Məhərrəm Qasımlı: “Artıq elmi cəhətdən sübut olunub ki, hayların qondarma “Sasunlu David” eposu “Koroğlu” dastanının motivləri əsasında quraşdırılıb”
İlhamə Qəsəbova: “Hayların “Sasunlu David” dastanı «Koroğlu» dastanından plagiatdır, oğurluqdur”
Həsən Həsənov yazır: “1930-cu illərdə erməni alimi Kanonyan professor Vəli Xulufludan iki dəfə xahiş edir ki, emənilər üçün də qəhrəmanlıq rəmzi “Koroğlu” dastanı yaradılmalıdır, Azərbaycanda hakimiyyət ermənilərdədir, bu dastanı yaratmaqda kömək elə, əks təqdirdə sizə xətər yetişər”
Yalan ayaq tutsa da, yeriməz deyirlər. Amma iki əsrdən artıqdır erməni yalanları və saxtakarlıqları nəinki Cənubi Qafqazda, eləcə də bütün dünyada qol-qanad açır, günü-gündən genişlənir, əhatəsini böyüdür.
Qədim xalqların mədəniyyətinin formalaşmasında sözsüz ki, epos yaradıcılığının önəmli rolu var. Türklər başda olmaqla, tarixdə izi olan, tükənməz mədəniyyət xəzinəsi yaradan bütün qədim xalqlar bu gün də özünün tarixdəki mövqeyini qoruyur. Tarixə, dünya mədəniyyətinə yamaq olan ermənilər həm Avropa, həm də qədim türk xalqlarının, eyni zamanda da Cənubi Qafqazın digər köklü xalqlarının mədəniyyətini mənimsəyərək özlərinə “eposlar”, “dastanlar” yaradıblar. Heç şübhəsiz ki, onlar bu işə əsasən XX əsrin əvvəllərindən başlayıblar. Ermənilərin epos oğurluğu haqqında faktlara toxunmamışdan əvvəl hayların necə erməniyə çevrilməsi haqqında bəzi tarixi dəlillərə toxunmaq istəyirik.
- Haylar necə erməniyə çevrildilər?
Mənbələrdə qeyd edilir ki, bugünkü ermənilərin (hayların) öz içində əsl soy adları “hay” olduğu halda, gürcülər onlara somexi, kürdlər filə, biz də başqaları kimi erməni deyirik. Ancaq erməni etnonimi (boy-tayfa adı) ilk dönəmlərdə bugünkü haylara deyil, tamamilə başqa dilə və mədəniyyətə mənsub olan subar türklərinin ermen adlı boylarına aid olub. Haylar isə “Ermən” ölkəsinə gəldikdən xeyli sonra, xüsusilə xristianlığı qəbul edəndən sonra ətraf bölgələrə yayıldıqca, bu yeni adla “ermən” adlanmışlar. Çünki bəzi qonşu xalqlar onları artıq Ermən (Ərməniyyə) əhalisi erməni kimi tanımışlar. İndi isə hayların, yəni indiki ermənilərin necə türk boy adını götürüb ermən, armen və ya ərmən adlanmasını tarixi bəlgələrlə müşahidə edək. “Mitan dövləti dağılandan sonra burada yaranmış Subar bəyliyi e.ə. 673-cü ilə qədər müstəqilliyini qoruya bilsə də, həmin ildə asurlar tərəfindən dağıdıldı (“Azər xalqı”, 2000, 129-134). Arme-Subar bölgələri iki asur canişinliyinə çevrildi. Asurların Fərat çayı yaxalarında əsir alıb, bu əyalətdə yerləşdirdiyi muşk tayfaları içində hay tayfalarının da olması mümkündür. Hayların Suriya ərazilərindən Subar bölgəsinə köçməsi haqqında hay tarixçisi M.Xorenatsi və hayların “Sasunlu David” eposu məlumat verir. Balkan yarımadasından Suriya torpaqlarına (e.ə. VII əsr), oradan isə sonralar Ermən ölkəsinə (e.ə. VI-IV əsrlər) gələn haylar (indiki ermənilərin əcdadları) həm antropoloji, həm də dil baxımından yerli ermənlərdən (ərmənlərdən) fərqlənirdilər. Burada hay tayfaları yaşadıqları bölgənin adına uyğun ermən, armen və ya ərmən kimi tarixə düşmüşlər. İndiki ermənilərin Hayastan adlandırdıqları dövlət isə I-IV əsrlərdə Anadoluda, V-XIX əsrlərdə Qafqazda lokal bölgələrdə yayılıb məskunlaşan hay koloniyaları anlamında işlənən qeyri-müəyyən coğrafi termindir. Qeyd etmək lazımdır ki, ərmən adının etnik anlamda deyil, siyasi-inzibati və coğrafi anlamda süni şəkildə genişlənməsi 1828-ci ildə olub. Həmin ilin martında rus çarı I Nikolayın imzaladığı fərmana əsasən, İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarını birləşdirib “Armyanskaya oblast” (Erməni vilayəti) adlandırdılar” - deyə tarixi mənbələrdə vurğulanır.
