“Namazın tərcümə olunmasını normal qəbul etmirəm”
Uzun müddətdir ki, cəmiyyətimizdə namazın Azərbaycan dilində qılınması məsələsi müzakirə edilir. Müzakirəyə qoşulan insanlar arasında rəy birliyi yoxdur, bir qisim insanlar deyirlər ki, namaz ərəbcə qılınmalıdır, bir qisim insanlar isə əksini söyləyərək namazın Azərbaycan dilində qılınmasının vacib olduğunu deyirlər.
Bu fikirdə olanlar iddia edirlər ki, ölkə dindarlarının çoxu ərəb dilini bilmədiyi üçün duaların mənasını bilmir, sadəcə əzbərləyib deyir, bu da duanın, sözlərin təhrif olunması ilə nəticələnir.
- “Bunu istəyənlər islamın nə olduğunu bilmirlər”
“Namazın Azərbaycan dilində qılınması nə dərəcədə düzgündür, bu mümkündür, yoxsa yox” sualı ətrafında açdığımız müzakirəyə Muğam dəsgah sənətinin dini fəlsəfəsi üzrə araşdırmaçısı Rəhim Müseyibov da qoşulub. AMEA-nın N.Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun və Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun elmi şurasının qərarı ilə kitabları nəşr edilib. “İslam, Muğam və Füzuli”, “Füzuli düşünərkən” və “Muğam həqiqətlər, dini-fəlsəfi baxış” kitablarının müəllifi Rəhim Museyibov “Bakı-Xəbər”ə açıqlamasında bildirdi ki, namazın Azərbaycan dilində qılınması düzgün deyil. O, qeyd etdi ki, bu mövzuya yaxınlaşmaq üçün islamın kamil din olduğunu bilmək mütləqdir. İbadətin beş şərti olduğunu vurğulayan müsahibimiz qeyd etdi ki, bunlar Kəlmeyi-Şəhadət, namaz, oruc, zəkat və həccdir: “Amma bunların içində ən vacibi, fərz olanı, məcburi olanı namazdır. Bu Quranla da təsdiqlənir. Namazda, kamillik İslam dininin ibadətində kamillik nədir? Mən bunu çox fəlsəfi xırdalamışam. Namaz nədir? Namaz sadəcə olaraq, ruhən Allaha doğru yaxınlaşmanın başlanğıcıdır, bünövrəsidir. Namaz hökmdür və bu mütləq qılınmalıdır, istisna yoxdur. Mən namazın sayı, forması və məzmunu barədə fikirlərimiz qeyd etmişəm. Namazın sayı Ənam surəsi 160-la açıqlanır. Peyğəmbərə aiddir. Təfsir var, bildirilir ki, Peyğəmbər merac edəndə ona 50 rükət namaz qılınması deyilib. Amma Peyğəmbər bunu o qədər mükəmməl tətbiq etdi ki, 50 dəfə namaz qılmağın xeyri gündə 5 dəfə namaz qılmağa verildi. Namazın forması məsələsinə də toxunmaq istəyirəm. Namazın forması barədə Quranın Ənam surəsində və hədisdə qeyd edib. Peyğəmbər deyib ki, mənim kimi siz namaz qıla bilməzsiniz, amma qılmağa çalışın”.
Müsahibimizin sözlərinə görə, Ənam surəsində qeyd edilir ki, ilk müsəlman olmaq peyğəmbərə tapşırılıb. Məhəmməd Peyğəmər həm ilk müsəlman, həm də Allahın Rəsulu kimi 5 dəfə namaz qılıb və o hal və hərəkətlər kamil Peyğəmbər, ilk müsəlman kimi mətnə keçib. O, vurğuladı ki, Peyğəmbərdən 250 il sonra Məhəmməd əş-Şəfkani namazın hal və hərəkətlərini mətnə salıb və o mənt bu günə qədər də dəyişilməyib. Namazın məzmununa gəlincə, mütəxəssis qeyd etdi ki, nədir namazın məzmunu, burada insan nə əldə etmək istəyir? “Namaz ruhən Allaha yaxınlaşmağın başlanğıcıdır, ilkin mərhələsidir. Quran ərəb dilində nazil olduğuna görə, Allaha hörmət əlaməti olaraq bizim Peyğəmbərimiz namazı ərəb dilində qılıb. Quranda ayə var: “Rəsul sizlərə ən gözəl nümunədir ey insanlar!”. Əsl müsəlman Peyğəmbərin bütün hal və hərəkətləri, dediyi sözləri bizim üçün nümunədir. Ona görə də namazın ərəb dilində qılınması bir nümunədir. İkinci bir məsələ var ki, ilahi mətnlərdə forma və məzmun bağlılığı, harmoniya, ahəng var...”
Onun sözlərinə görə, Quran ərəbcədən nə qədər mükəmməl tərcümə olunsa da, yenə də orjinl mətnin yerini vermir. İlahi sözün ərəb dilində olmasının özünün bir harmoniya yaratdığını deyən mütəxəssis hesab edir ki, namaz ərəb dilində qılınmalıdır: “Mən ərəb dilini bilmirəm. Namaz və namazın qılınması Quranda 99 dəfə ayələrdə təkrar edilir. Məsələ budur ki, Allahın da 99 adı var. Burada da namaz barədə uyğunluq var. Filoloqlar qeyd edirlər ki, Quranın dili Rəbbin dilidir, bu ərəb dili deyil. Hətta Vasim müəllimin kitabında böyük alimlər deyirlər ki, Rəbbin dili ərəb dilinə zənginlik gətirib. Qurandakı harmoniya, forma məzmun bağlılığı tərcümədə pozulur. Bu pozulanda forma və məzmun bağlılığına ziyan gəlir. Ona görə də, tərcümə namazın qılınmasına, o sözlərə nöqsan gətirir. Böyük alimlər də deyir “biz Quranı tərcümə etmişik, anlayırıq ki, bu səhvdir”. Ona görə də, mənim aləmimdə Quranın tərcüməsi qeyri-ciddi söhbətdir. Məsələn, islamda birləşdirici xüsusiyyətlər var. İslam dini deyir ki, Allahın ipindən yapışıb hamılıqla birləşin.
Əsas məsələ odur ki, Peyğəmbərin çox gözəl bir hədisi var: “İbadət vaxtı ey insanlar, gözəl olun, çünki Allah gözəldir, gözəlliyi də sevər”. Allah gözəlliyi daha çox bəyənir və demək nöqsanlı tərcümə mətni tələb olunan gözəlliyə xələl gətirir. Nəhayət, Azərbaycan dilində qılınan namazlarda bu gözəllik aşağı düşür. O gözəllik ki, Allaha yaxınlıq ki var o aşağı düşür. Namaz tərcümə ediləndə onun qarşısına qoyulan təyinat tamilə orbitindən çıxır. Namazın tərcümə olunmasını normal qəbul etmirəm. Bunu istəyənlər islamın nə olduğunu bilmirlər. Quranın tərcünməsi xeyirli işdir, amma onun ziyanı çoxdur. Çünki çox səhvlər edilir tərcümədə. Füzuli deyir ki, Quran təfsir olunmalıdır. Quran təfsirlə açılar, aydınlaşar. Ümumiyyətlə, şəriətə əl vurmaq olmaz. Əl vurularsa onda islam kamilliyini itirər. Namazın ərəb dilində qılınması islamın birləşdirmək ideyasından irəli gəlir. İslam heç bir mədəniyyəti inkar etmir, onu götürür formasını dəyişib islamın ideyasına uyğunlaşdırır”.
İradə SARIYEVA
