Akademiya rəhbərliyindən ali məktəb dərsliklərinin səviyyəsi barədə kəskin irad...

Azərbaycan dövlət müstəqilliyi əldə etdikdən sonra orta və ali məktəb dərsliklərinin yenidən hazırlanması zərurəti meydana çıxdı. Bildiyimiz kimi, ali məktəblərdə tədris edilən dərsliklərin bir çoxu yenidən yazılmağa başladı. Xüsusən də humanitar və ictimai elmlər sahəsində müasir tələblərə uyğun ali məktəb dərslikləri meydana çıxmağa başladı. Lakin aparılan araşdırmalar, ayrı-ayrı alimlərin qənaətləri onu deməyə imkan verir ki, ali məktəb dərsliklərinin məzmun və keyfiyyəti heç də ürəkaçan deyil.

Son dövrlər “filankəs gözəl alimdir, onun yazdığı dərslik tədris edilməlidir” fikri ilə tez-tez rastlaşırıq, ancaq araşdıranda görürük ki, o alimin yazdığı dərsliyin heç bir effekti, əhəmiyyəti yoxur.

Ali məktəblərdə dərsliklərin səviyyəsinin qənaətbəxş olmadığını Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) vitse-prezidenti, Milli Məclisin Elm və təhsil komitəsinin sədri, akademik  İsa Həbibbəyli də dilə gətirib. İ.Həbibbəyli qeyd edib ki, Azərbaycanda ali məktəb dərsliklərində problemlər var. Xüsusən təbiət elmləri, riyaziyyat sahəsində tərcümə edilmiş, köhnəlmiş ədəbiyyatlardan istifadə olunur. Onun sözlərinə görə, orta məktəb dərsliklərinin hazırlanması ilə bağlı mühüm nailiyyətlər əldə edilib: “Bu il ilk dəfə olaraq, 1-ci sinif şagirdləri üçün “Riyaziyyat” dərsliyi iki hissədən ibarət kitab formasında çap edilib. Bu, bizim dərsliklərin çəkisinin yüngülləşdirilməsi üçün apardığımız müzakirələrin konkret nəticəsidir. Amma ali məktəb dərsliklərində problemlər var”.

Ali məktəblərin bakalavriat səviyyəsi üçün müəyyən dərsliklər olsa da, magistratura səviyyəsi üzrə dərsliklərin hazırlanması prosesi çox ləng gedir” - deyə bildirən İ.Həbibbəyli, həmçinin, deyib ki, bəzən magistraturada bakalavriat səviyyəsi üçün olan dərsliklərdən istifadə edilir: “Magistratura üçün proqramlar bakalavriat səviyyəsi üzrə olan proqramlardan fərqlənmir, bu proqramlar bir-birindən xeyli fərqləndirilməlidir. Magistratura üçün dərsliklərin hazırlanması prioritet olmalıdır”.

• “...Rusiya dərsliklərindən tərcümə olunur və hansısa müəlliflər plagiatlıq edərək...”

Məsələyə münasibət bildirən Gənc Alim, Aspirant və Magistrlər Cəmiyyətinin sədri, Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şuranın üzvü, fizika-riyaziyyat üzrə fəlsəfə doktoru İlqar Orucov “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, illərdir Azərbaycanda ali məktəblərdə tədris edilən dərsliklərdə mövcud olan nöqsanlar gündəmə gətirilir və o özü də dəfələrlə bu barədə fikir bildirib. “Bəli, bu gün ali məktəb dərslikləri ilə bağlı çox ciddi problemlər var. Bütövlükdə, ali məktəblərdə tədris edilən dərsliklər kifayət qədər köhnəlib, eyni zamanda, proqramlarda çoxlu nöqsan var. Elə dərsliklər var ki, onlar, ümumiyyətlə, tədrisə yararlı deyil. Xüsusən də elmdə, təhsildə tərəqqinin geniş vüsət aldığı bir dövrdə, əlbəttə ki, köhnə dərsliklərdən istifadə etmək düzgün deyil. Hər dövrün öz çağırışı var. Söhbət ondan getmir ki, Sovet dövründə yazılmış dərsliklər keyfiyyətsiz idi. Əksinə, onlar o dövr üçün çox mükəmməl dərsliklər idi, lakin onlar indiki dövrün çağırışlarına cavab vermir. Əvvəla ona görə görə ki, zaman və zamanın çağırışları dəyişir. Bizim bugünkü əmək bazarı üçün hazırladığımız kadrlara, ali məktəblərin məzunlarına qoyulan tələb 5-10, 20 il bundan əvvəlki tələblərlə eyni deyil. Fikirləşirəm ki, bu istiqamətdə çox ciddi işlər görülməlidir. Dərsliklərin bir çoxu plagiatdır. Bunlar daha çox Rusiya dərsliklərindən tərcümə olunur və hansısa müəlliflər plagiatlıq edərək o dərslikləri öz adlarına nəşr etdirirlər. Bu çox ciddi faktlardır. Orta məktəb dərslikləri ilə bağlı məsələ hər zaman gündəmə gəlir. Çünki hər ailədə heç olmasa bir ali təhsilli adam olduğu üçün, bu dərsliklərdə olan nöqsanlar dilə gətirilir. Ancaq ali təhsil müəssisələrində istifadə olunan dərsliklərlə əlaqədar isə yalnız mütəxəssislər rəy bildirə bilirlər. Tutaq ki, hər hansı bir valideyn Texniki Universitetdə oxuyan övladının dərsliyinə baxarkən onsuz da orada olanları başa düşməyəcək, bu dərsliyin tələblərə cavab verib-vermədiyini bilməyəcək. Bu sahə çox vaxt diqqətdən kənarda qalır və elə də çox tənqid olunmur. Ancaq hesab edirəm ki, hər bir ali təhsil müəssisəsi tələbələrin çox mükəmməl dərsliklərlə təmin olunmasında maraqlı olmaldır. Bu baxımdan, fikrimcə, dərsliklərdəki nöqsanların məsuliyyəti ali təhsil müəssisələrinin üzərinə düşür. Bu işə bilavasitə cavabdeh olan ali məktəb rəhbərləridirlər. Ona görə ki, universitetlər hüquqi publik şəxs statusunda fəaliyyət göstərirlər, muxtariyyəti var, dərsliklərdə, eləcə də digər məsələlərdə müstəqildirlər. Eyni zamanda, tutaq ki, Təhsil Nazirliyi onların sərbəstliyinə mane ola bilmir, bir çox halda tövsiyə xarakterli fikirlər bildirir. Düşünürəm ki, ali məktəblərimizdə tədris edilən dərsliklərin keyfiyyətsiz olması bilavasitə ali məktəblərin özünün verdiyi təhsilin keyfiyyətinin aşağı olduğunu göstərir. Universitetlər arasında rəqabət çox olsa, onlar başa düşsələr ki, yetişdirdikləri mütəxəssislər sabah əmək bazarında yer tuta bilmir və ona müraciət az olacaq, əlbəttə, öz məsuliyyətlərini dərk edəcəklər. Bu halda universitetlər həm reytinqlərini qaldırmağa, həm peşəkar kadr hazırlığına diqqət yetirəcəklər. Kadr hazırlığı məsələsi birbaşa dərsliklərdən keçir”.

