Doktoranturaya qəbul qaydaları sadələşdirilir - gələcək alimlər hansı artıq problemlərdən qurtulur...

Azərbaycanda ali məktəblərin doktorantura, aspirantura kimi pillələrinə qəbul qaydalarının bir qədər sərt olması magistraturanı bitirən gənclərin bu sahəyə meylinin qarşısını alırdı. Gələcək alimlər bu pilləni uğurla adlamalıdırlar ki, elmi fəaliyyətlə məşğul olsunlar, amma buradakı bəzi qaydalar onların heç də hamısının bu istiqaməti seçməsinə şərait yaratmırdı.

Yayılan rəsmi məlumatlara görə, doktoranturaya qəbul qaydalarında dəyişiklik edilib. Onu da qeyd edək ki, indiyə qədər əksər mütəxəssis doktoranturaya qəbul qaydalarının yumşaldılmasının tərəfdarı olaraq çıxış edib.

Məlumatlara görə, Nazirlər Kabineti “Doktoranturaların yaradılması və doktoranturaya qəbul Qaydaları”nda etdiyi dəyişiklik nəticəsində fəlsəfə doktoru proqramı üzrə doktoranturaya ali təhsil pilləsinin magistratura səviyyəsini bitirən (magistr dissertasiyasını müdafiə edən), yaxud təhsili ona bərabər tutulan (tibbi təhsildə həkim-mütəxəssis) Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları müsabiqə əsasında qəbul olunurlar. Doktoranturaya qəbul olunmaq istəyənlər xarici dildən (rus dili istisna olmaqla, seçim sərbəst və ya ixtisasa uyğun olmalıdır), fəlsəfədən və ixtisas fənnindən ali təhsil pilləsinin magistratura səviyyəsi üçün qüvvədə olan tədris proqramları həcmində qəbul imtahanları verirlər. Xarici dildən imtahanda iştirak etməyənlər fəlsəfə üzrə imtahana, fəlsəfə üzrə imtahanda iştirak etməyənlər isə ixtisas fənnindən imtahana buraxılmırlar.

Xarici dil üzrə imtahan Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi (bundan sonra – DİM) tərəfindən keçirilir. Xarici dil üzrə imtahanın məzmunu, vaxtı, imtahan nəticələrinin qiymətləndirilməsi qaydası və keçid balı AMEA və nazirliklə razılaşdırılmaqla, DİM tərəfindən müəyyənləşdirilir.

Xarici dildən imtahanda keçid balını toplayan şəxslər fəlsəfədən imtahana buraxılırlar. Xarici dil üzrə qüvvədə olan beynəlxalq dil sertifikatına (IELTS, TOEFL, TestDaF, DELF, DALF) malik olanlar xarici dil üzrə qəbul imtahanından azad olunurlar.

Beynəlxalq dil sertifikatının imtahan nəticələrinin keçid balına ekvivalentliyi AMEA və nazirliklə razılaşdırılmaqla, DİM tərəfindən müəyyənləşdirilir. Fəlsəfə fənni üzrə imtahan doktoranturaya qəbulu həyata keçirən ali təhsil müəssisəsi, elmi müəssisə və təşkilatların tabe olduqları müvafiq qurumlar tərəfindən müəyyən olunmuş ali təhsil müəssisəsi, elmi müəssisə və təşkilatlarda həyata keçirilir. İmtahanın nəticəsi “məqbul” və ya “qeyri-məqbul”la qiymətləndirilir. İmtahanın məzmunu (proqramı) AMEA və nazirlik tərəfindən birgə müəyyənləşdirilir.

İxtisas fənnindən qəbul imtahanını doktoranturanın fəaliyyət göstərdiyi ali təhsil müəssisəsinin, elmi müəssisə və təşkilatın rəhbəri tərəfindən yaradılan komissiya həyata keçirir və imtahana yalnız fəlsəfə fənnindən “məqbul” alan şəxslər buraxılırlar. Komissiyanın tərkibində müvafiq ixtisas üzrə ən azı iki elmlər doktoru və ya professor olmalıdır. Nəzərdə tutulan elmi rəhbərlər də komissiyanın üzvü ola bilərlər. Komissiyanın sədri ali təhsil müəssisəsinin, elmi müəssisə və təşkilatın rəhbəri, yaxud elmi işlər üzrə müavini təyin edilir. Bəzi ixtisaslar üzrə elmlər doktorları və professorlar olmadıqda, müvafiq olaraq komissiyanın tərkibinə fəlsəfə doktorları (elmlər namizədləri) və dosentlər daxil edilir.

