İri ticarət obyektlərinin icbari sığortası yenidən gündəmdə…

Dekabrın 10-da Bakı şəhəri, Binəqədi rayonu ərazisində yerləşən "EuroHome" tikinti materialları bazarında yanğın hadisəsi baş verib. Yanğın nəticəsində bir çox sahibkar zərər çəkib. Belə ki, satdıqları məhsulların yanması ilə onlara ciddi şəkildə maddi ziyan dəyib. Digər yanğınlardan da göründüyü kimi, bu dəfə də sahibkarlar sığorta məsələsinə laqeyd yanaşıblar.

Artıq neçənci yanğın hadisəsidir ki, əmlakı yanan sahibkarlar maddi və mənəvi ziyanla üz-üzə qalırlar. Bunun da səbəbi onların dükanlarını və həmin obyektdə olan məhsulları sığorta etdirməməsidir. Belə bir fikir var ki, sahibkarlar bu sığorta pulunu ödəməmək üçün dükanı sığorta etdirməkdən yayınırlar. Bədbəxt hadisə baş verən zaman isə köməksiz vəziyyətdə qalırlar. Bu səbəbdən də iri ticarət mərkəzlərinin, obyektlərinin məcburi şəkildə sığortalanması təklif olunur. Ekspertlərin fikrincə, dükanlar icbari şəkildə sığorta olunarsa, sahibkarlar hər hansı bir zərərlə üzləşsə belə, çətin vəziyyətdə qalmayacaqlar. Çünki onlara dəymiş zərər sığorta şirkəti tərəfindən ödəniləcək.

• “Bu istiqamətdə əsaslı addımlar atılmasına ehtiyac var"

Məsələ ilə bağlı fikir bildirən sığorta eksperti Xəyal Məmmədxanlı təəssüf hissilə bildirdi ki, ildə bir neçə dəfə baş verən belə hadisələrdən sonra sığorta məsələsi aktuallaşır. Yanğın söndürüldükdən sonra sanki bu söhbətlər də sönür. Amma nəzərə alınmalıdır ki, 2011-ci ildə Azərbaycanda icbari sığorta ilə bağlı qanun qəbul olunub. Bu qanuna görə, həm hüquqi şəxslər, həm də sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin, vətəndaşların mənzilləri, tikililəri, obyektləri sığortaya cəlb olunmalıdır  Azərbaycanda təbii ki, daşınmaz əmlakın sığortası məcburidir, istər hüquqi, istərsə də fiziki şəxslər üçün fərqi yoxdur. Amma yanğın daşınmaz əmlakın özünü əhatə edir: binanın konstruksiyaları, daşıyıcı divarları, qapı-pəncərələri və onun içərisindəki sair əmlak, yəni daşınmaz mal-materiallar icbari sığortanın predmeti deyil. Yəni onlar icbari sığorta ilə sığortalanmırlar: “Buna görə də vətəndaşların, mağaza işlədən sahibkarların özləri könüllü qaydada sığortalaya bilərlər. Sözügedən yerdə daşınmaz əmlakın sığortasının olub-olmaması ilə bağlı məlumatım yoxdur. Əgər sığorta olubsa da, ümid edirəm ki, həmin əmlak tam real bazar dəyərinə sığortalanıb. Bizim araşdırmalarımız və müşahidələrimiz onu göstərir ki, Azərbaycanda hüquqi şəxslərə və yaxud sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərə məxsus olan obyektlər, mağazalar öz real bazar dəyərlərindən qat-qat aşağı qiymətə sığortalanırlar. Tutaq ki, bunun qiyməti 20 milyon manatdırsa, bunun üçün vətəndaş tutaq ki, 40 min manat sığorta haqqı ödəməlidirsə, sığorta şirkətinə deyir ki, mənim bunun üçün 40 min ödəməyə imkanım yoxdur, mən bunun üçün 4 min manat ödəyəcəm, sən də buna görə mənə sığorta et. Bununla da, təbii ki, işə tərsinə yanaşırlar, 20 milyonluq obyekt də 4 min manat müqabilində 2 milyon manata sığortalanır. Dolayısı ilə sabah hər hansı bir hadisə baş verəndə iş adamı və yaxud sahibkar sığortadan çox güclü ödəniş ala bilmir. Gələk işin ikinci tərəfinə, ən yaxşı halda düşünürəm ki, "EuroHome"un heç olmasa özünün daşınmaz əmlakının sığortası var. Əgər bu sığorta varsa, müqaviləyə baxmaq lazımdır və sığorta məbləği nədirsə, həmin o sığorta məbləği hüdudunda ödəniş həyata keçirilməlidir. Oradakı sahibkarların, mağaza sahiblərinin, ticarətçilərin əmlakından söhbət gedirsə, bunların sığortalanması mövcud şəraitdə qeyri-mümkün görünür. Düzdür, tam rəyim bu deyil, ola bilsin ki, orada hər şey qanuni və rəsmi sənədlərlə işləyir. Amma bundan əvvəl də müxtəlif ticarət mərkəzləri və bazarlarda baş verən yanğınların araşdırılması icarədarlara məxsus olan mal-material, əmlak, əmtəə, hər nə varsa, onların heç birinin rəsmi qeydiyyatı və rəsmi hesabatının olmadığı üzə çıxdı”.