- “1000 yaşlı” “Sasunlu David” eposu əslində necə quraşdırılıb?
İndi də keçək əsas məsələyə, yəni ermənilərin epos oğurluğuna. Ermənilərin iddiasına görə, erməni xalqının qədim eposu 1000-dən (?) artıq yaşı olan “Sasunlu David”dir. Bəzi hay başlı sovet tarixçilərinin, erməni folklorşünas və alimlərinin düzüb-qoşduğu bu epos, əslində, XX əsrin 30-cu illərində “yaradılıb”.
Onu da vurğulayaq ki, tarixi mənbələrdə 1939-cu ildə “erməni dastanı” “Sasunlu David”in 1000 illiyi SSRİ-də, o cümlədən də Azərbaycan SSR-də də keçirilib. Qeyd edək ki, qondarma “Sasunlu David” eposu ana dilimizə hay dilindən şair Böyükağa Qasımzadə tərəfindən tərcümə edilib.
Yeri gəlmişkən, “Sasunlu David” eposunun 1873-cü ildə Qaregin Srvandztyants tərəfindən yaradıldığı və eposdakı hadisələrin VII-X əsrləri əhatə etdiyi hay alimləri tərəfindən iddia edilsə də, tarixi faktlar, sənədlər, araşdırmalar tamam başqa bir fikri söyləməyə əsas verir.
Görkəmli folklorşünas-alim, professor Məhərrəm Qasımlı “Bakı-Xəbər”ə bildirdi ki, qondarma “Sasunlu David” dastanı “Koroğlu” dastanı əsasında yaradılıb. “Azərbaycanda qondarma “Sasunlu David” eposu ilə bağlı tədqiqatları əsasən mərhum alim, professor İsrafil Abbaslı aparıb. Onun bu sahədə çox maraqlı tədqiqatları var. Artıq elmi cəhətdən sübut olunub ki, hayların qondarma “Sasunlu David” eposu “Koroğlu” dastanının motivləri əsasında quraşdırılıb. Haylar plagiatlıq edərək özlərinə belə bir epos yaradıblar”.
