Ermənistan rəsmilərinin son açıqlamaları İrəvanın Dağlıq Qarabağ münaqişəsini hələ də sülh yolu ilə həll etmək niyyətində olmadığını göstərir. Ermənistanın xarici işlər naziri Zöhrab Mnatsakanyanın baş nazir Nikol Paşinyanın Xankəndidəki son çıxışı zamanı səsləndirdiyi avantürist, təhrikedici bəyanatları dəstəkləməsi də bunun növbəti təsdiqi sayılır.
Xatırladaq ki, Mnatsakanyan İrəvanda uruqvaylı həmkarı Rudolf Nin Novoa ilə keçirdiyi brifinq zamanı Paşinyanın Xankəndidəki çıxışına əlavə şərh vermək lazım olmadığını bildirib: “Baş nazir hər şeyi dedi. Deyilənlərə nəsə əlavə etməyə, yenidən oxumağa ehtiyac yoxdur”. Qeyd edək ki, Paşinyan avqustun 5-də Xankəndidə demişdi ki, Dağlıq Qarabağ Ermənistanın ayrılmaz tərkib hissəsidir. Bunun növbəti dəfə Mnatsakanyan tərəfindən səsləndirilməsi, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, İrəvanın Qarabağ məsələsini sülh yolu ilə həll etməkdə maraqlı olmadığını aydın nümayiş etdirir. Halbuki, bunun indiki vəziyyətdə Ermənistanın özü üçün böyük zərbə olduğunu İrəvanda da etiraf edənlərin sayı kifayət qədərdir. Hakimiyyət nümayəndələrinin belə bəyanatlarının ilk növbədə Ermənistanın maraqlarına və xarici siyasət strategiyasına zərbə vurması barədə məqamları erməni siyasətçilər də açıq şəkildə bəyan edirlər. Onlar bildirir ki, Paşinyanın məsələyə bu səpkidə yanaşması Azərbaycanın münaqişəni güc yolu ilə həll etmək üçün arqumentlərini və əsaslarını daha da gücləndirəcək. Belə ki, İrəvanın bu mövqeyi çox açıq şəkildə danışıqlar prosesinin məhz kim tərəfindən sabotaj edildiyini göstərir. Ehtiyatda olan polkovnik, hərbçi ekspert Şair Ramaldanov da bu fonda yeni Qarabağ savaşını istisna etmir. Onun sözlərinə görə, sülh yolu ilə münaqişənin həll variantı tükənərsə, Azərbaycan üçün başqa yol qalmır: “Azərbaycan hərb yolu ilə, antiterror əməliyyatları keçirərək öz ərazi bütövlüyünü bərpa etmək gücündədir. Ermənistan Azərbaycana başqa yol qoymur. Beynəlxalq təşkilatlar, ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədr ölkələri nəticə verən addımlar atmasa, Ermənistan da tutduğu işğalçılıq siyasətindən əl çəkməsə, bunun sonu güc yolu olacaq. Bu da Azərbaycanın beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində haqqıdır”. Ekspert diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərində yerləşdirilən qüvvələr qanunsuz hərbi birləşmələrdir: “Bu isə elə terrorçu birləşmələr deməkdir. Bütün beynəlxalq təşkilatlar buna qarşı mübarizə aparmalıdır və hamısını tərksilah etməlidir. Azərbaycanın öz torpaqlarını güc yolu ilə azad etməsi üçün tam hüquqi əsası var”.