Həmsöhbətimiz onu da vurğuladı ki, əksər hallarda mədaxillər kassaya vurulmur və yaxud giriş-çıxış qaimələri olmur. Bu da sığorta üçün çox ciddi problemlər yaradır. Çünki bunun sığortalanması üçün sığorta şirkəti bununla bağlı onlardan qeydləri istəyəcək: “Yəni bu da söz ilə olunan bir şey deyil. Sahibkar hansı dəyərdə və nə qədər mal gətirməsi, Azərbaycanda müəyyən qiymətə ona başa gəlməsi ilə bağlı sənədlər ortaya qoymalıdır. Sahibkarların əksəriyyəti nə “Sədərək”də, nə “Binə”də belə rəsmi sənədlər təqdim edə bilmirlər. Təqdim edə bilmədikləri üçün də sığorta şirkətindən sığortalanmağı istəsələr də, həmin o əmlakı, mal-materialları sığortalıya bilmirlər. Söhbət daşınar əmlakdan gedir. Amma binanın özünün texniki sənədi, çıxarışı varsa, onun üçün heç bir problem və maneə yoxdur. Amma, dediyim kimi, o yalnız binanın özünə şamil edilir. Onun içərisindəki əmlaka, mal-materiala şamil edilmir.

Onu da qeyd edim ki, oranın sığortası olmalı halda yoxdursa, olmayıbsa, təbii ki, buna görə də ilk məsuliyyəti sahibkar daşıyır. İnzibati Xətalar Məcəlləsində sığortanın bağlanmamasına görə həm hüquqi, həm də fiziki şəxsi cərimə gözləyir. İkincisi, əgər Fövqəladə Hallar Nazirliyi onun sığorta olunmadığını bilə-bilə onun sığortalanmasını tələb etməyibsə, təbii ki, Fövqəladə Hallar Nazirliyi də buna görə məsuliyyət daşımalıdır və daşıyır. Amma, hər bir halda, ilk növbədə həm özü, həm də icarədarlar qarşısında sahibkar məsuliyyət daşımalıdır”.

Ekspert qeyd etdi ki, "Diqlas" və bu kimi digər hadisələrdə sahibkarlara dövlət büdcəsi, yaxud da hansısa fond tərəfindən kompensasiya ödənilməməlidir: “Bizim əldə etdiyimiz məlumatlara əsasən, əksər hallarda bu şəxslərdən sığorta adı ilə də pul alınır. Lakin bu hansı sığorta puludur, təbii ki, bunu da bilmirik. Düşünürəm ki, artıq bu istiqamətdə əsaslı addımlar atılmalıdır ki, cari ilin martında "Diqlas" ticarət mərkəzində olan yanğın təkrarlanmasın. Əks halda, yenə də kompensasiya, yardım umacaqlar, deyəcəklər ki, mallarımız yanıb, kömək etsinlər. Mən bunun əleyhinəyəm. Çünki hər bir belə hadisədə Prezident fondundan, yaxud da dövlət büdcəsindən vəsait ayrılsa, bu şəxsləri bir ətalət bürüyəcək və düşünəcəklər ki, bənzər hadisə onların da başına gəlsə, kompensasiya ödəniləcək. Belədə onlar əmlaklarına və özlərinə görə məsuliyyəti dərk etməyəcəklər".

Günel CƏLİLOVA