Azərbaycanda avtomobil parkının yenilənməsi son dövrlərdə hökumətin xüsusi diqqət mərkəzində yer alan əsas məqamlardan birinə çevrilib. Artıq bu fonda bəllidir ki, cari il martın 29-da Nazirlər Kabineti Azərbaycana gətirilən avtomobillərə dair yeni qərar çıxarıb.
Bu qərara görə, istehsal tarixi 10 ili keçən minik avtomobillərinin ölkəyə gətirilməsi məhdudlaşdırılıb. Hökumət bu qərarın insanların sağlamlığı və ətraf mühitin qorunmasının yaxşılaşdırılmasını hədəflədiyini bildirir.
Azərbaycanda avtoparkın yaşlanmasını illərdir ekspertlər gilə gətirir. Rəsmi rəqəmlərə görə, indi ölkədə 1 milyon 300 mindən çox minik avtomobili var. Onlardan cəmi 2 faizinin yaşı iki ildən azdır. Minik avtomobillərinin daha üç faizinin yaşı 2-5 il arasındadır. Deməli, ölkədə avtomobil parkının cəmi 5 faizə yaxınının yaşı 5 ildən azdır. Beş-on il arası yaşı olan avtomobillərsə ölkədəki bütün avtomobillərin 11.9 faizi qədərdir. Bu nəticə çıxır ki, Azərbaycandakı avtomobillərin təxminən 83 faizinin yaşı 10 ili aşıb. Daxili İşlər Nazirliyinin Baş Dövlət Yol Polisi İdarəsinin şöbə rəisi Elvin Hüseynzadə bildirir ki, Azərbaycandakı nəqliyyat vasitələrinin 60 faizinin istismar müddəti 20 ildən çoxdur. Azərbaycanda avtoparkın köhnəlmə trendi 2015-ci ildən bəri sürətlənməyə başlayıb. 2015-ci il devalvasiyalarından sonra milli valyutanın dəyər itirməsi, xərclərin çoxalması və yığımların azalması, avtomobil idxalının baha başa gəlməsi və sair faktorlar Azərbaycanda yeni avtomobil sayının artmasını əngəlləyib. Belə bir vaxtda Milli Məclisin bir neçə komitəsinin birgə iclasında “İstehsalat və məişət tullantıları haqqında” qanuna təklif edilən dəyişikliklər müzakirəyə çıxarılıb. Dəyişikliklərdə nəqliyyat vasitələrinin utilizasiyası ilə də bağlı məqamlar var. Utilizasiya ekoloji və təhlükəsizlik normalarına cavab verməyən, köhnələn avtomobillərin təkrar emala göndərilməsidir. Daha bir maraqlı nüans odur ki, hökumətin nəzərdə tutduğu yeni dəyişikliklər təkcə yararsız avtomobillərlə bağlı deyil, ölkəyə gətirilən və istismar müddəti bəlli həddi keçən avtomobillərə görə utilizasiya rüsumu alınacaq. Dəyişikliyə görə, xaricdən gətirilən və istismar müddəti dörd ildən yeddi ilədək olan avtomobillərdən 400 manat, yeddi ili aşan avtomobillərdən 700 manat əlavə rüsum alınması nəzərdə tutulur. Bu o deməkdir ki, ölkəyə gətirilən və istismar müddəti üç ili aşan avtomobillər üçün mövcud ödənişlərdən əlavə də pul tutulacaq. Ancaq bu rüsumun məbləği hələ tam dəqiqləşdirilməyib. Milli Məclisin komitə iclasında çıxış edən "Təmiz Şəhər" ASC-nin nümayəndəsi bildirib ki, bu rəqəmlər hələ dəqiq deyil, müzakirələr davam etdirilir və məbləğ dəyişə bilər. “Təmiz Şəhər” ASC-nin Hüquq şöbəsinin müdir müavini Mirzə Laçınov bu xüsusda bildirib ki, Azərbaycana idxal ediləcək köhnə avtomobillər üçün 400-700 manat utilizasiya haqqı nəzərdə tutulur: "1-3 il istehsal müddəti olan avtomobillər üçün ümumiyyətlə utilizasiya haqqı nəzərdə tutulmayıb. 4 ildən 7 ilə qədər istehsal müddəti olan avtomobillər üçün 400 manat, 7 ildən yuxarı avtomobillər üçün isə 700 manat utilizasiya haqqı nəzərdə tutulur. Lakin bu rəqəmlər hələlik dəqiq deyil, bu istiqamətdə müzakirələr davam etdirilir və dəyişə bilər”. Burada o da qeyd olunmalıdır ki, istismar müddəti çox olan avtomobillərə tələbin çox olması əhalinin gəlirlərinin yeni avtomobillərə yetərsizliyindən və avtomobil idxalı ilə bağlı rüsumların yüksək olmasından qaynaqlanır. Bu üzdən, hesab olunur ki, xaricdən gətirilən avtomobillərlə bağlı güzəşt mexanizmləri hazırlanmalıdır. Köhnə avtomobillərə qadağaların tətbiqi ölkədə avtoparkın köhnəlməsi problemini tam çözə bilməz.
