaq ki, müxtəlif nazirlik və komitələrin nəzdində, eyni zamanda da elmi-tədqiqat institutları, sahəvi institutlar var. Əslində, bu mənzərə hər yerdə eynidir. Akademiyanın idarə edilməsində əvvəlki yanlış münasibətin acı nəticəsini bu gün də hiss edirik. Dünən nahar vaxtı akademiyanın bağında gəzərkən nə müşahidə etdim? AMEA-nın bağında bu gün də fəaliyyət göstərən bir yeməkxana var. Bu yeməkxana Akif Əlizadənin zamanında fəaliyyətə başlayıb və “akademiyanın prezidentinin çayxanası” kimi ad qazanan bir çayxanadır. Bura elmi müəssisədir, elmi mərkəzdir, Azərbaycanın beyin mərkəzidir. Orada rüsvayçı durum yenə də hökm sürür, amma bunlara “stop” deyən yoxdur. Akademiyanın həyətində gənclərə qəlyan təklif edilir, gəncləri zərərli vərdişlərə cəlb edənlər burada pul qazanırlar. Bu elm adına ləkədir. Bir alim dostim mənə dedi ki, burada elə fantastik qiymətlər qoyublar ki, adam təəccüblənir. Bu pullar kimə gedir? Akademiyanın əvvəlki rəhbərliyinin elmə münasibəti bax, belə olub”.
İ.Orucov vurğuladı ki, AMEA-da bu gün də şahidi olduğumuz neqativ halların əsası Akif Əlizadənin rəhbərliyi dövründə qoyulub. “AMEA-da bir –birini təkrarlayan institutlar var. Elm Tarixi İnstitutu Akif Əlizadənin prezidentliyi dövründə yaranıb. Elm Tarixi İnstitutunun yaradılmasında məqsəd o idi ki, hansısa bir yaxın adamlarını gətirib ora direktor qoyacaqdılar, əlavə ştatlar açıb öz qohum-əqrabalarını ora işə cəlb edəcəkdilər. O institutda fərqli nə ilə məşğul olunurdu? Elm Tarixi İnstitutu nə deməkdir? Tarix İnstitutu var, bu institutda kiçik bir şöbənin görə biləcəyi bir işi görmək üçün instiutut açıblar. Onun işi bir institutun apara biləcəyi iş qədərdir. Bu institutların hər birinin direktorları, direktor müavinləri, elmi katibləri, müxtəlif şöbələri yaradıldı. Bu şöbələr mənasız yerə yaradılıb. Tədqiqat yoxdur, amma kimsə yaxşı oğlandır, yaxşı qızdır deyə gətirib onlara orda vəzifə veriblər. Onları direktor qoyub sonra da öz qohum-əqrabalarının hamısını akademik etdikləri kimi, akademik etsinlər. Mən bir dəfə elmin gələcəyi ilə bağlı düşüncələrimi paylaşmışdım. Orada qeyd edirdim ki, Prezident Administrasiyasının rəhbəri olduğu dövrdə Ramiz Mehdiyevə yaxın adamlar birbaşa gəlib akademik oldular. Özü də çox maraqlıdır ki, onların qohum-əqrabları da akdemiyada təmsil olunurdular. Onlar hansı məktəbi yaradıblar ki, AMEA-nın həqiqi və müxbir üzvləri olublar? Heç bir məktəb yaratmayıblar. Bu, elm adına utancdır. Əsl alimləri qalıb kənarda, bir çoxunu da ölkədən didərgin salıblar. Onları o qədər ağır duruma salıblar və onlardan sanki “müxalifətçi” obrazı yaradıblar, bu alimləri dövlətdən narazı salıblar. Bilərəkdən, elmin belini qırmaq üçün ediblər. AMEA-da 10 minə yaxın əməkdaş vardı. Amma siz araşdırsanız görəcəksiniz ki, bunların nə qədəri “ölü canlar” olub, burada nə qədər qohum-əqrabalarını gətirib yerləşdiriblər”.
İ.Orucov vurğuladı ki, ölkə prezidentinin elmə baxışı, elmdən gözləntiləri çox aydındır, amma baxın görün, AMEA-ya rəhbərlik edənlərin elmə baxışı necə olub. O hesab edir ki, AMEA-nın rəhbərliyində təmsil olunanlar ölkə başçısının elmdən gözləntilərini doğrultmayıblar.
İ.Orucov ümid edir ki, Prezident İlham Əliyevin elmin idarəedilməsinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı fərmanının icrasından sonra, nəhayət, elmi fəaliyyət sferasında bir nizam-intizam müşahidə olunacaq, şəffaflıq yaranacaq, alimlərin normal fəaliyyət göstərməsi üçün şərait yaradılacaq, əsl alimlərin imkanlarından istifadə olunacaq.
Leyla QARAXANLI
