Rusiyadan xəbərdarlıq... Tramp israr etsə və Danimarka Qrenlandiyanı satmasa ABŞ təhlükəli kartları işə salacaq...
Məlum olduğu kimi, ABŞ Prezidenti Donald Tramp Danimarkanın muxtar ərazisi sayılan dünyanın ən böyük adası Qrenlandiyanı almaq istəyir. Baki-xeber.com xəbər verir ki, Amerika mediası, Trampın Qrenlandiyanı almaq fikrinə, yaz aylarında bir yeməkdə qonaqlardan birinin, Danimarkanın adaya hər il ayırdığı 500 milyon dolları tapmaqda çətinlik çəkdiyini dedikdən sonra düşdüyünü yazır. Qeyd edilir ki, bundan sonra Tramp müşavirlərinə məsələni araşdırmağı tapşırıb.
İddia edilir ki, Trampın diqqətini, 55.000 insanın yaşadığı buzlu adanın təbii qaynaqları və geosiyasi əhəmiyyəti cəlb edib.
ABŞ prezidenti Donald Tramp da Qrenlandiyanı almaq istədiyini təsdiqləyib. Tramp "Belə bir müzakirə olub... Strateji cəhətdən çox maraqlıdır. Ancaq onu sizə deyə bilərəm ki, bu gündəmin əsas maddəsi deyil. Bu bir növ əmlak sövdələşməsidir" deyib.
Ağ Evin iqtisadi məsləhətçisi Larry Kudlou Trampın açıqlamasından əvvəl, məsələnin dəyərləndirildiyini və keçmiş ABŞ prezidenti Harri Trumenin də əvvəllər Qrenlandiyanı almaq istədiyini söyləyib. "Qrenlandiyanın sahibi Danimarkadır, Danimarka da müttəfiqimizdir və strateji bir mövqeyə sahibdir. Çox qiymətli mineral ehtiyatlara malikdir" - Kudlou deyib.
Qrenlandiya isə Trampın istəyini rədd edib. “Biz satılmırıq” deyən Qrenlandiyanın Xarici İşlər Nazirliyi adanın satış yox, biznes əməkdaşlığına açıq olduğunu bəyan edib.
Sputnik Azərbaycan-ın məlumatına görə, RİA Novosti-nin analitiki İvan Danilov hesab edir ki, Danimarka Qrenlandiyanı xoşluqla ABŞ-a satmasa, Tramp adanı "zorla" ala bilər. Onun fikrincə, rəsmi Kopenhagen Qrenlandiyanı satmağa razılıq vermədiyinə görə peşman ola bilər. Belə ki, Arktika uğrunda gedən qızğın geosiyasi mübarizəni nəzərə alsaq, Vaşinqtonun ada üzərində idarəni ələ keçirmək üçün başqa vasitələrə əl atacağı ehtimalı var. "Sadə dillə desək, Danimarka hökumətinin "xoşluqla" satmaq istəmədiyini zorla götürmək" – Danilov qeyd edib.
Onun fikrincə, Vaşinqtonun geostrateji maraqları baxımından adanın Danimarkanın idarəsi altında qalmasına razılıq vermək ABŞ üçün laqeyd bir addım olardı.
Müəllif həmçinin "Financial Times" nəşrinin yaydığı məlumatı da xatırladır: Keçən il ABŞ Danimarkaya xəbərdarlıq edərək, Çinin Qrenlandiyada üç hava limanı tikmək marağının olduğunu bildirib; nəticə etibarilə isə Kopenhagen Çini Qrenlandiyaya buraxmamaq üçün hava limanlarının tikintisinə maliyyə ayırmağa məcbur olub.
"Financial Times" məlumatında bildirib ki, Pekin keçən ilin yanvarında Arktikaya dair dərc etdiyi ilk rəsmi sənədində Qrenlandiyaya olan marağını elmi tədqiqatdan kommersiya sahəsinə keçirdiyini bildirilib.
Danilov xatırladır ki, bu ilin mayında ABŞ Dövlət Katibi Mayk Pompeo Finlandiyaya səfəri zamanı Çinin və Rusiyanın Arktikada "aqressiv" hərəkətlərini tənqid edib. "Amerika üçün vaxt gəlib çatıb ki, özünü arktik qüvvə kimi tanıtsın" - Pompeo deyib.