Məsələnin maraqlı tərəfi budur ki, proseslərin belə şəkildə inkişaf edə biləcəyini indiki Ermənistan rəhbərliyi də anlayır. Onlar həmçinin bilir ki, Azərbaycan Ordusunun qarşısında tab gətirə bilməyəcək. Bu vaxta qədər Ermənistan əsas etibarı ilə Rusiyanın fəaliyyti nəticəsində yeni savaşın olmayacağına ümid edirdisə, “1-in.am” saytı yazır ki, artıq bu ümidlərin üzərindən də xətt çəkilib. Çünki Ermənistanın yeni hakimiyyətinin bütün cəhdlərinə baxmayaraq, Moskva onu qəbul etmir, əvəzində Kremlin Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri dinamik inkişaf edir. Sayt Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşevin Ermənistana son səfəri fonunda bunun bir daha öz təsdiqini tapdığını qeyd edir: “Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev bu günlərdə İrəvanda olub, erməni həmkarı ilə, bir gün sonra isə baş nazir Nikol Paşinyanla görüşlər keçirib. Bu səfər bir neçə yöndə dedikcə diqqətçəkəndir. Birincisi, Rusiya elitasında böyük çəkisi olan Patruşev məxməri inqilabdan sonra Ermənistana ilk dəfə gəlir, həm də aydındır ki, onun missiyası, belə deyək, kəşfiyyat-hazırlıq missiyasıdır. Məsələ burasındadır ki, oktyabrda İrəvanda Avrasiya İqtisadi Birlyinin sammiti nəzərdə tutulub, ən maraq doğuran məsələ Vladimir Putinin Ermənistana səfəridir. Rusiya prezidenti inqilabdan sonra Ermənistana gəlməyib: bu haqda bir neçə dəfə bildirilsə də, dərc edilmiş tarixlər azdan, ya da çoxdan əsaslandırılan izahatlarsız təxirə salınıb. Görünür, Putin bu dəfə İrəvana gəlməkdən yayına bilməz, xüsusən də bu şəraitdə: İrəvan Avrasiyanın baş tədbirini qəbul edən paytaxtdır. O biri yandan, İrəvanda planlaşdırılmış sammitin təxirə salındığı örnəyimiz var. Əlbəttə, bu, 2016-cı il aprel savaşından dərhal sonra baş verib, lakin heç bir zəmanət yoxdur ki, Moskva növbəti “fors-majorlu” arqumentləşdirmə düşünməyəcək. Bu biri yandan, Patruşevin səfəri iki ölkə üçün önəmli bir mərhələdə – Ermənistan və Rusiyada mühüm daxili-siyasi transformasiyalar baş verəndə baş tutur. Ermənistanda inqilabsonrası institutlaşma köhnə sistemin tərs müqaviməti ilə üzləşir. Buna, habelə bölgəsəl məsələləri, xüsusən də hərbi sahədə Rüsiya-Türkiyə işbirliyinin dərinləşdiyini də əlavə edək, bu, Ermənistan üçün müəyyən risqlər doğurur. Bəlkə də, Ermənistan-Rusiya münasibətlərində dərin böhran yoxdur, ancaq institutlaşmış harmoniya da yoxdur və nə qədər paradoksal olsa da, yüksək səviyyədə təmaslar problemlərin həllinə şərait yaratmır, o qədər də əlverişli olmayan status-kvonu möhkəmləndirir.Təsadüfi deyil ki, rəsmi İrəvan və Moskva Paşinyan-Patruşev görüşü haqda müxtəlif vurğulu məlumatlar yayıb. Rusiya Təhlükəsizlik Şurası mətbuat xidmətinin məlumatında deyilir: “Rusiya Təhlükəsizlik Şurası katibi Nikolay Patruşev və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan İrəvan görüşündə təhlükəsizlik sahəsində Rusiya-Ermənistan işbirliyini möhkəmləndirmək, habelə Suriya xalqına humanitar yardım göstərmək və Suriyada dinc yaşayışı bərpa etmək məsələlərini müzakirə ediblər.
Moskvada vurğunu Suriya probleminə ediblər, bunun nəticəsində İrəvanın Qərblə, xüsusən ABŞ-la aşkar problemləri var. Karnegi Fondunun “Rusiya və Avrasiya” proqramının elmi işçisi Pol Stronski Ermənistana münasibətdə Amerika siyasətindən, Dağlıq Qarabağa verilən yardımın azaldılması imkanından danışarkən, səbəb kimi, Ermənistanın Suriyaya humanitar missiya üçün qrup göndərməsini göstərib. Aydındır ki, Ermənistan kontingenti Moskvanın çağırışı, ya da basqısı ilə Suriyaya göndərilib, Paşinyan bu addımla da Vladimir Putinin inamını möhkəmləndirməyə çalışıb. Bu, açıqca alınmayıb, əvəzində İrəvan və Qərb tərəfdaşları arasında gərginlik meydana çıxıb. İndi təəssürat biçimlənir ki, Moskva Ermənistanın xarici siyasət manevri imkanlarını daraltmaq məqsədilə Suriya mövzusunu məqsədyönlü şəkildə kəskinləşdirir.