Ali təhsil müəssisələrində, elmi müəssisə və təşkilatlarda yaradılmış qəbul komissiyaları imtahanların nəticələri əsasında müvafiq qərar qəbul edirlər. Qərar barədə məlumat şəxsin ərizəsində göstərdiyi ünvana və ya elektron poçt ünvanına göndərilir. Komissiyanın qərarından razı olmayan şəxslər qərar qəbul edildikdən və bu barədə məlumat aldıqdan sonra 3 (üç) iş günü müddətində ali təhsil müəssisəsinin, elmi müəssisə və təşkilatın rəhbərinə apelyasiya ərizəsi ilə müraciət edə bilər. Müəssisə rəhbəri 5 (beş) iş günü müddətində müraciətə baxmalı və əsaslandırılmış qərar qəbul etməlidir. Qərardan inzibati qaydada və (və ya) məhkəməyə şikayət edilə bilər.

Dissertantlıq yolu ilə “Fəlsəfə doktoru” elmi dərəcəsi almaq hüququna ali təhsil pilləsinin magistratura səviyyəsini bitirən (magistr dissertasiyasını müdafiə edən), yaxud təhsili ona bərabər tutulan (tibbi təhsildə həkim-mütəxəssis), müvafiq tədqiqat sahəsində müəyyən müvəffəqiyyətləri olan və əsas iş yeri ali təhsil müəssisəsi, elmi müəssisə və təşkilat olan elmi və elmi-pedaqoji kadrlar malikdirlər. “Elmlər doktoru” elmi dərəcəsi almaq hüququna “Fəlsəfə doktoru” (elmlər namizədi) elmi dərəcəsi olan və əsas iş yeri ali təhsil müəssisəsi, elmi müəssisə və təşkilat olan elmi və elmi-pedaqoji kadrlar malikdirlər.

Dissertantlıq yolu ilə “Fəlsəfə doktoru” elmi dərəcəsi almaq istəyən şəxslər xarici dildən (rus dili istisna olmaqla, seçim sərbəst və ya ixtisasa uyğun olmalıdır) bu Qaydaların 3.10-1-ci bəndində göstərilən qaydada keçirilən qəbul imtahanı verirlər.

“Fəlsəfə doktoru” elmi dərəcəsi üzrə dissertantlıq yolu ilə təhsil alan şəxslər müəyyən olunmuş qaydada ixtisas fənnindən və xarici dildən, həmçinin, ixtisas uyğunluğu nəzərə alınmaqla, digər fəndən də fəlsəfə doktoru imtahanları verirlər.

• “Əsas məsələ odur ki, doktoranturaya qəbul prosesində şəffaflıq, obyektivlik olsun”     