- “Koroğlu”dakı Qıratla “Sasunlu David”dəki Kurkik Cəlali eyni mənbədən - dənizdən yaranıblar”
Filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru İlhamə Qəsəbovanın da qənaətinə görə, “Sasunlu David” oğurluqdur. O qeyd etdi ki, bəzi hay tədqiqatçıları bu oğurluğun izini itirmək üçün “Sasunlu David” dastanının VIII əsrə aid olduğunu bildirsələr də, bəzi erməni tədqiqatçıları tərəfindən qəbul edilməyib. “Çünki dastanın hansı əsrə aid olmasına sübutlar və faktlar yoxdur. Ermənilər dastanın tarixini düzgün desələr, onda onlar özləri boyunlarına almış olurlar ki, plagiyatçıdırlar. Ancaq hər iki dastanda baş verən hadisələr və surətlər eyni oxşarlığa malik olduğu üçün qərara gəlmək olur ki, hayların “Sasunlu David” dastanı «Koroğlu» dastanından plagiatdır, oğurluqdur. Məsələn, “Koroğlu”dakı Qıratla “Sasunlu David”dəki Kurkik Cəlali eyni mənbədən - dənizdən yaranıblar. Davidin qılıncı ilə Koroğlunun qılıncı da bir-birinə bənzəyir. Onlar ildırımdan əmələ gəlib. Davidin qılıncı dəniz dibindən götürüldüyünə baxmayaraq, onun da ildırım parçası kimi göydən düşdüyü söylənir. “Koroğlu” dastanında qəhrəmanların qüvvət mənbəyi torpaq və sudur. Bu, “Sasunlu David”də də elədir. Koroğlu Qoşa bulağın suyunu içib misilsiz güc əldə edir, “Sasunlu David”də də qəhrəmanlar həyatverici suyu içib qüvvətli olurlar. Hər iki dastanda sevgi macəraları də eynidir. Koroğlunun şücaət və mərdliyi xəbərini eşidəndən sonra ürəyi onu görmək arzusu ilə çırpınan xotkar qızı Nigar xanım əlinə ilk fursət düşən kimi - təsadüfən Bəlli Əhmədə rast gələrkən məktub yazıb onun vasitəsilə Koroğluya göndərir. Koroğlu məktubu alıb oxuyan kimi ona vurulur. Sonra o, İstanbula gedir, Nigarı qaçıraraq Çənlibelə gətirir. «Sasunlu David»də də Davidin qəhrəmanlığını eşidən Xandut xatın aşığı onun yanına göndərir.
Aşıq Davidin yanında Xandutun gözəlliyini mahnıda tərifləyir, onun qəlbini eşq alovları ilə doldurur, bundan sonra David gedib Xandutu tapır, nəhayət, onunla evlənir. Hər iki dastanda təsvir olunur ki, bu iki qadın ərlərinə sadiq həyat yoldaşı olurlar, onların mübarizəsinə rəvac verirlər...”
Folklorşünas qeyd etdi ki, ermənilərdə tarixən aşıq olmadığı üçün, burada aşığın adının çəkilməsi, eləcə də xanıma xatun deyilməsi də aşkar oğurluq nümunəsidir. Onu da bildirək ki, tarixi mənbələrdə “Sasunlu David”in erməni qanı daşımadığı da qeyd edilir. “Sasunlu David təmiz qanlı erməni deyildi” ifadəsi dediklərimizin sübutudur. Hətta alimlərimiz şifahi olaraq deyirlər ki, “Sasunlu David”in ermənilərə yox, gürcülərə daha çox aidiyyəti var. Çünki gürcülər də Azərbaycan türkləri kimi, Qafqazın aborigen sakinləridir, haylar isə bura 2 əsr bundan əvvəl köçürülüb.
Qeyd edək ki, ermənilər həm keçən əsrin əvvəllərində, həm də indi “Koroğlu” dastanına qarşı iddialar qaldırıblar. Guya ki, bu onlara aid eposdur. Yalnız onu vurğulayaq ki, Koroğlunun dəliləri arasında müxtəlif xalqların təmsilçiləri olsa da, ancaq hay, erməni olmayıb. Haylar bu torpağın sakinləri idilərsə, onda nə üçün Koroğlunun yanında yer almayıblar? Məsələn, Koroğlunun dəlilərindən biri gürcü oğlu idi, erməni oğlu deyildi. Hətta alimlər şifahi olaraq deyirlər ki, keçən əsrin 30-cu illərində “Koroğlu” eposunun qolları toplanarkən erməni siyasi ideoloqları görkəmli tədqiqatçı-alim, folklorumuzun cəfakeş toplayıcısı, repressiya qurbanı Vəli Xulufluya deyiblər ki, bizim üçün də “Koroğlu”ya bənzər epos yarat, lakin alim onların bu arzusunu gözlərində qoyduğu üçün, söhbətin üstündən iki-üç gün keçməmiş o, “xalq düşməni” kimi həbs edilərək repressiya qurbanı olub.
