İşğaldan azad edilmiş ərazilərdə aparılan qazıntı işləri burada ermənilərin müharibə cinayətlərinə dair çoxsaylı yeni faktlar üzə çıxarır. Bunun növbəti sübutu Xocavəndin Edilli kəndində daha bir kütləvi məzarlığın aşkarlanmasıdır.
Əşyalarla birlikdə aşkarlanan skeletlərin geyimlərindən hərbçi olduqları bilinir. Bundan başqa, skeletlərin əlləri və ayaqlarının məftil və kəndirlə bağlandığı məlum olub. Qeyd edək ki, bu ilin fevral ayında da Xocavəndin Edilli kəndində kütləvi məzarlıq aşkarlanmışdı. Yeni üzə çıxan faktla bağlı Azərbaycan Hərbi Prokurorluğunda Cinayət Məcəlləsinin 115.4, 120.2.1, 120.2.7 və 120.2.12-ci maddələri ilə cinayət işi başlanaraq istintaq aparılır. Məlumata görə, istintaqla müəyyən edilib ki, Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı Azərbaycan Respublikasının ərazilərində qanunsuz fəaliyyət göstərmiş erməni separatçı rejiminin silahlı hərbi birləşmələri və Ermənistan Respublikasının Silahlı Qüvvələri tərəfindən beynəlxalq humanitar hüquq norma və prinsipləri, o cümlədən “Döyüşən ordularda yaralıların və xəstələrin vəziyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında” 12 avqust 1949-cu il tarixli Cenevrə Konvensiyasının 17-ci maddəsinin tələbləri kobud surətdə pozularaq, 1993-cü ildə milli zəmində Azərbaycan Ordusunun hərbi qulluqçuları olması ehtimal edilən əsir düşmüş 25 şəxs öldürülüb və Xocavənd rayonunun Edilli kəndi ərazisində kütləvi dəfn edilib. Təbii ki, Ermənistanın növbəti belə cinayət əməlləri törətməsinin qarşısını almaq üçün beynəlxalq ictimaiyyət bu müharibə cinayətlərinə adekvat reaksiya verməli, həmin cinayətləri törədənlər məsuliyyətə cəlb edilməlidir.
Bu və digər çoxsaylı faktlar və sübutlar göstərir ki, Ermənistan tərəfindən Birinci Qarabağ müharibəsi dövründə dəhşətli dağıntılarla yanaşı, əsir və girov götürülmüş azərbaycanlılar amansız işgəncələrə məruz qoyulmaqla qətlə yetirilib, daha sonra onların nəşləri kütləvi şəkildə basdırılıb. Xatırladaq ki, Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı itkin düşmüş şəxs kimi qeydiyyata alınan azərbaycanlıların sayı 3890 nəfərdir. Onlardan 3171 nəfəri hərbçi, 719 nəfəri mülki şəxsdir. Mülki şəxslərdən 71 nəfəri yetkinlik yaşına çatmamış uşaq, 267 nəfəri qadındır. İtkin düşmüş şəxs kimi qeydiyyata alınan azərbaycanlıların Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən əsir və girov götürüldüyü də faktlarla sübutunu tapıb. Bundan əlavə, əsir və girov götürülmüş şəxslərin böyük əksəriyyətinin erməni əsirliyində qətlə yetirilməsi, işgəncə və xəstəliklərdən vəfat etməsi, bir hissəsinin isə gizlədilərək Ermənistanda və işğal dövründə Qarabağda ermənilər tərəfindən ağır fiziki işlərdə qul kimi istifadə olunması sübuta yetirilib. İşğal altındakı ərazilər azad edildikdən sonra bu yerlərdə tapılan kütləvi məzarlıqlar əsir və girov götürülmüş şəxslərin yenə beynəlxalq humanitar hüquq normalarının kobud şəkildə pozulması ilə işgəncələr tətbiq edilməklə öldürüldüyünü təsdiqləyir. Belə kütləvi məzarlıqlar Kəlbəcərdə Başlıbeldə, Şuşa ətrafında, Füzulidə, yuxarıda qeyd olunduğu kimi Xocavəndin Edilli kəndi yaxınlığında tapılıb və onların sayının artması gözlənilir. Belə kütləvi məzarlıqlar, əsir və girov götürülmüş şəxslərin hamısı barəsində Ermənistan müvafiq məlumatları Azərbaycana təqdim etməyə borcludur. Amma beynəlxalq humanitar hüquq normalarının Ermənistan tərəfindən pozulması halları indi də davam etdiyindən belə məlumatlar ölkəmizə təqdim edilmir. Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı əsir və girov götürülmüş, itkin düşmüş şəxslər barəsində məlumatların hələ də Ermənistan tərəfindən Azərbaycana təqdim edilməməsi bunun faktiki təsdiqidir. İtkin düşmüş şəxslər barədə məlumatların gizlədilməsi Ermənistan tərəfindən beynəlxalq humanitar hüquq normalarının pozulmasının faktiki təzahürüdür. “Müharibə qurbanlarının müdafiəsi haqqında” 1949-cu il 12 avqust tarixli Cenevrə Konvensiyalarının I Əlavə Protokoluna əsasən, münaqişə tərəfləri qarşı tərəfin itkin elan etdiyi şəxsləri axtarmağa yardım etmək öhdəliyini daşıyır. Bundan əlavə, 2002-ci ildə BMT İnsan Hüquqları Komissiyasının qəbul etdiyi müvafiq qətnamədə silahlı münaqişə zamanı qarşı tərəfin itkin düşmüş şəxslərinin axtarışında iştirak etməsi öhdəlik olaraq qeyd olunur. Ermənistan isə hələ də bu öhdəliklərindən imtina edir. 1949-cu il IV Cenevrə Konvensiyası bəyan edir ki, münaqişənin qarşı tərəfi silahlı münaqişə zəminində şəxslərin öz ailə üzvlərini axtarması barəsindəki sorğusu cavablandırmalıdır. Bununla da sözügedən Konvensiya ailə üzvlərinin öz yaxınlarının taleyi barəsində məlumat almaq hüququnu bilavasitə tanıyır. Bu hüquq, eyni zamanda, Avropa Şurasının Parlament Assambleyasının bir sıra tövsiyələrində də öz əksini tapır. Lakin bütün bunlar da Ermənistan tərəfindən görməzdən gəlinir. BMT Baş Assambleyasının 1974-cü il 6 noyabr tarixli qətnaməsində münaqişə tərəflərinə itkin düşmüş şəxslər barəsində məlumatların qarşılıqlı olaraq verilməsi tövsiyə olunub. Eləcə də yenə BMT Baş Assambleyasının 2006-cı ildə qəbul etdiyi “Bütün şəxslərin zorakı itkin düşmələrdən müdafiəsi haqqında” Beynəlxalq Konvensiyada istər mülki, istərsə də hərbi mükəlləfiyyətli şəxslərin zorla yoxa çıxarılması beynəlxalq humanitar hüququn kobud pozuntularından biri kimi təsbit edilib. Ermənistan bu normaları da kobud şəkildə pozub və pozmaqda davam edir.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)