Məsələyə münasibət bildirən Gənc Alim, Aspirant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri, Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şuranın məsul katibi, fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru İlqar Orucovun sözlərinə görə, “Doktoranturaların yaradılması və doktoranturaya qəbul Qaydaları”nda edilən dəyişiklik əsasən fəlsəfə doktoru hazırlığı ilə bağlıdır. “Əvvəlki qaydalar belə idi ki, fəlsəfə doktoru proqramı üzrə doktoranturaya qəbul olanlar, ilk növbədə, magistratura pilləsini bitirməliydi, yaxud ona bərabər tutulan pilləni bitirməliydi. Bu, əvvəlki beşillik ali təhsil üzrə magistraturaya qədər təhsil almış şəxslərə şamil olunur. Bundan əvvəlki qaydalara görə, bu prosesdə müsabiqə əsasında Azərbaycan vətəndaşları iştirak edə bilərdilər. Yəni doktoranturaya sənədlər bu şəkildə qəbul olunurdu. Amma indiki dəyişikliyə görə, magistr dissertasiyasını müdafiə edən vətəndaşlar müsabiqə üzrə fəlsəfə doktoru proqramı üzrə prosesə qatılacaqlar və tibbi təhsildə isə həkim mütəxəssis magistr dissertasiyasını müdafiə edənlərə bərabər tutulacaq. Yeni qaydalara görə, doktoranturaya qəbul olunmaq istəyənlər rus dili istisna olmaqla, xarici dillərdən ixtisasına uyğun olaraq sərbəst seçim edərək, o cümlədən, fəlsəfədən və ixtisas fənnindən imtahan verməlidirlər. Amma burada baş verən dəyişikliklərdən biri ondan ibarətdir ki, xarici dil imtahanında iştirak etməyənlər fəlsəfə imtahanına buraxılmayacaqlar, fəlsəfə üzrə imtahanda iştirak etməyənlər isə ixtisas fənnindən imtahana buraxılmayacaqlar. Yeni qaydalara əsasən, eyni zamanda, xarici dil üzrə imtahanı Dövlət İmtahan Mərkəzi həyata keçirəcək, amma həm keçid balı, həm də imtahanın nəticələrinin qiymətləndirilməsi qaydası, onun məzmunu Təhsil Nazirliyi və Milli Elmlər Akademiyası tərəfindən qiymətləndiriləcək. Yəni nəticələri DİM hər iki qurumla razılaşdıracaq. Xarici dil üzrə keçid balını toplayanlar imtahana buraxılacaq. Burada bir məsələ ondan ibarətdir ki, yeni qaydalara görə, xarici dil üzrə qüvvədə olan xarici dil sertifkatlarına malik olan namizədlər xarici dil imtahanından azad olunacaqlar. Düşünürəm ki, bu çox vacib bir məqamdır. Çünki beynəlxalq dil sertifikatları artıq həmin şəxsin xarici dili mənimsəməsinin səviyyəsini göstərən faktordur və əlbəttə, bu mütləq nəzərə alınmalı idi”.

İ.Orucov onu qeyd etdi ki, dəyişikliyə görə, fəlsəfə imtatahanından “məqbul” alan şəxslər imtahana buraxılacaq, bundan sonrakı proses ixtisas-fənn imtahanı ilə bağlıdır. “Bu prosesi də aidiyyəti müəssisə tərəfindən yaradılan komissiya yerinə yetirəcək. Əslində, qəbul mərhələlərində elə də ciddi bir dəyişiklik yoxdur. Əvvəllər də proses analoji qayda ilə həyata keçirilirdi. İddiaçı hansı müəssisənin doktorantura pilləsinə qəbul olunmaq istəyirdisə, həmin müəssisədə formalaşmış komissiya ondan imtahan götürürdü, bu, yeni qaydalarda da belə olacaq. Hesab edirəm ki, doktorantura pilləsinə qəbul o şəkildə olsun ki, gənclərin ona əli çatsın. Əsas məsələ odur ki, doktoranturaya qəbul prosesində şəffaflıq, obyektivlik olsun, ən vacibi budur. Bilirsiniz ki, elmi kadrların hazırlığı məsələsi, eyni zamanda, dissertantura yolu ilə də həyata keçirilir. Hər iki istiqamətdə qəbul prosesində şəffaflığın olması çox önəmlidir. Biz gələcək üçün elmi kadrları seçərkən, şəffaflığı təmin etməliyik. Məsələ bundadır. İnanıram ki, xarici dil imtahanını DİM  həyata keçirəcək və burada şəffaflıq təmin olunacaq. Amma digər mərhələlərdə də bu şəffaflıq təmin edilməlidir. Bu çox ciddi məsələdir və buna heç vaxt birmənalı münasibət olmayıb. Hesab edirlər ki, imtahanın digər mərhələləri də DİM-ə verilməlidir. Bu bir tərəfdən yaxşı olsa da, digər tərəfdən elmlə məşğul olan mütəxəssisi yalnız test imtahanından keçirmək düzgün deyil. Amma hesab edirəm ki, bu imtahanların monitorinqi çox ciddi aparılmalıdır. Həm fəlsəfə, həm də ixtisas imtahanının monitorinqinə çox ciddi fikir verilməlidir” - deyə İ.Orucov vurğuladı.

İradə SARIYEVA