- K.Qostanyans “Bizim aşıqların erməni dilində şeirlə müşayiət olunan dastanları yoxdur, hamısı yalnız türk dilindədir” - deyə yazıb
Sumqayıt Dövlət Universitetinin dosenti Həsən Həsənov özünün “Tarix erməni satqınlığı və saxtakarlığına dair faktlarla zəngindir” məqaləsində olduqca maraqlı faktlara toxunub. O bu yazıda Vəli Xuluflunun başına gələn müsibətə də toxunub. “1930-cu illərdə erməni alimi Kanonyan professor Vəli Xulufludan iki dəfə xahiş edir ki, sizdə “Koroğlu” dastanının bütün variantları və tarixi haqqında geniş məlumat var. Ermənilər üçün də qəhrəmanlıq rəmzi “Koroğlu” dastanı yaradılmalıdır, Azərbaycanda hakimiyyət ermənilərdədir, bu dastanı yaratmaqda kömək elə, əks təqdirdə sizə xətər yetişər. Erməni qorxaqlığını yaxşı bilən Vəli Xuluflu açıqca Kanonyana deyir ki, tarixçi-alim Veliçko kitabında (səh.67) yazır: “Təmiz qanlı ermənilər dovşandan da qorxurlar”. Bundan əlavə, şair Aleksandr Sergeyeviç Puşkin qoca dağlının dilindən deyir: “Tı trus, tı rab, tı armenin”. Belə qorxaq xalq Koroğlu yetişdirə bilərmi? Az da olsa milli qəhrəmanınız varsa, məsələn, Sasunlu Davud - o da təmiz qanlı erməni deyil. Vəli Xuluflu bu əhvalatı dostlarına çatdırır ki, Kanonyan mənə belə dedi. Bu hadisədən 4 gün sonra professor Xuluflu tutuldu və xalq düşməni elan edildi. Zəngin arxivini isə Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin işçiləri apardılar. Bundan sonra ermənilər zəif də olsa, “Koroğlu” dastanını yaratdılar.
1893-cü ildə erməni yazıçısı K.Qostanyans yazıb: “Bizim aşıqların erməni dilində şeirlə müşayiət olunan dastanları yoxdur, hamısı yalnız türk dilindədir. 1937-ci ildə Q.Tarıverdiyan yazır: “Erməni aşıqlarından topladığım şeirlərin xeyli hissəsi Azərbaycan dilində idi”. Yazılanlardan görünur ki, ermənilər başqa xalqların mənəvi sərvətlərini oğurlayıb özlərinə dastan yaratmaq arzusunda olublar. XIX əsrdə yaşayan məşhur fransız tarixçi-alimi baron de-Bayı katolikosun paytaxtı Eçmiədzinə dəvət edirlər ki, burada ermənilərin yaratdığı çox qədim maddi mədəniyyət nümunələri var. De-Bay qızıl kasalara, taclara və toxuma materiallara baxıb açıqca deyib ki, bunlar XVIII əsr rokoko stilinə aid bəzək üslubudur, qədim mədəniyyət abidəsi deyil. Bundan sonra qədimliyi ilə öyünən və rusca çap olunan erməni qəzetləri nüfuzdan düşürlər. Ermənilər qədim gürcü daşlarının üzərindəki yazıları qoparıb yerinə erməni heroqlifləri yapışdırıb fransa tarixçisi Kutulini dəvət edirlər ki, burada qədim erməni maddi mədəniyyət abidələri var. Alim də daşların şəklini çəkib Fransada məqalə çap etdirir ki, ermənilər qədim mədəniyyətə, tarixə malik xalqdır. Məqalədən 6 ay sonra xəbər tutan gürcülər Kutulidən soruşurlar ki, sən bu faktları haradan götürmüsən? O da etiraf edir ki, onu aldadan, özünü gürcü kimi təqdim edən erməni “Mşak” qəzetinin redaktoru Arsrunidir” - deyə H.Həsənov yazır.
İradə SARIYEVA