Rusiyanın məlumatında heç bir xatırlatma yoxdur ki, Paşinyan və Patruşev Dağlıq Qarabağ problemini müzakirə ediblər, halbuki, Ermənistan hökumətinin aparatı xəbər verir: “Ermənistanın baş naziri və Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi prosesi, bölgədə hərbi balansı saxlamaq və sabitliyi təmin etmək, bölgəsəl və beynəlxalq təhlükləsizliyin inkişafı və çağırışları haqda fikir mübadiləsi aparıblar”. Ehtimal ki, Ermənistanın baş naziri irəli gedən Rusiya-Azərbaycan və Rusiya-Türkiyə hərbi işbirliyi haqda məsələ qaldıraraq bölgəsəl təhlükəsizlik və Qarabağ problemi kontekstində narahatlıq ifadə edib. Gördüyümüz kimi, tərəflərin hətta rəsmi məlumatları da Ermənistan-Rusiya münasibətlərində var olan problemlərin üstünü açır. İrəvan və Moskva arasında əsəb müharibəsi gedir. Məhz bu durumda Rusiyanın Qarabağ münaqişəsində Ermənistana dəstək verməsi artıq inandırıcı görünmür”. Təbii ki, bütün bu qeyd edilənlər Qarabağ məsələsində Azərbaycanın mövqelərinin daha da güclənməsi anlamına gəlir. Bunu erməni politoloq Ruben Gevondyan da təsdiq edir. Onun sözlərinə görə, İrəvan xaricdən olan dəstəyi itirdiyi bir vaxtda Ermənistan baş nazirinin Xankəndidə səsləndirdiyi bəyanatlar ölkə üçün müharibə təhdidini daha da artırır: “Artıq Bakı bəyan edib ki, Paşinyanın bəyanatları üzunmüddətli danışıqlara ziddiyyət təşkil edir. Əlbəttə, Xankəndidə verilən bəyanat, məhz Paşinyanın özü tərəfindən Qarabağın danışıqlar masasında iştirakına dair verdiyi bəyanatla ziddiyyət təşkil edir. Bakının reaksiyası gözlənilən idi, təbii ki, Paşinyanın dediklərini Bakı qəbul edə bilməzdi. Minsk Qrupunun həmsədrlərinə gəldikdə isə, hesab edirəm ki, yaxınlarda münasibət bildiriləcək. Bu münasibət sonrakı proseslərdən asılı olacaq”.
Erməni politoloq qeyd edib ki, bu proses Ermənistanın “Qarabağ Ermənistandır, vəssalam” açıqlamasına nə izahatı verəcəyindən çox asılıdır: “Yəni hər şey Ermənistanın bəyanatlarından asılı olacaq. Hesab edirəm ki, istənilən halda, İrəvanın açıqlamasından asılı olmayaraq, Bakı mövcud ritorikasını davam etdirəcək. Əlbəttə, Ermənistanın Paşinyanın bəyanatını izah edəcək seçim müxtəlifliyi çoxdur. Minsk Qrupunun həmsədrlərindən isə münasibəti hələ də gözləyirik. Qarabağa dair görüşlərdə ictimaiyyətə məlum olmayacaq formatda sərt danışıqlar ola bilər. Lakin düşünmürəm ki, bu, danışıqlar otağından kənara çıxa bilsin. Əlbəttə, Qarabağdakı rejimin danışıqlar masasına qayıtması haqqında Paşinyanın bəyanatı Minsk Qrupunun xoşuna gəlməyib. Ona görə ki, belə olan halda Minsk Qrupu son 20-25 il ərzində həyata keçirdiyi fəaliyyətinin bütün məntiqinə yenidən baxmalı idi. Burada da belə bir inkişaf prosesi mümkündür. Burada mənfi tərəflərdən biri baş verənlərin bütün həmsədr ölkələrdə mənfi qarşılanmasıdır. Bakı bunlardan uğurla istifadə edir və Ermənistanın mövqelərini zəiflədir”.
Hesab edilir ki, yaranmış vəziyyətdə Bakının ərazi bütövlüyü məsələsini güc yolu ilə həll etməsinə Ermənistan özü əlavə arqumentlər qazandırır. Məsələnin ən əsas tərəflərindən biri də budur ki, Qarabağ münaqişəsi yenidən qaynar mərhələyə keçəcəyi təqdirdə Ermənistanı Azərbaycan qarşısında heç kim müdayiə etməyəcək. Elə bu da Azərbaycanın mühüm uğurlarından biri sayılır.
Tahir TAĞIYEV
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap olunur.