Düzdür, son zamanlar hökumət ölkəyə yeni avtomobillərin gətirilməsini stimullaşdırmaq üçün bəzi mexanizmlər qəbul edib. Məsələn, mühərrik həcmi 2500 kubsantimetrədək olan və istehsal müddəti 3 ili aşmayan hibrid avtomobillərin ölkəyə gətirilməsi və satışı ƏDV-dən azad edilib. Ancaq beynəlxalq təcrübədə beş yaşı aşmayan avtomobillər köhnə sayılmır. Bu baxımdan, müstəqil ekspertlərin fikrincə, üçillik güzəşt dövrü, ən azı, beş ilə çatdırılmalıdır. Digər tərəfdən, istismar müddəti üç ilədək olan hibrid avtomobillər 18 faizlik ƏDV-dən azad edilsə də, 15 faizlik idxal rüsumu və mühərrik ölçüsünə görə aksiz vergisi ödənməlidir. Bu baxımdan, istismar müddəti beş ilədək olan hibrid avtomobillərin də gömrük vergi və rüsumlarından azad edilməsi məsələyə çözüm gətirə bilər. Elektromobillər və hibrid avtomobillərlə yanaşı, benzinlə çalışan kiçik mühərrikli avtomobillər də yaxın üç ildə bütün gömrük vergi və rüsumlarından azad edilsə, yaxşı olar. Amma hökumət hələlik vergi və gömrük rüsumlarını azaltmaqla yeni avtomobillərin idxalını stimullaşdırmaq niyyətində deyil. Hökumətin yanaşması daha çox köhnə avtomobillərin idxalını daha da çətinləşdirməklə məsələyə çözüm gətirməkdir. Hökumətin tətbiqinə hazırlaşdığı digər bir yenilik Azərbaycanda istehsal edilən avtomobillərə görə 10 il ƏDV-nin alınmamasıdır. Ancaq bu qərarın da ölkənin avtomobil bazarında ciddi dəyişikliklərə yol açacağı gözlənilmir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda avtomobil istehsalının sayca ciddi rəqəmlərə çatmaması bu avtomobillərin rəqabətə dayanıqlı olmadığını göstərir. Ölkənin özünün yüksək keyfiyyətli avtomobillər istehsal etməsindən ötrü istər mütəxəssis resursu, istərsə texniki imkanlar yetərsizdir. İndilikdə isə hesab olunjr ki, Azərbaycanda həyata keçiriləcək nəqliyyat vasitələrinin utilizasiyası proqramı ölkədə avtomobillərin qiymətini artıracaq. Elə deputat Asim Mollazadə də bu fikirdədir. O qeyd edib ki, utilizasiya proqramını qəbul edərkən ətraf mühitə mənfi təsirdən söhbət gedirsə, ilk növbədə böyük avtomobillərdən danışmalıyıq: “Söhbət yük maşınları və ictimai nəqliyyatda istifadə olunan avtobuslardan gedir. Biz Bakının havasına sovet vaxtından qalan avtomobillərin mənfi təsirini görürük. Bu qanunlar bilavasitə köhnə nəqliyyat vasitələrinin ətraf mühitin problemlərinə təsirini göstərmir. Məqsəd yenidən avtomobil almaq istəyən vətəndaşlarımızdan daha çox pul yığmaqdır. Ona görə də bu qanun layihələri yenidən işlənilməlidir. Ümumiyyətlə layihələrdə rəqəmlər heç aydın deyil. Bəs retro avtomobillərlə bağlı qanunda nələr nəzərdə tutulur? Ona görə də ciddi götür-qoy etmək lazımdır. İlk növbədə diqqəti ətraf mühitə mənfi təsir nöqteyi-nəzərindən böyük avtomobillərə yönəltməliyik. Utilizasiya ilə bağlı ölkədə sistem mövcud deyil. Biz sistemi qururuqsa onu qurarkən niyə görə ilk növbədə vətəndaşdan yenidən əlavə maliyyə tələb edirik? Əsas problemlər avtobuslarla bağlıdır. Biz buna göz yumuruq və vətəndaşlardan yenidən hansısa fonda vəsait tələb edirik. İlk növbədə vətəndaşları düşünməli və qiymətlərin artımına yol verməməliyik. Bu qanun layihələri ilk növbədə qiymətləri artıracaq”. Deputat Əli Məsimli də sözügedən qanun layihələrinin ölkədə qiymətləri artıracağını hesab edir: “Dünya elektrik avtomobilə keçir. Azərbaycanda söhbət avtomobil yığmaqdan gedirsə, ən asan yığılan elektrik avtomobillərdir. Dünyanın hansı ölkəsinin adını çəkmək olar ki, o ölkəyə gətirilən avtomobildən alınan rüsumlar üst-üstə yığılanda onun gömrük gəlirinin üçdə iki hissəsinə, bəzən hardasa 80-90 faizinə bərabər olsun? Ümumiyyətlə, vətəndaşlardan bu sahədə heç bir vəsaitin alınmaması variantını təklif edirəm. O qədər ağır rüsumlardan sonra vətəndaş əlavə nə isə ödəyəcəksə, bu, qiymətlərin artmasına təsir göstərəcək”.
Tahir TAĞIYEV
.jpg)