Müəllifin sözlərinə görə, bu məsələdə vacib bir məqama diqqət yetirmək lazımdır: "Qrenlandiya potensial (və hələ də tam olaraq istismar olunmamış) yeraltı sərvətlərinə, balıq resurslarına və əhəmiyyətli strateji mövqeyinə baxmayaraq, Danimarka krallığının dotasiya alan bir hissəsidir. Qrenlandiya büdcəsinin təxminən 50 faizi Danimarkanın dövlət xəzinəsindən ödənilən dotasiyaların payına düşür və "The New York Times" nəşrinin hesablamalarına görə, bu dotasiyalar ildə 740 milyon dollar (yəni hər sakin üçün təxminən 13 min dollar) təşkil edir".
Danilov qeyd edir ki, adada həmçinin Danimarkadan ayrılmağı dəstəkləyən hərəkat mövcuddur və Kopenhagen mütəmadi olaraq müstəmləkəçilikdə və adaya gələn xarici sərmayələrin qarşısını almaqda günahlandırılır.
Müəllifin sözlərinə görə, rəsmi Pekin Qrenlandiyanın Danimarkadan ayrılacağı təqdirdə adanın əhalisini xoşbəxt və gəlirli həyat ilə təmin edəcək xarici himayədar sayılır. Lakin Trampın adanı almaq marağının yaranması ilə Qrenlandiya separatistlərinin əlinə güclü təbliğat aləti düşür:
"Onlar (separatçılar – red.) artıq deyə biləcəklər ki, Kopenhagen onları ABŞ-ın 52-ci ştatının vətəndaşları kimi gözəl gələcəkdən məhrum edir və bu cür təbliğat Çinin təklif edəcəyi hər hansı digər bir alternativdən daha cəlbedicidir".
Tanınmış danimarkalı ekspertlər düşünürlər ki, Trampın təklifindən sonra Qrenlandiyanın maliyyə perspektivlərinin yaxşılaşması fonunda separatçı diskussiyalar kəskinləşəcək.
Danilovun fikrincə, ABŞ həqiqətən də Qrenlandiyanı tərkibinə qatmaq istəsə Vaşinqtona adadakı separatçıları maliyyə vəsaiti və informasiya dəstəyi ilə təmin etmək, o cümlədən adada "insan hüquqlarının pozulmasını aşkara çıxarmaq" kifayət edəcək.
Ekspertlərin fikrincə, qlobal istiləşməyə görə, digər yerlərdən fərqli olaraq sözügedən adada buzların əriməsi daha çox müşahidə edilir. Bu isə gələcəkdə bölgədə daha geniş mədənçilik fəaliyyətinə şərait yaradır. Buzlu adanın təbii ehtiyatlarla zəngin olduğu bildirilir.
Qrenlandiya adası təbii ehtiyatlarla yanaşı həm də strateji əhəmiyyətə malikdir. Əvvəllər bölgədə hərbi bazası olan ABŞ-ın Çinin Qrenlandiyadakı təsirini artırmaq səylərindən məmnun olmadığı dəfələrlə dilə gətirilib.
2016-cı ildə Çin mərkəzli bir firma keçmiş bir ABŞ-ın bazasını almağa cəhd edib, ancaq Danimarka bu təklifi rədd edib. 2018-ci ildə başqa bir Çin şirkəti 560 milyon dollar qarşılığında adada tikintisi nəzərdə tutulan hava limanını inşa etmək hüququ qazanıb.
Keçmiş ABŞ prezidenti Harri Trumen də, 1946-cı ildə 2,160 milyon kvadrat kilometr ərazisi ilə dünyanın ən böyük adası olan, 81 faizi buzlarla örtülü Qrenlandiyanı 100 milyon dollara almaq istəyib, ancaq Danimarka Harrinin təklifini rədd edib.
Qeyd edək ki, ABŞ Qrenlandiyanı alarsa, bu ölkənin pulla öz ərazisinə qatacağı ilk torpaq sahəsi olmayacaq. ABŞ 1917-ci ildə Danimarkanın Hind adalarını 25 milyon dollara satın alıb və adını da ABŞ Virgin adaları qoyub.
Bundan başqa, ABŞ 1803-cü ildə Şimali Amerikada Fransadan 15 milyon dollara torpaq alıb. 1867-ci ildə isə Çar Rusiyasına 7.2 milyon dollar ödəyən ABŞ Alyaskanı satın alıb.