İ.Orucov hesab edir ki, Azərbaycan ali təhsil müəssisələrində çox ciddi qüsur və çatışmazlıqlar var. Onun sözlərinə görə, biz dünyanın ali təhsilinə inteqrasiyadan danışırıq, amma öz ali təhsilimiz nə qədər geridə qalır. O bildirdi ki, dünyanın nüfuzlu ali məktəbləri qədim tarixlərinə görə reytinq qazanmayıblar, onların tarixi qədim olduğu qədər buradakı alimlər də peşəkardır, dünyada qəbul edilən alimlərdir. “Bu ali məktəblərin dərsliklərində bizdəki kimi nöqsanlar olmur. Hesab edirəm ki, Azərbaycan universitetlərində tədris olunan dərsliklərin keyfiyyətsizliyinin, səviyəsinin aşağı olmasının məsuliyyəti ali məktəb rəhbərlərinin, aidiyyatı kafedraların üzərinə düşür. Ola bisin, rektor bütün kafedraların işinə nəzarəti həyata keçirə bilməz, amma kafedra müdirləri dərsliklərə birbaşa cavabdeh olmalıdırlar. Nösqanlı, keyfiyyətsiz dərsliyin tədris edilməsi tələbənin vaxtının boş yerə alınmasıdır. Bu səbəbdən, tələbənin mənimsədikləri sabah əmək bazarı üçün gərək olmur. Cəmiyyətdə haqlı bir fikir var ki, bizim ali təhsil müəssisələrinin verdiyi diplomlar insanların ali təhsil almaqları haqqında bir qəbzə çevrilib. Görün, cəmiyyətin bu ittihamı nə qədər sərtdir və əsassız da deyil. Dərsliklərlə bağlı çox ciddi işlər görülməlidir”.

İ.Orucov qeyd edir ki, ali məktəblərin çoxu ödənişli təhsil göstərir və tələbələrin ödənişindən çox ciddi vəsait əldə edirlər. Onun sözlərinə görə, bu vəsaitlərin səmərəli idarə olunması özü şübhəli görünür. Bu məqamın özünü dərsliklərin nəşrində daha çox göstərdiyini deyən İ.Orucov hesab edir ki, ali məktəblər plagiat, köhnə dərslikləri nəşr edib tələbələrə təqdim etmək əvəzinə, yeni məzmunlu dərsliklər yazmalıdırlar. Onun sözlərinə görə, ümumiyyətlə, ali məktəblərdə alternativ dərsliklər də yoxdur, bu da tələbələri çaş-baş salır. “Texniki elmlər sahəsində mövcud olan dərsliklərdə də ciddi nöqsanların olması faktdır. Bizm ali məktəblərin, ümumiyyətlə, təcrübə poliqonları yoxdur. Bu da olduqca vacibdir. Ali məktəblərin texnoparkları olmalıdır. Çünki tələbə yalnız nəzəri biliklərlə kifayətlənməməlidir, eyni zamanda, ali təhsil müəssisələri təkcə nəzəri biliklər verməklə işini bitmiş saymamalı, əslində, elmlə təcrübəni bir araya gətirməlidirlər. Tələbə təhsil aldığı müddətdə, eyni zamanda, həmin müəssisələrdə təcrübə qazanmalıdır. Vaxtilə Azərbaycanda çoxlu böyük zavod, istehsalat müəssisələri vardı və tələbələrin əksəriyyəti burada istehsalat təcrübəsi keçirdi. Amma indi bu təcrübə müəssisələri yoxdur” - deyə İ.Orucov vurğuladı.

İradə SARIYEVA