“Azərbaycanda bu il iyul-avqust aylarında quraqlığın müşahidə ediləcəyi gözlənir”. Bunu Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Coğrafiya İnstitutunun direktor müavini, coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru Məhərrəm Həsənov media nümayəndələrinə açıqlamasında deyib. O qeyd edib ki, iyulun 20-dən avqustun 20-dək olan dövrdə quraqlığın daha çox olacağı ehtimal edilir. Quraqlığın daha çox Aran bölgəsində müşahidə ediləcəyi proqnozlaşdırılır.
M.Həsənov əlavə edib ki, belə quraq illər Azərbaycanda 2010 və ondan əvvəlki illərdə də müşahidə edilib. Azərbaycan əsasən subtropik qurşaqda yerləşdiyindən, burada yay aylarının quraq keçməsi bir neçə ildən bir müşahidə edilir. Lakin yay aylarında cənub hava kütlələrinin - həm tropik siklonların, həm Şimali Afrikada - Ərəbistan üzərində formalaşan isti hava kütlələrinin Azərbaycan ərazisinə daxil olması yayın quraq və isti keçməsinə səbəb olur: "Əgər havanın sutkalıq temperaturu normadan 4-5 dərəcə yüksək olursa, isti külək əsirsə, havanın nisbi rütubəti 30 faiz və daha aşağı olursa, onda belə hava şəraiti quraq adlanır. Quraqlıqların yaranmasının əsas səbəbi iqlim amilləri, xüsusilə temperaturun yüksəlməsidir. Azərbaycanda son 30 ildə - təxminən 1990-cı ildən indiyədək havanın orta illik temperaturu çoxillik iqlim normasına nisbətən yüksəlib".
- Rasim Səttarzadə: “Su ehtiyatlarının azalması qlobal problemdir, bu da əsasən təbii amillərlə və iqlim dəyişmələri ilə bağlıdır”
Bu ilin iyul-avqust aylarında quraqlığın olması fikrinə münasibət bildirən Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Ekoloji siyasət şöbəsinin müdiri Rasim Səttarzadə bildirdi ki, su ehtiyatlarının azalması qlobal problemdir və bu da əsasən təbii amillərlə və iqlim dəyişmələri ilə bağlıdır: “Temperaturun artması, quraqlıq, buxarlanmanın çoxalması, yağıntıların azalması, qar örtüyü ilə bağlı azalmalar sonda qlobal su ehtiyatlarının azalmasına gətirib çıxarır. Buna da paralel olaraq suvarılan ərazilərin və dünya əhalisinin sürətlə artması, iqtisadiyyatın və kənd təsərrüfatının inkişafı sudan daha çox istifadəyə gətirib çıxarır. Belə olduğu halda, təbii mənbələrdən su daha çox götürülür. Buna görə də çayların, göllərin və anbarların suyu azalır”.
Şöbə müdiri yeganə çıxış yolunu sudan səmərəli istifadə etməkdə görür. O, bunun üçün su itkisinin azaldılmasını və ondan daha çox təkrar istifadə olunmasını təklif edir: “Suya münasibət də dəyişməlidir. Məsuliyyətli su istehlakı və sudan istifadə mədəniyyətinin prinsiplərinin dəyişdirilməsi əsas götürülməlidir. Mümkün qədər sudan az istifadə edərək qənaət etmək və itkiləri azaltmaq mümkündür. Tullantı sularından fiziki məqsədlər üçün təkrar istifadə etmək lazımdır. O cümlədən, kollektor-drenaj üsulu tənzimlənərək yenidən suvarılmada istifadə olunmalı, təsərrüfatda istifadə məqsədilə içməli sudan istifadə azaldılmalı və ya məhdudlaşdırılmalıdır”.
Həmsöhbətimiz onu da əlavə etdi ki, Azərbaycanda kifayət qədər su mənbəyi var və bütün sadalanan prinsipləri əsas götürərək, öz davranışımızda su ehtiyatlarını bizə uzun müddət kifayət edəcək şəkildə tənzimləməliyik: “Hazırda gün ərzində Abşerondan Xəzər dənizinə 1 milyon kubmetr su gedir. Biz Abşeron yarımadasında olan min kvadratkilometr ərazini təkrar emal edilmiş su vasitəsilə sulayırıq. Alternativ mənbə olaraq drenaj suvarılmadan yenidən istifadə, tullantı sularını təmizləyərək təkrar istifadə etmək, Xəzər dənizinin suyunu təmizləyərək və duzsuzlaşdıraraq suvarmada, digər müxtəlif sahələrdə istifadə etmək olar. İstənilən digər su mənbələri ilə əlavə su tutarları da yaratmaq mümkündür. Dağ çaylarının məcrası boyu kiçik relyefə uyğun su tutarları yaratmaq, həmçinin, yağıntıların ora yığılmasını təmin etmək olar”.
- Zaur Əliyev: “Azərbaycanda builki quraqlığın nəticələri öz təsirini növbəti illərdə də göstərəcək”
Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Zaur Əliyev bildirdi ki, çayda suyun səviyyəsinin bu qədər aşağı düşməsi, həmçinin, flora ilə bərabər faunaya da ciddi təsir göstərir. Ən vacib məqamlardan biri isə Kürün delta hissəsində balıqların kürü tökmək üçün dənizdən çaya girə bilməməsidir. Ən təhlükəlisi isə budur ki, Azərbaycanda builki quraqlığın nəticələri öz təsirini növbəti illərdə də göstərəcək. Quraqlıq nəticəsində bu il qurumuş çoxillik bitkilər ən azı 5 ildən sonra normal məhsul verə biləcək. Əgər vəziyyət belə davam etsə, Ağsu, Göyçay, Şamaxı, Salyan, Neftçala, Sabirabad, Ağdaş, İsmayıllı və digər rayonların aran hissələrindəki fərdi təsərrüfatlar — minlərlə hektar sahəni əhatə edən meyvə bağları quraqlıqdan ciddi şəkildə ziyan çəkəcək. Ağaclar quruduqda isə həmin ağaclardan ən azı 5 il məhsul götürmək problem yaradacaq. Elə rayonlar var ki, orada üzüm, nar və digər meyvə ağacları qurumaq təhlükəsi yaşayır: “Kürdə su axını azalsa, Mingəçevir su anbarının bütövlükdə su ilə doldurulması prosesi zəifləyəcək. Su anbarı da dolmayacağı təqdirdə ordan əldə edilən enerji azalacaq. Habelə, Qarabağ, Yuxarı Şirvan kanalına da suyun çıxması çətinləşəcək. İstər-istəməz, bu, aşağı axında da özünü göstərəcək. Beləliklə, rayonlarda su böhranı sosial narazılıqlar yaradacaq. İnsanları və təbiəti, heyvanları susuz qoymaq ən böyük sosial partlayış yarada biləcək”.
Günel CƏLİLOVA
